Leesportefeuille
De Waterschans nr. 2-2005
Van en over vÏRwante tijdschriften
88
DOOR DRS. G.A. Huijbregts
8 9
De Waterschans nr. 2-2005
Afb. 14. Het pand rechts Blauwehandstraat 32 was het protestantse weeshuis.
Het volgende pand nr. 34 was enige tijd het katholieke jongensweeshuis.
weeshuis in 1812 onder het beheer
van de Algemene Commissie der
Godsdienstige Gestichten die deel
uitmaakte van de zogenaamde Bu
reaux de bienfaisance. Het wees
huis nam toen ook kinderen op
van andere gezindten. Dat bleef zo
tot 1857. In dat jaar nam de ge
meenteraad een voorstel aan
waarbij het weeshuis werd ge
splitst in een protestants weeshuis
en een katholiek weeshuis, maar
onder toezicht van het stadsbe
stuur dat als een soort centrale de
fondsen van beide huizen be
heerde, regels voor de toelating
opstelde en de beschikbare gelden
verdeelde naar rato van het aantal
wezen in elk huis. De francisca
nessen van het St.-Catharinage-
sticht namen de katholieke wezen
onder hun hoede. Die bleven
voorlopig in de Geweldigerstraat
gehuisvest. Het protestantse wees
huis kwam op de Vischmarkt (St.-
Catharinaplein), op de plaats waar
eens de St.-Jacobskapel stond.
Ook bejaarden werden daarin op
genomen. Dat alles onder leiding
van de diaconie. In 1907 verhuis
den de protestantse wezen naar
het pand Blauwehandstraat 32.
Naast hen in het pand "'t Swaan-
tje", huisnummer 34, hadden de
katholieke weesjongens sinds de
jaren tachtig onderdak, maar op
28 januari 1906 verhuisden de
laatste zes naar de Hoogstraat 21,
waar ze onder de hoede van de
Broeders van Huijbergen kwamen.
Sinds 1854 hadden die al een
weeshuis in Huijbergen. Na de
Tweede Wereldoorlog raakten
weeshuizen uit de tijd. Men gaf
toen de voorkeur aan plaatsing in
een gezin. De katholieke wees
meisjes werden in de negentiende
eeuw en ook nog een groot deel
van de twintigste net als de bejaar
den en de zieken door zusters op
gevangen. Het bejaardenhuis van
de Diaconie der Nederlands Her
vormde Gemeente verhuisde in
1929 van de 'Vischmarkt' naar
huize "Avondvrede" aan het Bol
werk.
LITERATUUR:
Genealogie
Bergen op Zoom
Breda
Sprundel
Bidprentje voor de vijf kinderen van
het gezin De Jongh. samen met de
vijf kinderen uit het gezin Van Dijk
werden ze op 22 januari 1945, 's
morgens vroeg het slachtoffer van
een V-l die op de boerderij viel waar
deze kinderen waren ondergebracht.
Hun ouders overleefden de ramp.
Over de opkomende industrie in Bergen
op Zoom heb ik veel ontleend aan de vol
gende artikelen in De Waterschans:
Cees Vanwesenbeeck: IJzer en suiker, ingre
diënten van een nieuwe industrie in Bergen
op Zoom in de 19c eeuw. Nr. 1 van 1996, p.
15-21; N. Grosfeld: Mannen in ijzer, nr. 2
-1990, p. 22-27, gaat in het bijzonder over
de rol van de familie Asselbergs in de ijzer
en machineïndustrie;
M.C.J. Broos; Rails in en om Bergen op
Zoom I, II. Ill en IV in respectievelijk de
nummers 4-1994. 122-131; 2-1995, 62-68;
3-1995, 93-102 en 4-95, 113-123. Veel gege
vens, niet alleen over de infrastructuur,
maar ook over de fabrieken, met name de
suikerfabrieken.
