2È3 -3?
De Waterschans nr. 4-2004
De Waterschans nr. 4-2004
in de Lievevrouwestraat gewogen,
waar in 1629 een nieuw Waagge
bouw gebouwd werd op de plaats
van de Lievevrouwekapel.
In 1514 is er een geheel nieuw ge
bouw opgericht. Het gevelwerk
van dit gebouw bestaat nog gro
tendeels. De plattegrondvonn en
het gevelwerk maken duidelijk, dat
het gebouw weer op de hoek van
twee straten gebouwd werd. De
trapeziumvormige plattegrond is
ontstaan door het volgen van de
rooilijnen van de Zuivelstraat en
Kerkhofstraat, nu Zuivelplein.
Drie gevels zijn rijkelijk gedeco
reerd met gobertanger hoekblokk-
ken, speklagen en rudimenten van
waterslagen. Alleen de westgevel is
uitsluitend in bakstenen uitge
voerd, doch wel in schoon metsel
werk Duidelijk is derhalve, dat
deze gevel wel vrij stond, doch
niet aan een straat. Wellicht dus
aan een open gang van of naast
het buurhuis De Slang. De heer
kocht dat pand in 15ll,4 waarna
hij een flinke verbouwing uit
voerde. Het lijkt er het meest op,
dat het hoofdgebouw bleef be
staan en ernaast en erachter een
winkelontwikkeling plaatsgreep,
enigszins lijkend op de ontwikke
ling van de St. Annastraat. De win
kels werden daarna verhuurd, met
name tijdens de jaarmarkten. In
1521/22 was de Oude Slange wel
verhuurd,5 doch de nieuwe win
kels stonden leeg. Naast het eco
nomisch verslechterende tij waren
winkels daar ook in het nadeel,
omdat er vele wagens af en aan re
den naar de Waag voor het wegen
van goederen. Een koopman wil
daar dan liever zijn goederen niet
te koop leggen. In 1522/23 lukt
het zelfs niet de Waag te verpach
ten. In 1527/28 zijn de huizen af
gebroken bij gebrek aan huurders
en om de ruimte naast de Waag te
vergroten. De materialen werden
aan de kerk geschonken. Toen is
het bestaande Zuivelplein ont
staan, zij het iets kleiner dan
thans. Opmerkelijk is, dat in de
kelder een muur gemetseld is on
der de zijgevel van de Waag. Blijk
baar was de Waag in 1514 vergroot
ten koste van een deel van de
Slange. Het lijkt erop, dat het
straatje naast de Waag aan voor-
en achterzijde met een poort of
iets dergelijks afgesloten was. Na
de sloop van de Slange moeten
namelijk de hoeken van de Waag
bijgemetseld worden. De gevel is
toen ook "gepenseeld en bezet".6
De voormelde kelder onder de
Waag is in de jaren 50 van de 20ste
eeuw volgestort. In de 80-jarige
oorlog werd de zolder verhuurd
voor de opslag van munitie.
Op de maquette van de stad uit
1750 is ook de Waag zichtbaar
(afb. 1 en 2). De noordgevel ver
toont een symmetrische indeling
met op de begane grond een
poort en aan weerszijden een ven
ster. Op de verdieping zijn twee
vensters aangegeven. In de oostge
vel is, asymmetrisch, ook een
poort aanwezig, met benoorden
daarvan een deur en bezuiden een
venster. Op de verdieping zijn en
kele vensters aangegeven. De zuid
gevel vertoont ook symmetrisch
M S T 1 1 I m
1. 'Cl Jl
LLSL t -
A l A A Pgpi'KSS'
'D i p-/-D
AfÜarl -
f "8i &AL.5,
«ju al/w Sritix-xi
Afb. 4. Opname van de bouwsporen door Gemeentewerken.
bergen op Aoom
Ajb. 3. Zuivelstraat omstreeks 1900.
een poort met aan weerszijden
vensters. Op de verdieping zijn er
twee aangegeven. Deze gegevens
komen redelijk overeen met de ge
vonden en geregistreerde bouw
sporen., m.u.v. de aantallen ven
sters. De asymmetrische poort-
plaatsing in de oostgevel past in
het balkenstramien; de poortplaat
sing in de zuidgevel is nog her
kenbaar geweest in de doorbre
king van de plint. De aangegeven
mansardekap is de voorganger van
de huidige.
