De Waterschans nr. 2-2005
De Waterschans nr. 2-2005
ting van de kantine van de ma
nege. Het rechter venster is qua
profilering hetzelfde als het ven
ster in de voorgevel en is vermoe
delijk oorspronkelijk.
Reconstructie Hof van Ram
Ondanks de deplorabele bouw
kundige toestand, werd de cul
tuur-historische waarde wel dege
lijk onderkend. Er werd derhalve
afgezien van amovering en bewust
gekozen voor behoud, herstel en
reconstructie van de schuur. De
monumentencommissie van de
gemeente Bergen op Zoom advi
seerde positief op het verzoek van
de Heemkunde kring Halchterth
om het Hof van Ram op de ge
meentelijke monumentenlijst te
plaatsen. Het college van Burge
meester en Wethouders nam het
advies over en het Hof van Ram
werd gemeentelijk monument.
De schuur "Hof van Ram" werd
daarbij herbestemd voor de huis
vesting van de Heemkundekring
Halchterth.
De inkt van dit besluit was nog
niet droog toen de krachten van
de oktoberstormen van 2002 de
constructie voor een belangrijk
deel deden bezwijken, (zie foto 3).
Onbeschadigd bleven de noord
en westgevel; de zuidgevel werd
wel plaatselijk ontzet maar bleef
eveneens behouden. Van de hout
constructie bleef alleen de meest
westelijke travee geheel onbescha
digd; van de overige spanten wer
den alleen de portalen gespaard,
bestaande uit de gebintstijlen,
dekbalken en schoren, gespaard.
Al met al werd er genoeg materiaal
om de voorgenomen reconstructie
door te zetten, hoewel de voorge
stane werkwijze aan de nieuw ont
stane situatie moest worden aan
gepast.
De Stichting Historisch Boerderij
Onderzoek (SHBO) had de schuur
weliswaar voldoende gedocumen
teerd voor een bouwhistorische
verkenning, maar dit bleek onvol
doende gebleken om een verant
woorde reconstructie.
De basis van deze gegevens moest
gemeenteraad, in zijn vergadering
van 31 oktober 2002 een verant
woord besluit nemen. Moest men
overgaan tot reconstructie of tot
volledige sloop? Visueel werd de
bestaande schuur als verloren be
schouwd. Daar waren de meeste
raadsleden het wel over eens toen
men, een week voor de commis
sievergadering, ter plaatse ging kij
ken. Maar door het feit dat de cul
tuurhistorie van Halsteren we
derom op de tocht stond en dat
het Hof een prima nieuw onder
komen zou zijn voor de Heem
kundekring werd besloten dat het
Hof van Ram gereconstrueerd kon
worden. Het was een dubbeltje op
z'n kant. Van belang hierbij was
zeker dat de kosten voor de recon
structie voor een groot deel wer
den gedekt door de verkoop van
het onderkomen van de Heem
kundekring aan de Jannelandse-
weg, door subsidies op het gebied
van restauratie en door een restau
ratiehypotheek.
Aannemersbedrijf Cauwenborgh
kreeg daarom opdracht van de ei
genaar om de bouwval te ontman
telen en de uit het puin gerecupe
reerde bouwonderdelen te mer
ken, te documenteren en op te
slaan.
Dit was nodig om een verant
woorde reconstructie mogelijk te
maken, al dan niet met hergebruik
van deze materialen.
Deze werkzaamheden waren in
volle uitvoering toen het architec
tenbureau Wierikx Onrust in ja
nuari 2003 de opdracht kreeg om
een reconstructieplan uit te wer
ken binnen de financiële kaders
zoals in het raadsbesluit aangege
ven, met als uitgangspunt zo veel
als mogelijk gebruik te maken van
de vrijgekomen materialen.
Aanvullend aan de opnames van
Cauwenborgh werd gestart met
het in detail inmeten van het ge
bouw.
Tevens werden de eisen en wensen
van Heemkundekring Halchterth
als zijnde toekomstig gebruiker
geïnventariseerd.
Een hergebruikplan werd opge
steld. Dit plan bestond uit de res
tauratie en reconstructie van de
schuur en het toekomstig gebruik.
Hierbij heeft de architect bewust
gekozen voor eigentijdse oplossin
gen voor die bouwdelen, die de
schuur in haar oude vorm niet
kende. We moeten hierbij denken
aan de sanitairoplossing, de keu
ken, trap, enz. (zie foto 6).
Het restauratieplan werd, na te
zijn getoetst aan de financiële ka
ders, gegund aan aannemersbe
drijf Cauwenborgh, dat op deze
manier bij het werk betrokken
bleef.
In het hergebruik-, reconstructie
plan zijn de navolgende aspecten
vermeldenswaardig.
68
Buitenschil Ontwerp
Om "Hof van Ram" geschikt te
maken voor een functie als bijeen
komstgebouw was het allereerst
noodzakelijk om de buitenschil
van het gebouw voldoende
warmte-isolerend te maken. Ze
diende dubbelwandig te worden
gemaakt.
Waar normaal de buitenzijde van
de gevels het meest belangwek
kend is en er daarom aan de bin
nenzijde extra isolatie wordt aan
gebracht, is in dit geval de ge
spaard gebleven noordgevel aan
de binnenzijde bijzonder interes
sant. De constructie van deze
wand bestaat uit hergebruikte
wandstijlen voorzien van veelsoor
tige inkepingen die verwijzen naar
die vorige functie.
Ten einde deze bouwsporen in het
zicht te houden, is ervoor gekozen
om deze wand langs de buiten
zijde te isoleren.
