De Waterschans nr. i 2005 2005 Boekbespreking DOOR DRS. G.A. Huijbregts A.GA Verswijveren e.a.: Halsteren- Lepelstraat en de Tweede Wereldoorlog Uitgave van Vereniging Heemkundige Studiekring Halsteren-Lepelstraat. Hal- steren-Lepelstraat 2004. ISBN 90- 80 6 8 2 9-6-9. 272 blz. Prijs: 21,95 euro. De Vereniging Heemkundige Studie kring Halsteren-Lepelstraat heeft de 60- jarige herdenking van de bevrijding aangegrepen, om de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog voor zo ver de toenmalige gemeente Halsteren- Lepelstraat daarbij betrokken raakte bijeen te brengen in haar Jaarboek 2004. De redactie heeft daarmee de le den ongetwijfeld een goede dienst be wezen. Ook vele niet-leden zullen met belangstelling kennis willen nemen van de roerige jaren 1939-1945; niet alleen degenen die bewust die tijd hebben meegemaakt, maar ook allen die zich interesseren voor het verleden van hun streek. Het Jaarboek 1990 was eveneens gewijd aan de oorlogsjaren, maar dan met het accent op de krijgsverrichtin gen. Die komen in dit jaarboek even eens aan bod, maar de opzet is deze keer breder. Er is bijvoorbeeld veel werk gemaakt van 'oral history', nu dat nog kan. Hoe lang nog? Die persoon lijke getuigenissen vormen een verrij king, al moeten ze met enige voorzich tigheid worden gebruikt. De verslagen van de ooggetuigen liggen nu in ieder geval vast en dat is belangrijk. A.GA Verswijveren neemt de eerste twee hoofdstukken voor zijn rekening. In het eerste behandelt hij beknopt de vaderlandse geschiedenis in de jaren dertig, de neutraliteitspolitiek van de Nederlandse regering, de bewapening en uitrusting van het leger, de mobili satie in 1939 en de situatie van de ge meente Halsteren. Op 1 januari 1940 telde die 6399 inwoners. De meidagen van 1940 vormen de stof voor het tweede hoofdstuk. De auteur beschrijft daarin de gevechten van de Duitsers tegen Fransen en Nederlan ders in en rond Bergen op Zoom. Aan dacht is er ook voor alle soldaten uit Halsteren-Lepelstraat die toen in dienst van het vaderland zijn gesneuveld, als mede voor de piloot A.C. van Bers die als vermist is opgegeven. In hoofdstuk 3 vertelt de inmiddels overleden W. Jansen wat hij als soldaat van de tweede sectie tirailleurs van het eerste bataljon van het derde regiment infanterie in de meidagen meemaakte. Zijn regiment had als thuisbasis de Princenhofkazerne (Markiezenhof) in Bergen op Zoom. Zijn verslag werd al eerder gepubliceerd. Verswijveren schrijft daarna samen met enkele medewerkers over de oorlogsge beurtenissen tijdens de bezetting (hoofdstuk 5) met o.a. de arrestatie en dood van kapelaan Hubertus Mol, de lotgevallen van de bemanningsleden van vier neergeschoten geallieerde vliegtuigen, het inbeslagnemen van goederen door de bezetter en het ver zet. Daarna weer een eerder geschreven verslag van de eveneens inmiddels overleden L. Kommers, die in 1944 ge dwongen werd om met paard en wagen mee te werken aan een munitietrans port van Halsteren naar Hellevoetsluis en dat in een tijd waarin de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden groten deels onderwaterstonden. In het zesde hoofdstuk, weer van de hand van Vers wijveren, komt de bevrijding aan bod. Het waren ook in Halsteren en Lepel straat spannende, angstige dagen. De ellende begon op vrijdag 27 oktober en het werd pas rustiger op 1 november. Er zijn veel soldaten gesneuveld in de strijd om Noordwest-Brabant, maar ook onder de burgers vielen slacht offers. Hoofdstuk 7 is een verzameling herin neringen van meerdere