In de serie Ach lieve tijd, 700 jaar West-Bra
bant is nummer 10 gewijd aan De Westbra
banders en hun verkeer en vervoer en num
mer II aan De Westbrabanders en hun am
bachten en industrie. Verder: C. Slootmans:
Arnoldus Asselbergs 1811-1880 in De Glad
den Roos 1969, p. 108-152; M.S.C. Bakker:
Het begin van de suikerindustrie in West-Bra
bant. Aspecten van industrialisatie en onder
nemerschap in: Noordbrabants Historisch
Jaarboek 4, p. 63-81 (1987). Over de wees
huizen en de Vincentiusvereniging heb ik
de meeste gegevens geput uit twee jubi
leumboeken van Ben Daeter, namelijk Het
Bergs Protestants Weeshuis 1597-1997. Vier
eeuwen wezenzorg en hulpverlening met
name in Bergen op Zoom, Bergen op Zoom
1998 en Vincentiusvereniging Bergen op
Zoom 1849-1999. Anderhalve eeuw zorg
voor de medemens, met name in Bergen op
Zoom. Bergen op Zoom 1999. Over de Sint
Josephgezellen schreef ik eerder in: Met de
muziek mee. De historie van Harmonie Kol-
ping's zonen 1871-1996. Bergen op Zoom
1996. In 1999 bestond de Nedalco honderd
jaar, reden voor een jubileumboek: Bram
Bouwens: Alcohol in beweging. Nedalco
honderd jaar. Den Haag 1999. Het is een
fraai boek geworden; tevens degelijk van in
houd. J.G.L. Theunisse schreef een biogra
fie over een sociaal voelende suikerfabri
kant: Jan Frederik Vlekke, 1849-1903; ethiek
en rentabiliteit in een ondernemersleven. Til
burg 1966.
Wie meer wil weten over de industrialisatie
van Nederland kan terecht in hel stan
daardwerk van JA de Jonge: De industriali
satie in Nederland tussen 1850 en 1914. Nij
megen 1976.
Dit jaar kwam een boek uit over de fabriek
van Rogier Nerincx Richter onder de titel
Zand erover, geschreven door Paul van
Kalmthout. De schrijver is een afstamme
ling van de Rogierfamilie. Zijn vader was
erfgenaam van de fabriek. Zeer interessant
boek. Zie ook de boekbespreking in dit
nummer.
Er zijn weer interessante publicaties
binnengekomen. Zo ontvingen we
deel 58 van het Jaarboek van het Cen
traal Bureau voor Genealogie, 2004.
Den Haag, 2004. ISBN 90-5802-043-6
Wat de lezer in dit genealogiejaarboek
niet vindt, zijn familiestambomen. Elk
jaarboek werkt een bepaald thema uit.
Deze keer is dat 'Vrouwen, familie en
maatschappij'. Maar liefst negen ex
perts benaderen dit onderwerp vanuit
een eigen gezichtshoek. Twee voor
beelden: Els Kloek onderzoekt waar
het beeld van de Hollandse vrouwen
als zijnde harde werksters, onderne
mend, zelfstandig, bazig en behept
met een tomeloze schoonmaakwoede
vandaan komt en hoe de werkelijk
heid in het verleden was. De bekende
Brabantse historicus AC.M. Kappel-
hof richt zich meer speciaal op de po
sitie van de vrouwen in Breda. Uit pro
tocollen van schepenen en notarissen
blijkt hoe actief zij ook buiten het ge
zin waren in de jaren 1550-1650 (p.
45-67).
Behalve het jaarboek geeft het Cen
traal Bureau voor Genealogie nog een
kwartaalblad uit. Ook hierin artikelen
over de genealogie zelf en geen kwar
tierstaten. In het laatste nummer van
jaargang 10 (2004) onder andere een
interessante bijdrage van mevrouw
Noor Schreuder over De goederen van
het Huis van Oranje en de Nassause Do-
meinraad met de toevoeging: "Voor
wie in bepaalde plaatsen en streken
op zoek gaat naar de geschiedenis van
zijn voorouders en hun woonplaatsen,
kan het archief van de Nassause Do-
nteinraad uitkomst bieden". Het huis
Oranje-Nassau bezat veel goederen in
West-Brabant (o.a. Breda, Roosendaal
en Steenbergen) en de Domeinraad
was het bureau dat die bezittingen be
heerde. Vandaar dat het archief van de
Raad voor de periode 1581-1811 ook
voor genealogen een uitermate rijke
bron is. Dat geldt eveneens voor de ar
chieven van de gasthuizen, waarover
Marie-Christine schrijft. Het eerste
nummer van Jaargang 11 (2005) biedt
naast enkele artikelen een uitgebreide
lijst Nieuwe boeken (p. 24-35). Wel vee!
genealogieën en kwartierstaten in het
Genealogisch Tijdschrift voor Midden-
en West-N oord-Brabant en de Bomme-
lerwaard. Noord-Brabant 28e jaargang
2004, nummer 4 en 29e jaargang
2005, nummer 1.
