Deze Waterschans:
Kroonleden
DiA
De Waterschans nr. 4-2004
De Forten aan de Eendracht
Oude forten zijn de laatste jaren
volop in de belangstelling komen
te staan. Zo is de aandacht voor de
zogenaamde West-Brabantse Wa
terlinie, de reeks forten tussen Ber
gen op Zoom en fort Henricus bij
Steenbergen, nog steeds groei
ende. Vlakbij deze linie lag de
reeks forten en schansen langs de
rivier de Eendracht onder Tholen
en Oud- en Nieuw-Vossemeer, de
linie van de Eendracht genaamd.
Groot verschil met de West-Bra
bantse Waterlinie is dat van de for
ten en versterkingen langs de Een
dracht niets meer resteert. Zij zijn,
de stad Tholen zelf buiten be
schouwing latend, in de loop der
tijd geheel verdwenen. Om toch
een beeld te krijgen van deze for
ten heeft de heer A Bosters ar
chiefmateriaal en kaarten bestu
deerd.
Hierbij het tweede en afsluitende
deel.
Geschiedenis Bergen op Zoom
XXIII
Bijna zes jaar schrijft drs. GA.
Huijbregts voor de lezers van De
Waterschans over de geschiedenis
van Bergen op Zoom. Vele lezers
schijnen hier erg gelukkig mee te
zijn, want niet eerder is op een zo
chronologische en ook boeiende
wijze onze stadsgeschiedenis be
schreven. Iedere aflevering bevat
doorgaans meerdere aspecten van
die geschiedenis. Aardig is dit keer
de beschrijving van het ontstaan
van kerk De Maagd. Het ging om
een nieuwe kerk voor de katholie
ken. Reeds tijdens de Franse over
heersing en in de jaren daarna
werden de katholieken zich meer
bewust van hun macht. Tot de Bel
gische opstand van 1830 vormden
ze immers de meerderheid in het
hele koninklijk en na de afschei
ding behielden ze die in Noord-
Brabant. Geen wonder dat ze hun
schuur- en schuilkerken wilden
verlaten en in gemeenten waar ze
de meerderheid vomden hun kerk
gebouw van weleer terug wilden
hebben. We zagen hoe in vele dor
pen en ook in een enkele stad
(Den Bosch!) dat verzoek werd in
gewilligd, maar niet in Bergen op
Zoom. Daar was de schuilkerk op
de Korenmarkt te klein geworden.
Inleveren kopij voor Waterschans I, 2005:
HALF FEBRUARI 2005
De uitgavep
mede tot sm
s
ng kunnen
ciale lidmaat-
- DA RVI BV
- HDW Kanto
- P. JANSEN Installatie Techniek BV
- Taxi en
rcarbe
KOCK
- Natuursteenbe drijf DE KORT
- Boekhandel VAN DER KREEK BV
- Tapperij DE KROON
- VAN LOON SMITS Installatiebedrijf BV
- Hotel MERCURE DE DRAAK
- RABO BANK Bergen op Zoom
- GEBR. VOETS Weg en Waterbouw BV, Rosmalen
- Woningstichting SOOMLAND
- Stichting Wonen West Brabant
De Waterschans nr. 4-2004
terwijl de hervormden een te grote
kerk hadden. Koning Willem I was
bereid om mee te werken aan een
oplossing. In 1820 verklaarde hij
zich bereid om subsidie te geven
voor de bouw van een nieuwe kerk
als de katholieken zouden willen
afzien van hun claim op de Grote
Kerk. Dat deden ze. De subsidie
werd nog eens verhoogd. Het pa
rochiebestuur richtte een aparte
commissie op om onder leiding
van de heer RJ. Schillemans de
nieuwbouwplannen uit te werken.
De eerste vraag was: 'Waar moet
de kerk komen?' De keuze viel op
de westzijde van de Grote Markt.