De oostgevel is inclusief de funde
ring volledig dubbelwandig ver
nieuwd. De oorspronkelijk positie
van de buitenzijde is gelijk geble
ven. De draagconstructie van de
gevel is ten opzichte van de origi
nele situatie verder naar binnen
opnieuw opgetrokken met, zoveel
als mogelijk, gebruikmaking van
het oorspronkelijke materiaal.
Aan de westgevel kwamen bij de
ontmanteling nog aardige bouw
sporen aan het licht, die vermoe
delijk verwijzen naar het vroegere
bestaan van een melkhok. Deze
sporen zijn in het zicht gebleven
door op die plaats een ongeïso
leerde berging annex ketelhuis te
maken.
Voor het dak werden geïsoleerde
dakplaten toegepast.
De constructie
Een tweede punt van aandacht
was de constructieve veiligheid.
Als constructieadviseur werd aan
getrokken Adviesburo voor Bouw-
konstrukties Roosendaal (ABR),
een bureau dat beschikt over een
uitgebreide ervaring op het gebied
van historische bouwconstructies.
De sterkte van de houtconstructie
werd nagerekend, ervan uitgaande
dat deze opnieuw hersteld zou
worden in zijn oorspronkelijke
vorm, onder meer door het terug
aanbrengen van alle ontbrekende
schoren, (zie foto 7).
De krachten uit het windverband.
benodigd voor de noodzakelijke
stabiliteit, werden overgebracht
naar de nieuw te maken buiten
schil. De oude constructie werd
daardoor zodanig ontlast dal deze
nu, zonder verder verstorende in
grepen, voldoet aan de tegenwoor
dige eisen.
Voor zover bij de heropbouw van
de houtconstructie geen oor
spronkelijke of her-te-gebruiken
onderdelen beschikbaar waren,
zijn deze samengesteld uit in op
dracht gezaagd bestekhout. Doel
bewust is gekozen voor het ge
bruik van inlands hout.
De funderingen van de gemet
selde poeren van de gebintstijlen
waren naar huidige maatstaven
onvoldoende en zijn derhalve suc
cessievelijk vernieuwd.
De interactie tussen de theoreti
sche kennis van de constructeur
en het uitvoerend vakmanschap
van de aannemer, heeft in voorko
mende probleemgevallen steeds
tot overtuigende oplossingen ge
leid.
Zo werd het metselwerk van de
zuidgevel, in fasen, door het aan
draaien van de schroefstempels
weer te lood gesteld; door het op
nieuw aanbrengen van de trekbal-
ken in de zuidelijke zijbeuk werd
de positie van de muurplaat ge
fixeerd.
De inrichting
Het programma van eisen van de
Heemkundekring kon in een aantal
onderdelen worden opgesplitst. Te
weten een grote expositieruimte,
een grote vergaderruimte, een
ruimte voor de werkgroep archeo
logie en een drietal kleinere werk
en vergaderruimten, (zie foto 6).
Om al deze wensen te kunnen ho
noreren was het nodig een verdie
pingsvloer aan te brengen over
drie traveeën. De hoogte tot de
jukbalk gaf nog juist voldoende
doorloophoogte.
Zo ontstond op de verdieping één
grote werkruimte.
De verdiepingsvloer deelt samen
met het trappenhuis de schuur in
twee delen. Het deel onder de vloer
werd bestemd voor de grote verga
derruimte, waarbij de wand van het
trappenhuis straks als projectie
scherm zou kunnen functioneren.
In de zuidelijke zijbeuk zijn vervol
gens drie kleinere ruimten bedacht.
Het niet bevloerde gedeelte is de
ruimte waar de wisseltentoonstel
lingen kunnen worden opge
bouwd. In deze expositieruimte
kan de bezoeker de volledige
ruimte ervaren.
Materialen
Bij het ontwerp, alsmede de mate
rialisering en detaillering ervan, is
steeds stilgestaan bij de gedachte
'hoe zou de boer hiermee zijn om
gesprongen?'.
Die bekijkt de zaak immers niet
als architect of aannemer maar ge
woon op de voor hem meest prak
tische manier met gebruikmaking
van de voor hem voorhanden
zijnde materialen.
De keuzes van de toegepaste de
tails en materialen laten zich hier
door verklaren.
Bij te nemen beslissingen werd
ook steeds de vraag gesteld, op
welke wijze details en materialen
zouden worden toegepast en op
welke wijze aansluiting gevonden
kan worden bij het oorspronke
lijke karakter van een agrarische
schuur.
De sanitaire unit is misschien nog
het meest sprekend voor het ont
werpuitgangspunt: de unit ziet
eruit als een fruit- of aardappelkist
die per ongeluk bij de verhuizing
is blijven staan en elk moment als
nog kan worden opgehaald.
Samenvattend
Hel tot stand gekomen ontwerp
sloot naadloos aan bij het gedach
tegoed van de Heemkundekring.
Indien "Hof van Ram" een andere
herbestemming had gekregen, bij
voorbeeld als woning, dan waren
de hierboven geschetste oplossin
gen niet mogelijk geweest.
Het project was een goed voor
beeld van samenwerking tussen
gemeente, Heemkundekring, ar
chitect en aannemer, waardoor
een gebouw, dat bijna afgeschre
ven was, weer tot leven is gebracht.
Noten:
69
SBHO 2001 no. 83 drs Feyoena Grovestins
i.s.m. ir. Andre Viersen.
Architect C. Wierikx tekst voor Hof van
Ram 2004.
Foto's sectie WAM gem. Bergen op Zoom.