Nieuwsbrief 26, december 2004 van de
Stichting In Den Scherminckel met
een enthousiast verslag over een ex
cursie naar Tongeren. Gegraven wordt
er thans op Kijk-in-de-Pot en de Cort
Heijligerskazerne. Op het programma
staat een kleine opgraving in de Ge
weldigerstraat. Nieuwsbrief 27
(maart 2005) vertelt iets meer over dit
karwei (p. 18-19). In deze brief doet
Marco Vermunt verslag van de vond
sten op het terrein van Kiek in de Pot
onder de titel Romeinen op de Kiek (p.
2-5). De spade heeft andermaal bewe
zen dat de Romeinen in deze streek
actief zijn geweest met als verrassend
ste vondst een vingerhoed van gegoten
brons.
TER GEDACHTENIS AAN DE
KINDEREN DE JONGH,
Johanna, geb. 22 Mei 1931
Anna, geb. 9 Augustus 1932
Adriana, gQb. 14 juü 1934
Cornelia, geb- 9 Januari 1935
Josephus, geb. 13 Juni 1937
Allen geboren te Oosterhout en over
leden te Breda 22 Jan. 1945, voorzien
van de Genademiddelen cier H. Kerk.
Joke en Annie waren als oudsten
reeds de hoop en de trots van vader
en moeder. Bij het Meisjes-jeugd
werk zullen jullie niet gemakkelijk
worden vergeten en leidster en kin
deren vertrouwen op jullie gebed
en voorspraak bij hun streven orn
iets moois te maken van hun leven..
Sjaantje en Correke zullen zich aan
sluiten mei hun oudera zusjes bij het
koor der Engelen om den Heer een
nieuw loflied te zingen en om genade
te vragen voor vader en moeder om
het kruis der zware beproeving in
onderwerping 33n Gods beslissin
gen te dragen.
Alle kinderen waren hun dierbaar,
zeker; maar Jos bezonderwant zelfs
in de eerste oogenbiikken van het
ongeluk kwam de voorliefde voor
hun eenigsieri jongen naar voren toen
ze fiepen en vroegen naar Josko",
Geen menschelijke daden of woor
den kunnen de beproefde ouders
heipen in hun plotselinge eenzaam
heid; hier helpt alleen geloof, gods
dienst <m een vasthouden aan God.
Zoet Hart van Jesas, wij blijven ons
vertrouwen stellen op U.
In nummer 4 van 2004 (jaargang 23)
van Engelbrecht van Nassau een herin
nering aan een trieste gebeurtenis kort
na de bevrijding van de stad in 1944.
Frits van der Heijden vertelt in zijn bij
drage: Leed rondom de bevrijdings
vreugde II. Een V-l op de Molen-
grachtsestraat, 22 januari 1945 hoe het
projectiel terechtkwam op de boerde
rij van De Jongh. In het woonhuis be
vonden zich het gezin De Jongh en
het gezin Dielemans, elk met vijf kin
deren. De tien kinderen die boven
sliepen kwamen om evenals een on
gehuwde, inwonende tante. De ouders
en de knecht overleefden nagenoeg
ongedeerd de ramp.
Verder een interessant artikel van
Gerard Otten: De Bredase boulevards,
Brussel als voorbeeld van Breda. (p.
227-262)
Nispen
Jaarboek 2004 van de heemkunde
kring De Heerlijckheid Nispen.
Daarin onder meer twee kronieken,
1903 en 2003, resspectievelijk van J.
Kerstens en M. Verbraak-van Eekelen.
Op naam van laatstgenoemde staat
ook het artikel De klant was koning
over uit Nispen verdwenen winkels.
Jaarboek 2004 van de heemkunde
kring "Onder Baronie en Markiezaaf'
M.J.J. van den Maagdenberg schrijft al
weer voor de zesde keer over De pas
toors van Sprundel en hun vervangers
(p.15-21). Ditmaal is pastoor Francis-
cus de Verme (ook wel geschreven als
Vermens en Vroeme) aan de beurt. We
hebben het dan over de jaren 1606-