Daar moesten wel enkele huizen
worden opgekocht om de nodige
ruimte te scheppen. De Antwerpse
architect Franssen maakte de teke
ning en in 1825 werd de uitvoering
ervan gegund aan de Bergse aan
nemer Adam van Dijk voor een
bedrag van 70.000 gulden. In sep
tember 1828 was de bouw vol
tooid. Het duurde evenwel nog
een jaar voordat monseigneur Jo
annes van Hooydonk, toen nog
apostolisch vicaris van Breda, de
kerk van de Heilige Maagd
Maria Tenhemelopneming plechtig
kwam inwijden. Dat gebeurde op
23 september 1829.
De kerk was een zogenaamde wa
terstaatskerk. Dat wil zeggen dat
ingenieurs van het ministerie van
Waterstaat bij het bouwen van
door de staat gesubsidieerde ker
ken betrokken werden. Zij deden
dat in opdracht van het ministerie
van Eredienst. In Bergen op Zoom
was dat waarschijnlijk nog niet het
geval. De waterstaatsstijl heeft de
kenmerken van het neoclassi
cisme.
Aan de inwijding was de verhui
zing voorafgegaan. De kerk op de
Korenmarkt had meerdere kerk
schatten zoals altaren, schilde
rijen, beelden, communiebanken,
biechtstoelen, preekstoel enz. Ver
schillende kunstwerken waren af
komstig uit de Zuidelijke Neder
landen, sommige vrij goedkoop
verworven na de opheffing van de
kloosters door keizer Jozef II en
de confiscatie van de kerkelijke
goederen daarna door de Franse
regering. Nog steeds maken meer
dere van die stukken deel uit van
de inventaris van de katholieke
kerk, nu de St.-Gertrudiskerk op
de Grote Markt. A bij al een boei
end relaas.
Bergen op Zoom buiten de
Heerlijkheid
Nog steeds komen er interessante
berichten binnen van 'Bergen op
Zooms' buiten de Heerlijkheid.
Fijn dat zoveel lezers meehelpen
om tot een overzicht te komen
waar de naam Bergen op Zoom el
ders ook voorkomt. In dit artikel
enige van die aanvullingen. We
zijn blijkbaar nog niet toe aan een
totaaloverzicht.
Wardtaal; jongerenpagina
Op 27 oktober 2004 vierde Bergen
op Zoom dat de stad precies 60
jaar geleden bevrijd werd uit de
handen van de Duitse bezetter.
Die dag waren er allerlei activitei
ten waarbij stilgestaan werd bij de
verschrikkingen van de Tweede
Wereldoorlog en de vreugde van
de bevrijding. Versieringen, kijkdo
zen en een bevrijdingsfietsroute,
alles is op een prettige manier
door Ward Warmoeskerken be
schreven. Veel lezers, en zeker niet
alleen de jongeren, blijken de jon
gerenpagina erg te waarderen.
Fort de Roovere
Over de oude door de natuur her
wonnen Vesting ligt een wat mys
terieuze waas. Men gaat er gemak
kelijk aan voorbij. Het vraagt nogal
wat tijd om een stukje van die
sluier op te lichten. Het lijkt soms
niet nodig het veld in te gaan om
de oude door de natuur herwon
nen vesting te bestuderen omdat
we op vele andere manieren ook
aan informatie denken te kunnen
komen.
Toch zien de Vrienden van de
West-Brabantse Waterlinie de be
langstelling voor de linie steeds
meer groeien. Het begint er op te
lijken dat ook het beschikbaar
hebben van nieuwe informatiemo
gelijkheden het onderzoek naar de
linie stimuleert. Daar komt nog bij
dat er steeds nieuwe zaken ont
dekt worden, die vroeger aan de
aandacht ontsnapt zijn doordat
men te veel de zelf bedachte pa
den volgde.
Dat ontdekken van achtergronden
en het krijgen van begrip door een
andere benaderingswijze lijkt niet
voor iedereen weggelegd te zijn.
Het wordt ons zo prachtig voorge
steld, dat de vraag of dit nu alles
is, niet of nauwelijks gesteld wordt.
Het zijn dan ook alleen diegenen,
die niet direct tevreden en een
beetje wantrouwig zijn, die verder
gaan zoeken naar het waarom en
de achtergronden van wat er alle
maal gebeurd zou kunnen zijn.
Een zo'n figuur is de heer J.
Sinke, die de lezers ook via ande
ren ons tal van wetenswaardighe
den over de Roovere weet te pre
senteren.