In 1747 is het gebouw zwaar be
schadigd. Al het houtwerk is toen
verloren gegaan. In bestaande go
bertanger vensterneggen zijn de
sporen van de brand nog goed
zichtbaar. Bij de herstellingen in
1751, voor de som van/2.866,- zijn
nieuwe moer- en kinderbalken en
de bestaande kap aangebracht. Als
dakbedekking werden leien ver
werkt.7 Boven de Waagruimte is
een woning gemaakt. Een van de
vertrekken daarin werd na 1782
verhuurd aan Joodse kooplieden
om daar godsdienstoefeningen te
houden. In 1832 kwam daar dooi
de bouw van de nieuwe synagoge
een eind aan. In 1827 is het ge
bouw verkocht. De boteiwaag
werd verplaatst naar Blauwehand-
straat 3, waar deze tot 1891 geves
tigd bleef.
182
Afb. 5. De zuidoosthoek in 1990.
Aan het eind van de 19de eeuw wa
ren er twee winkels in het pand
ondergebracht. Daarvoor werd
waarschijnlijk in 1893 een nieuwe
monumentale houten pui aange
bracht (afb. 3). Die besloeg de ge
hele gevel van de Zuivelstraat en
ging op beide hoeken, waar toe
gangsdeuren waren, met één eta
lage de hoek om. Die pui, met in
het midden een toegangsdeur
voor een bovenwoning, werd in
1957 vervangen door een toen
moderne pui. Wellicht ook in 1893
zijn de gevels gepleisterd en is er
o.a. aan de Zuivelstraatzijde één
venster in de bovengevel toege
voegd. De vensters in de west- en
zuidgevel zullen uit het begin van
de 19de eeuw dateren, in mogelijk
uit 1750 daterende kozijnen.
In 1982 werden ingrijpende werk
zaamheden aan de gevels uitge
voerd. Het geheel werd ontpleis-
terd, waarna de bouwsporen gedo
cumenteerd werden door de
dienst Gemeentewerken (afb. 4).
De voormelde gobertanger para-
mentwerken zijn toen zichtbaar
geweest. Het baksteenmetselwerk
is overwegend uitgevoerd in geel
genuanceerde stenen van formaat
17x8x4 cm. Op de zuid-westhoek
was een groot gedeelte van het
metselwerk in later tijden ver
nieuwd. Kort na de ontpleistering
zijn de gevels opnieuw bepleisterd.
Gebruikmakend van de vastge
legde gegevens is in 1990 een vrij
kleine verbouwing uitgevoerd t.b.v.
een aparte opgang naar de eerste
verdieping, waarbij het onderge
deelte van de zuid-oosthoek weer
vrijgelegd is (afb. 5). Teruggevon
den is toen ook een nisje, waarin
een dook aanwezig was voor een
vroeger beeldmerk, mogelijk een
figuur met weegschaal. Ter plaatse
van een oorspronkelijk venster is
toen een deur gemaakt, met be
houd van oude neggingen. Gecon
stateerd is toen ook, dat de huidige
verdiepingsbalklaag van moerbalk
30x30 cm en kinderbalken 9,5x9,5
cm (45 cm half om half) lager ligt
dan de oorspronkelijke: de boven
dorpeldag correspondeert vrijwel
met de bovenzijde van de vloer.
Bij de in 2003 uitgevoerde verbou-
wings- en restauratiewerkzaamhe
den zijn nog enkele interessante
gegevens tevoorschijn gekomen.
Van de verdiepingsbalklaag waren
alle moerbalken (32x37 cm) in
goede staat; de oorspronkelijke
kinderbalken (9x9,5 cm, 56 cm
half om half) zijn slechts in één
travee van het westelijke comparti
ment aanwezig. De overige zijn
blijkbaar in de jaren tachtig ver
vangen. De moerbalken van de
zolderbalklaag (26x37 cm) zijn
lichter dan die van de verdieping
en hebben een andere verdeling
(afb. 7). De scheidingsmuur tussen
het oostelijk en westelijk compar
timent, die op de begane grond
grotendeels verdwenen is, is eerder
of tegelijk met het herstel van de
schade in 1747 gebouwd, wellicht
ter afscheiding van een "nieuwe
Ajb. 6. Plattegrond van het Waaggebouw. Afb. 7. Doorsnede van het Waaggebouw.
JL..IM-l ,m.er ^>Lse_
LA.l.ü[
2557 Boekh.G.Janssen. Fortuinstr.Bergen op Z
Zuivelstraat met
