Het verhaal van
De Waterschans nr. 1-2005
De Waterschans nr. 1-2005
J.M. Backx
Anrath en Lütringhausen waar zij
op 15 april 1945 door de Amerika
nen werden bevrijd. Jan Dercks
heeft het niet overleefd. Uitgeput,
ondervoed en ziek overleed hij op
3 april 1945 te Hameln.
Mientje Proost was op 21 juli de
dans ontsprongen. Zij was zich er
van bewust dat ook zij nu groot
gevaar liep en plannen om te
vluchten werden gemaakt. Daar is
het echter nooit van gekomen,
want op 5 augustus 1943 werd ook
zij opgepakt door Anton van der
Waals en naar Scheveningen over
gebracht. Haar verhaal is haast te
veelomvattend om in enkele zin
nen weer te geven. Gedurende ze
ven maanden zat zij in eenzame
opsluiting in de gevangenis van
Scheveningen. Regelmatig werd zij
daar verhoord door één van de
topmannen van de SD, Joseph
Schreieder. Op hem moet zij een
diepe indruk gemaakt hebben,
want in zijn memoires noemt hij
haar "een pienter meisje met een
grote tegenwoordigheid van geest".
Vanuit Scheveningen wordt zij
overgebracht naar Haaren, waar
ook zij in voornoemd proces ter
dood veroordeeld wordt. Via drie
dagen Vught (Nacht-und-Nebel-
gevangene), Ravensbrtick, Dachau
en een dodenmars richting Inns
bruck wordt zij uiteindelijk op 30
april 1945 door de Amerikanen
bevrijd.
Hoewel de OD en de ID een ge
voelige slag was toegebracht pro
beerde men in Bergen op Zoom
toch de draad weer op te pakken.
Verzetsactiviteiten als het versprei
den van illegale bladen en hulp
aan onderduikers werden voortge
zet door achterblijvers als Willy
Aarnoudse, Jan Sloff en Cor
Wagtho. Dat zinde de SD natuur
lijk niet. Bergen op Zoom bleef de
speciale aandacht van deze dienst
houden en een tweede en derde
reeks arrestaties volgden op 28/29
januari 1944 en op 10 februari
1944. De veerkracht van de Berge-
naren is verbazingwekkend, want
ook na deze arrestaties staan er
Bergenaren op die het verzetswerk
voortzetten. Hun werk werd echter
bemoeilijkt door het feit dat vrij
wel de gehele Ordedienst opge
doekt was. Van een goed geoliede
organisatie was na 10 februari
1944 geen sprake meer. Tot aan de
bevrijding van Bergen op Zoom en
vaak met gevaar voor eigen leven
blijven deze mensen echter vech
ten voor de goede zaak. Zelfs als
de geallieerden al in Huijbergen
en Ossendrecht staan, breken zij
door de vechtende linies heen om
de geallieerden van nuttige infor
matie te voorzien.
Het verzet in Bergen op Zoom in
al zijn gradaties heeft aan het
"Merck toch hoe sterck" een die
pere betekenis gegeven. Vooral de
zin "Bergen op Zoom, houdt u
vroom. Stut de Spaensche scha
ren" krijgt een extra dimensie door
het werk van al deze dappere
mannen en vrouwen in de Duitse
bezettingstijd.
Geraadpleegde literatuur
ÏO
Hans Huijsman, geboren in
1920 te Bergen op Zoom,
was de oudste zoon van
M. Huijsman, die in Bergen
op Zoom als apotheker
werkzaam was.' Tijdens de
Duitse bezetting studeerde
hij diergeneeskunde (vee
artsenij) aan de Universiteit
van Utrecht en als zodanig
heeft hij aan den lijve
ondervonden hoe de
repressie van de Duitsers
gaandeweg de oorlog
toenam.
Na de capitulatie van het Duitse
zesde leger bij Stalingrad (2 febru
ari 1943) werd dit al snel merk
baar. Toen er kort daarna in Ne
derland ook nog twee hoogge
plaatste personen die met de
Duitsers samenwerkten, waren ge
liquideerd, werden ook studenten
het doelwit van allerlei strenge
maatregelen.