De Waag
Een tot voor kort onaanzienlijk
en tamelijk verminkt gebouw aan
de Zuivelstraat, op de hoek van
het Zuivelplein herbergde vroeger
de Waag of Boterwaag. De on
langs uitgevoerde restauratie en
verbouwing heeft het gebouw
weer als historisch monument
herkenbaar gemaakt. Op de zijn
bekende deskundige wijze geeft ir.
J. Weyts ons als het ware een ex
cursie door het pand.
Het loopt in de papieren
Ter gelegenheid van het afscheid
van onze gemeentesecretaris is er
een tentoonstelling ingericht over
de stadssecretaris en zijn organi
satie door de eeuwen heen. In dit
artikel gaan enkele auteurs, waar
onder onze stadshistoricus Yo-
lande Kortlever, in op de geschie
denis van het ambt van stadsse
cretaris en vervolgens passeren
een zestal markante Bergse secre
tarissen de revue. Ter afsluiting
geven ze een opgave van alle hen
bekende stadssecretarissen vanaf
de Middeleeuwen. De tentoon
stelling is te bezichtigen in Het
Markiezenhof tot en met 30 janu
ari 2005.
Jan Borghouts
Prins Bemhard liet het al eens op
tekenen: 'Mijn vriend Jan Borg
houts, alias Peter Zuid, was een
groot verzetsstrijder die gedu
rende de bezettingstijd met groot
gevaar voor eigen leven zeer veel
voor de bevrijding van ons land
heeft gedaan'. Naar de op 5 de
cember 1910 in Bergen op Zoom
geboren Jan Borghouts, die op
55-jarige leeftijd overleed, werd
op 27 oktober de appèlplaats van
de voormalige Cort Heyligerska-
zerne, die straks in een nieuwe
woonwijk wordt opgenomen, ver
noemd. De voormalige verzets
man, luchtmacht-kolonel en
staatssecretaris van Defensie ge
niet grote bekendheid, zeker on
der ouderen, die de Tweede We-
147
5TO NUMINE
3ERèAT^SfeH^NS
34ste jaargang nr. 4. december 2004
ISSN 0926-3918
Verschijnt viermaal per jaar
De Geschiedkundige Kring van Stad
en Land van Bergen op Zoom
www.geschiedkundigekringboz.nl
web master: E Evers:
webteam@geschiedkundigekringboz.nl
Postbus 280
4600 AG Bergen op Zoom
Erevoorzitter:
Dr. E.G.H. Hartel
Ereleden:
J.WA van Gastel
Dr. WA van Ham
Bestuur
Voorzitter:
Drs. Johanna Jacobs
Secretaris:
Drs. Irene van Kemenade
Penningmeester:
LJA. Vriends
Ariëlstraat 13
4624 VN Bergen op Zoom
Tel. 236663
e-nrail: ljavriens@prettel.nl
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244
Ten name van:
Penningmeester Geschiedkundige Kring
Van Stad en Land van Bergen op Zoom
Contributie 22 euro (minimaal) per jaar.
Ledenadministratie
Drs. Irene van Kemenade
Neerland 18
4614 GD Bergen op Zoom
Tel. 0164-299035
e-mail: irenevankemenade@freeler.nl
Overige bestuursleden:
Drs. J. Backx
Dr. Ir. T. van den Boom
F. Evers
R. van Tilborg
Tijdschrift van de Kring
De Waterschans
Redactieleden.'
drs. J. Backx
R. van den Bergh
drs. B. Daeter (hoofdredacteur)
drs. J. Dekker
drs. N. Grosfeld
drs. G. Huijbregts
Redactiesecretariaat:
drs. B. Daeter
Oudland 8
4617 ME Bergen op Zoom.
Tel. 0164210209
Fax. 0164210922
e-mail: bda@home.nl
Toezicht distributie:
Drs. Irene van Kemenade
Neerland 18
4614 GD Bergen op Zoom
Tel. 0164-299035
e-mail: irenevankemenade@freeler.nl
Vormgeving en druk:
Drukkerij Vis Offset Alphen aan den Rijn
Omslag: P. Versijp
