De Waterschans nr. i 2005
2005
Boekbespreking
DOOR
DRS. G.A. Huijbregts
A.GA Verswijveren e.a.: Halsteren-
Lepelstraat en de Tweede Wereldoorlog
Uitgave van Vereniging Heemkundige
Studiekring Halsteren-Lepelstraat. Hal-
steren-Lepelstraat 2004. ISBN 90-
80 6 8 2 9-6-9. 272 blz. Prijs: 21,95 euro.
De Vereniging Heemkundige Studie
kring Halsteren-Lepelstraat heeft de 60-
jarige herdenking van de bevrijding
aangegrepen, om de gebeurtenissen
van de Tweede Wereldoorlog voor zo
ver de toenmalige gemeente Halsteren-
Lepelstraat daarbij betrokken raakte
bijeen te brengen in haar Jaarboek
2004. De redactie heeft daarmee de le
den ongetwijfeld een goede dienst be
wezen. Ook vele niet-leden zullen met
belangstelling kennis willen nemen van
de roerige jaren 1939-1945; niet alleen
degenen die bewust die tijd hebben
meegemaakt, maar ook allen die zich
interesseren voor het verleden van hun
streek. Het Jaarboek 1990 was eveneens
gewijd aan de oorlogsjaren, maar dan
met het accent op de krijgsverrichtin
gen. Die komen in dit jaarboek even
eens aan bod, maar de opzet is deze
keer breder. Er is bijvoorbeeld veel
werk gemaakt van 'oral history', nu dat
nog kan. Hoe lang nog? Die persoon
lijke getuigenissen vormen een verrij
king, al moeten ze met enige voorzich
tigheid worden gebruikt. De verslagen
van de ooggetuigen liggen nu in ieder
geval vast en dat is belangrijk.
A.GA Verswijveren neemt de eerste
twee hoofdstukken voor zijn rekening.
In het eerste behandelt hij beknopt de
vaderlandse geschiedenis in de jaren
dertig, de neutraliteitspolitiek van de
Nederlandse regering, de bewapening
en uitrusting van het leger, de mobili
satie in 1939 en de situatie van de ge
meente Halsteren. Op 1 januari 1940
telde die 6399 inwoners.
De meidagen van 1940 vormen de stof
voor het tweede hoofdstuk. De auteur
beschrijft daarin de gevechten van de
Duitsers tegen Fransen en Nederlan
ders in en rond Bergen op Zoom. Aan
dacht is er ook voor alle soldaten uit
Halsteren-Lepelstraat die toen in dienst
van het vaderland zijn gesneuveld, als
mede voor de piloot A.C. van Bers die
als vermist is opgegeven.
In hoofdstuk 3 vertelt de inmiddels
overleden W. Jansen wat hij als soldaat
van de tweede sectie tirailleurs van het
eerste bataljon van het derde regiment
infanterie in de meidagen meemaakte.
Zijn regiment had als thuisbasis de
Princenhofkazerne (Markiezenhof) in
Bergen op Zoom. Zijn verslag werd al
eerder gepubliceerd.
Verswijveren schrijft daarna samen met
enkele medewerkers over de oorlogsge
beurtenissen tijdens de bezetting
(hoofdstuk 5) met o.a. de arrestatie en
dood van kapelaan Hubertus Mol, de
lotgevallen van de bemanningsleden
van vier neergeschoten geallieerde
vliegtuigen, het inbeslagnemen van
goederen door de bezetter en het ver
zet.
Daarna weer een eerder geschreven
verslag van de eveneens inmiddels
overleden L. Kommers, die in 1944 ge
dwongen werd om met paard en wagen
mee te werken aan een munitietrans
port van Halsteren naar Hellevoetsluis
en dat in een tijd waarin de Zeeuwse
en Zuid-Hollandse eilanden groten
deels onderwaterstonden. In het zesde
hoofdstuk, weer van de hand van Vers
wijveren, komt de bevrijding aan bod.
Het waren ook in Halsteren en Lepel
straat spannende, angstige dagen. De
ellende begon op vrijdag 27 oktober en
het werd pas rustiger op 1 november.
Er zijn veel soldaten gesneuveld in de
strijd om Noordwest-Brabant, maar
ook onder de burgers vielen slacht
offers.
