De Waterschans nr. 1-2005
OFIICE OF THE
MILITARY attache
:.'r. Htrv.i.- ;rjT.;z::o, t July me
AJb.3. Dankbetuiging.
cherheitsdienst gesloten en Juten
werd diezelfde middag in het ge
bouw van de Rijks HBS gearres
teerd en tot 15 maart 1943 in het
Huis van Bewaring te Den Bosch
opgesloten.
Een van de belangrijkste taken van
de OD was het verspreiden van al
lerlei anti-Duitse en pro-Neder
landse lectuur. Te denken valt
daarbij aan uit vliegtuigen ge
strooide biljetten zoals "De Lucht
post", portretten van de konink
lijke familie, algemene convoca
ties van Radio Oranje en kerke
lijke brieven. Al deze berichten
werden vermenigvuldigd en via
koeriers verspreid.
Ook landelijke, inmiddels illegale
kranten, werden verspreid. Aan
vankelijk was dat "Vrij Nederland",
maar al snel stapte men onder lei
ding van Jan Dercks en Piet van
Gils, zwager van Mientje Proost,
over op "Trouw". De katholieke
achtergrond van een meerderheid
van de lezers heeft in de beslissing
tot deze overstap een grote rol ge
speeld. Gesprekspartner Piet Huij-
gens heeft zich vanaf winter 1943
in toenemende mate beziggehou
den met het schrijven alsmede de
verspreiding van illegale kranten
en berichten, zoals "The London
News" en "De Stem". Jan Dercks
en Piet van Gils waren toen al ge
arresteerd. Beiden hebben de oor
log niet overleefd.
De Inlichtingendienst
Voortdurend werden van Willem
stad tot Ossendrecht gegevens ver
zameld die van nut zouden kun
nen zijn voor de geallieerden. Te
denken valt daarbij aan uitermate
gedetailleerde overzichten be
treffende de militaire bezettings
toestand, die maandelijks werden
bijgesteld. In eerste instantie werd
deze informatie via het Algemene
Hoofdkwartier doorgespeeld naar
Engeland. Men was echter van
mening dat er weinig met deze ge
gevens werd gedaan. Vandaar dat
besloten werd tot de oprichting
van een Inlichtingendienst onder
leiding van J. B. Vermeulen (Ome
Henk). Toen de naar Engeland ge
vluchte dr. J. Somer begin 1943
benoemd werd tot Hoofd Inlich
tingen ontstond er een directe ver
binding met Londen.
De Inlichtingendienst van Ome
Henk maakte gebruik van corres
pondenten ter plaatse. De door
hen verzamelde gegevens werden
door koeriers opgehaald en verder
gedistribueerd.
De toen 23-jarige leerling-ver
pleegster Mientje Proost was zo'n
koerierster. Vele enveloppen met
microfilms, berichten en distribu
tiebonnen werden door haar naar
bestemmingen in en buiten Bra
bant gebracht. De inhoud van de
enveloppen was haar niet bekend.
Om in hun eigen vaktermen te
blijven: de koeriers vervoerden al
tijd "kaas".
Hulp aan onderduikers
Over de specifieke hulp aan on
derduikers is in de geraadpleegde
bronnen vrijwel niets te vinden.
Duidelijk is dat er enige malen
pogingen zijn geweest deze hulp
te organiseren via de Landelijke
Organisatie voor onderduikers
(LO). Verhoogd risico en diverse
arrestaties hebben dit echter on
mogelijk gemaakt. Georganiseerde
hulp in het grotere kader van de
LO is dus nooit daadwerkelijk tot
stand gekomen. Dat wil echter niet
zeggen dat op individuele basis
geen hulp aan onderduikers is ge
boden. Zonder anderen tekort te
willen doen, mag in dit kader de
naam van de familie Van de Boom
zeker niet ontbreken. Maanden
lang hebben zij, met gevaar voor
eigen leven, vele voortvluchtigen
een schuilplaats geboden. Ook bij
anderen werd niet tevergeefs aan
geklopt.
In januari 1943 waren de Bergse
Ordedienst en Inlichtingendienst
op zijn sterkst. Beide diensten wa
ren uitgebouwd en goed georgani-
8
De Waterschans nr. 1-2005
Ajb.5. Mientje Houtman (midden) voor
het Academisch Ziekenhuis te Leiden,
april 1942.
Afb.4. Dankbetuiging.
seerd. Taken zijn verdeeld en de
contacten met Engeland meer dan
goed. Op dat moment legt "Piet
van der Velde" (schuilnaam van
SD-man Anton van der Waals)
contact met Ir. Juten. Met gezond
wantrouwen werd deze vreemde
ling in eerste instantie tegemoet
getreden. Hij weet Juten en later
ook Ome Henk echter te overtui
gen van zijn goede bedoelingen
door codeberichten via Radio
Oranje, meegebrachte Engelse si
garetten en chocola en een portret
van dr. Somer. In de maanden die
daarop volgden werd Piet van der
Velde ingewijd in de geheimen
van vooral de Inlichtingendienst,
want vooral de spionage had zijn
grote interesse.
Als Van der Vel de Wan der Waals
in juli 1943 aankondigt dat hij
weer naar Engeland moet, wekt
dat geen argwaan bij de inmiddels
overtuigde heren. De introductie
van zijn opvolger pakt echter heel
anders uit. Op 21 juli 1943 keert
Van der Waals terug met twee,
naar later bleek, SD-mannen. Als
eerste wordt Ir. Juten gearresteerd.
De Sicherheitsdienst posteert zich
enkele dagen in zijn huis aan de
Noordsingel en arresteert iedereen
die daar aanbelt. Ook onschuldige
passanten worden aangehouden.
Op deze manier wordt voorkomen
dat het nieuws over de arrestatie
zich verspreidt, zodat geen van de
verzetsmensen de gelegenheid
krijgt te vluchten. Vrijwel de hele
kern van het verzet in Bergen op
Zoom wordt op deze zwarte dag
gearresteerd. Bovendien worden
ook in andere plaatsen als Arn
hem. Amersfoort (Ome Henk) en
Roosendaal mensen uit dit net
werk opgepakt. De hele groep
werd in eerste instantie vervoerd
naar de gevangenis te Schevenin-
gen, waar Jan Dercks, Ir. Juten en
Ome Henk Vermeulen als kop
stukken een "speciale" behande
ling kregen, hetgeen ondermeer
neerkomt op eenzame opsluiting.
Na overplaatsing naar de gevange
nis te Haaren werden de ID-men-
sen in een collectief proces van 54
personen op 23 juni 1944 op één
na allemaal ter dood veroordeeld.
De vonnissen zijn echter nooit
voltrokken. Als gevolg van de na
dering van de geallieerden zijn al
len inderhaast op transport ge
steld naar Duitsland. Daar kwa
men zij onder andere terecht in
9
TO
THE NETHERLANDS
EMBASSY OF THE UNITED
STATES OF AMERICA
The Hague, The Netherlands
Dear
I wish to express to you the gratitude ot the people of the United
States of America for your aid to our airmen who fell in the Netherlands
during the period of hostile occupation.
Your admirable and effective cooperation in lending a helping hand
to men of our country during, a moment ot crisis, and your loyalty to
the cause of freedom, have yarned for you both our respect and our
grateful recognition.
O
Sincerely,
W 'Av,
OHNSON
Col. GSC
Milicarv Attache
i. s. 9 (awards bureau)
Welland
Petrus KUSSENS
9 have the honour and pleasure lo thanf2
you for services rendered to Sdhllied CSer
vice ^Personnel during the fferman occupation.
1940—1945
9TLajor
Officer (commanding