personen. Ze geven een goede indruk van de span ningen en de zorgen om het lot van weggevoerde dwangarbeiders, onderge doken familieleden, verzetsstrijders, van de angsten vanwege de grote onze kerheid van wat er allemaal nog kon gebeuren, van de strijd om het dagelijks bestaan in een tijd van schaarste, distri butie, beroving door Duitse soldaten, van het opblazen van kerktorens (Ber gen op Zoom, Lepelstraat; Steenber gen) enz. Al deze facetten komen aan bod in de meer dan honderd bladzij den van dit hoofdstuk Onder de titel Slavenwerk in Duitsland staan H.C. van Aert en A.G. A. Verswij veren stil bij de honderdduizenden Ne derlanders die gedwongen werden om in Duitsland te gaan werken, slacht offers van de zogenaamde 'Arbeitsein- satz'. De schrijvers doen dat aan de hand van de lotgevallen van twee man nen uit Halsteren, C. Aarden en Th. van Tilburg. Enkelen keerden nimmer te rug. Ook hun namen zijn in dit boek opgenomen. In De periode na de bevrijding (hoofd stuk 9, door Verswijveren) merken we dat met de bevrijding de oorlog niet voorbij was. Het zijn de maanden van de VI en de V2, van de ongelukken met landmijnen en blindgangers, van het Ardennenoffensief (Hoe ver komen ze terug?) en van de hongerwinter bo ven de rivieren. De twee laatste hoofdstukken, 10 en 11, staan weer op naam van A.GA Vers wijveren en H.C. van Aert. Het tiende draagt als titel Twee bijzondere legers. Halsteren maakte kennis met een Ar meens leger. Dat maakte deel uit van de Duitse krijgsmacht, maar de leden waren helemaal niet Duitsgezind. Ze werden ondergebracht in Bergen op Zoom (Blokstallen, Markiezenhof en Wilhelminakazerne) en in Lepelstraat (patronaat, school en klooster) De Duitsers belastten hen met bewakings diensten, paardenverzorging en andere minder aantrekkelijke karweitjes. Bij het terugtrekken van de Duitsers doken er enkelen onder. Het tweede 'bijzon dere' leger bestond uit Polen. Nadat zij o.a. Breda hadden bevrijd, werd een deel ervan tijdens de winter '44-'45 in Halsteren en Lepelstraat ingekwartierd. Ze raakten bevriend met de bevolking en omdat er voor hen geen terugkeer naar hun vaderland mogelijk was, heeft een aanzienlijke groep van hen in Ne derland een bestaan opgebouwd. Het laatste hoofdstuk herdenkt De strijd in Nederlands Oost-Indië. Adrianus Brusselaars (1921-1946), Comelis Her- reijgers (1928-1949) en P.C. Gijzen (1914-1947) zouden hun vaderland niet meer terugzien. Het is een zeer gevarieerd boek gewor den, rijk geïllustreerd met talrijke zwart- witfoto's van de vele personen, panden (o.a. Vrederust), instellingen, soldaten- kerkhoven, oorlogsmonumenten enz. die in het boek vernield worden. Teke ningen van vliegtuigtypen die in de omgeving zijn neergestort en van de gevreesde 'Vergeltungswaflfen' geven een duidelijker beeld van deze wapens. Kopieën van belangrijke stukken ver helderen eveneens een en ander. On der de bijlagen treffen we onder meer aan een lijst van omgekomen inwoners van Halsteren en een lijst van de bij Halsteren gevallen geallieerde strijders met een kaart die aangeeft waar ze sneuvelden. De Studiekring heeft veel werk van dit 'monument'gemaakt en mag met trots terugzien op dit unieke Jaarboek 2004. j A - v T» V-ïJ V' IN DEZE AFLEVERING: Marktplaatsen en handelshuizen te Bergen op Zoom tijdens de jaarmarkten Geschiedenis Bergen op Zoom door de bril van de Duitse bezetter Veediefstal een halsmisdaad Hof van Ram De Mattemburg Geschiedenis van Bergen op Zoom E Waterschans S#J©8=» V

Periodieken

De Waterschans | 2005 | | pagina 23