Als reactie op de beide liquidaties
(gezegd werd dat een van deze
aanslagen gepleegd was door ie
mand die eruit zag als een stu
dent) lieten de Duitsers een aantal
studenten oppakken en werden de
Universiteiten gesloten.2
Hans Huijsman heeft in deze tijd
met enkele medestudenten enkele
dagen ondergedoken gezeten te
Vleuten, maar keerde na een paar
dagen terug naar Bergen op Zoom.
Ondertussen kwamen de Duitsers
enigszins terug op hun maatrege
len betreffende het hoger onder
wijs. Naar het idee van de pro-
Duitse secretaris-generaal van on
derwijs, kunsten en wetenschap
pen (Van Dam), zou het hoger on
derwijs weer op gang kunnen ko
men, mits de studenten een loyali
teitsverklaring zouden onderteke
nen.3
De betreffende verordening ver
scheen op 13 maart 1943 ook in
het Brabants Nieuwsblad.4
De kwestie van wel of niet tekenen
beroerde ook de Bergse studenten.
Volgens Hans Huijsman kwam hij
met enkele medestudenten bijeen
in het café van Van Loenhout in
de Steenbergsestraat (nu café 't
Slik). Ze besloten gezamenlijk om
niet te tekenen. Hij geeft achteraf
toe, dat men geen idee had van de
consequenties en dat men er vrij
gemakkelijk over dacht.5 Overi
gens, volgens de illegale krant
"Het Parool" van 10 mei 1943
heeft niet meer dan 10 tot 15% van
de studenten uiteindelijk gete
kend.
Al snel bleek dat het niet tekenen
van de verklaring wel degelijk
grote gevolgen had. Op 5 mei 1943
verscheen er in de kranten een be
schikking, ondertekend door de
"Höhere SS- und Polizeiführer"
Rauter, waarin stond dat studen
ten die niet hadden getekend, zich
moesten melden voor de arbeids
inzet. Voor studenten uit de pro
vincie Zeeland en Noord-Brabant
was de Willem II- kazerne in Til
burg aangewezen als verzamel
plaats. Tevens werd er gedreigd
met strenge maatregelen tegen
diegenen die de verordening niet
zouden nakomen.
Hans Huijsman is meteen na deze
oproep samen met de meeste
Bergse studenten op weg gegaan
met de trein naar Tilburg. Er is
volgens hem geen georganiseerde
actie geweest om bijvoorbeeld niet
te gaan of onder te duiken.6 In de
Tilburgse kazerne werd men opge
wacht door militairen van de Ne
derlandse SS, die de aangekomen
studenten een aantal uren zonder
eten of drinken op appèl lieten
staan, voordat ze weer naar het
station moesten lopen. Daar aan
gekomen werden ze in de trein ge
dirigeerd en verder getranspor-
Ondergeteekende V
geboren te
wonende
verklaart hiermede plechtig, dat hij de in het bezette Neder-1'
landsche gebied geldende wetten, verordeningen en andere
beschikkingen naar eer en geweten zal nakomen en zich zal
onthouden van iedere tegen het iDuitsche Rijk, de Duitsche
weermacht, of de Nederlandsche autoriteiten gerichte handeling,
zoomede van handelingen of gedragingen welke de openbare
orde aan de inrichtingen van hoogër onderwijs, gezien de
vigeerende omstandigheden, in gevaar brengen.
1 1
AJb. 6. Mientje Houtman voor haar afdeling Oogheelkundemet zr. Hoek, april 1942.
Juten, Verzet in het Markiezaat (niet gepu
bliceerd).
J. Schreieder, Het Englandspiel, 1948.
J. Buitenkamp, Verzet in West-Brabant, deel
3, 1998.
Interview M. Houtman-Proost en P. Huij-
gens d.d. 3 november 2004.
Hans Huijsman
- 3 - 6 - '43 - K 983
Afh. 1. De loyaliyteistverklaring die veertien procent van de studenten tekende.