Hoofdstuk 7 is een verzameling herin
neringen van meerdere personen. Ze
geven een goede indruk van de span
ningen en de zorgen om het lot van
weggevoerde dwangarbeiders, onderge
doken familieleden, verzetsstrijders,
van de angsten vanwege de grote onze
kerheid van wat er allemaal nog kon
gebeuren, van de strijd om het dagelijks
bestaan in een tijd van schaarste, distri
butie, beroving door Duitse soldaten,
van het opblazen van kerktorens (Ber
gen op Zoom, Lepelstraat; Steenber
gen) enz. Al deze facetten komen aan
bod in de meer dan honderd bladzij
den van dit hoofdstuk
Onder de titel Slavenwerk in Duitsland
staan H.C. van Aert en A.G. A. Verswij
veren stil bij de honderdduizenden Ne
derlanders die gedwongen werden om
in Duitsland te gaan werken, slacht
offers van de zogenaamde 'Arbeitsein-
satz'. De schrijvers doen dat aan de
hand van de lotgevallen van twee man
nen uit Halsteren, C. Aarden en Th. van
Tilburg. Enkelen keerden nimmer te
rug. Ook hun namen zijn in dit boek
opgenomen.
In De periode na de bevrijding (hoofd
stuk 9, door Verswijveren) merken we
dat met de bevrijding de oorlog niet
voorbij was. Het zijn de maanden van
de VI en de V2, van de ongelukken
met landmijnen en blindgangers, van
het Ardennenoffensief (Hoe ver komen
ze terug?) en van de hongerwinter bo
ven de rivieren.
De twee laatste hoofdstukken, 10 en 11,
staan weer op naam van A.GA Vers
wijveren en H.C. van Aert. Het tiende
draagt als titel Twee bijzondere legers.
Halsteren maakte kennis met een Ar
meens leger. Dat maakte deel uit van
de Duitse krijgsmacht, maar de leden
waren helemaal niet Duitsgezind. Ze
werden ondergebracht in Bergen op
Zoom (Blokstallen, Markiezenhof en
Wilhelminakazerne) en in Lepelstraat
(patronaat, school en klooster) De
Duitsers belastten hen met bewakings
diensten, paardenverzorging en andere
minder aantrekkelijke karweitjes. Bij
het terugtrekken van de Duitsers doken
er enkelen onder. Het tweede 'bijzon
dere' leger bestond uit Polen. Nadat zij
o.a. Breda hadden bevrijd, werd een
deel ervan tijdens de winter '44-'45 in
Halsteren en Lepelstraat ingekwartierd.
Ze raakten bevriend met de bevolking
en omdat er voor hen geen terugkeer
naar hun vaderland mogelijk was, heeft
een aanzienlijke groep van hen in Ne
derland een bestaan opgebouwd.
Het laatste hoofdstuk herdenkt De strijd
in Nederlands Oost-Indië. Adrianus
Brusselaars (1921-1946), Comelis Her-
reijgers (1928-1949) en P.C. Gijzen
(1914-1947) zouden hun vaderland niet
meer terugzien.
Het is een zeer gevarieerd boek gewor
den, rijk geïllustreerd met talrijke zwart-
witfoto's van de vele personen, panden
(o.a. Vrederust), instellingen, soldaten-
kerkhoven, oorlogsmonumenten enz.
die in het boek vernield worden. Teke
ningen van vliegtuigtypen die in de
omgeving zijn neergestort en van de
gevreesde 'Vergeltungswaflfen' geven
een duidelijker beeld van deze wapens.
Kopieën van belangrijke stukken ver
helderen eveneens een en ander. On
der de bijlagen treffen we onder meer
aan een lijst van omgekomen inwoners
van Halsteren en een lijst van de bij
Halsteren gevallen geallieerde strijders
met een kaart die aangeeft waar ze
sneuvelden. De Studiekring heeft veel
werk van dit 'monument'gemaakt en
mag met trots terugzien op dit unieke
Jaarboek 2004. j
A - v
T» V-ïJ
V'
IN DEZE AFLEVERING:
Marktplaatsen en handelshuizen te
Bergen op Zoom tijdens de jaarmarkten
Geschiedenis Bergen op Zoom door de bril
van de Duitse bezetter
Veediefstal een halsmisdaad
Hof van Ram
De Mattemburg
Geschiedenis van Bergen op Zoom
E Waterschans
S#J©8=» V