DE GESCHIEDENIS VAN BERGEN OP ZOOM DOOR DE BRIL VAN DE DUITSE BEZETTER De Waterschans nr. 2-2005 De Waterschans nr. 2-2005 F. Huijgens Noten: 56 In december 1941 werd door de j"Ortskommandantur" (het plaatse lijke Duitse gezag) een beknopt stadsgidsje van Bergen Op Zoom uitgegeven met daarin een bekn opt overzicht van de geschiedenis van Bergen op Zoom door de eeu wen heen. Het is in meerdere opzichten een nogal merkwaardig boekje. Je mag je op de eerste plaats af vragen of de gewone Duitse sol daat zo geïnteresseerd was in een wandeling door onze stad en in haar geschiedenis. Wie dat in ieder geval wel was, was de schrijver van het boekje Dr. Wilhelm Schöndube, die als Mari- neoberstabarzt (Hoofdofficier van Gezondheid) was verbonden aan het Marinehospitaal, dat Vrederust in gebruik had genomen. Het bleek niet mogelijk iets naders over deze schrijver te weten te ko men maar uit de manier, waarop hij zich in deze brochure manifes teert, vallen enkele zaken over deze man op. Het is duidelijk dat hij zeer gecharmeerd was van onze stad, waarvan hij beweert dat deze "auch in unseren deutschen Heimat einen guten Klang hat". Voorts noemt hij Bergen op Zoom "de kleine dappere stad aan de Oosterschelde". Hij refereert daar bij uiteraard niet aan het verzet te gen de Duitse bezetter, maar aan het feit dat wij tot 1620 tot vier maal toe de aanvallen van de Spaanse belegeraars hadden afge slagen. Nauw hiermee verbonden blijkt hij zeer grote belangstelling en waardering te hebben voor wat hij ons beroemde volkslied noemt, nl. "Merck toch hoe Sterck", welk lied volgens hem ook in Duitsland "wohl bekannt" is. In zijn inleiding maakt hij de Duitse soldaten er op attent dat dit iied regelmatig is te horen op het carillon van de Grote Kerk. Het is overigens wel wrang dat deze passage nog geen twee jaar later al niet meer op ging, omdat het carillon inmiddels ten be hoeve van de Duitse oorlogsindus trie was geroofd. Dit carillon was bovendien een geschenk van de burgerij van Bergen op Zoom ter gelegenheid van het 650-jarig be staan van de heerlijkheid, gevierd in 1938. Het valt verder op dat, ofschoon het lied in Duitsland "welbekend" was, hij zelf op bladzijde 16 een eigen vertaling van dit lied geeft en dus niet de "welbekende" tekst gebruikt. Hierbij moet men be denken dat het om een vertaling uit het 17de eeuwse Nederlands gaat met zijn eigen spelling en idi oom van die tijd. Op grond hiervan lijkt de conclu sie gerechtvaardigd dat deze Dr. Schöndube de Nederlandse taal machtig was. Dit zou tevens zijn gedetailleerde kennis van de ge schiedenis van Bergen op Zoom verklaren. Immers indien hij het Nederlands beheerste kon hij zon der problemen kennis nemen van de vele publicaties, die in en rond 1938 over ons 650-jarig bestaan moeten zijn verschenen. Hij liet het echter niet alleen bij de vertaling van "Merck toch hoe Sterck". Op de bladzijden 20 t/m 23 wordt het volledige lied, met alle drie coupletten nogmaals, maar dan geheel in notenschrift, gepubliceerd met onderaan de vermelding "Nach einer Uberset- zung von Marineoberstabarzt Dr. Schöndube" Als we verder zien dat bij de foto's van de Gertrudiskerk, de Gevan genpoort en het Markiezenhof tel kens nadrukkelijk wordt vermeld "foto Dr. Schöndube" kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat we met een ijdeltuitje te doen hebben. Maar al moge dit zo zijn, het doet niets af aan de grondigheid waar mee hij zich van onze geschiede nis op de hoogte heeft gesteld en de bondige wijze waarop hij deze in de brochure heeft weergegeven. In mijn inleiding noemde ik dit De goochelaar, schilderij van Jeroen Bosch. Musée Municipal, St. Germain en Lay e. (Fr). 1. CJ.F Slootmans, Paas- en Koudemark- ten te Bergen op Zoom 1365-1565. 3 dln.. Tilburg 1985, deel 1, p. 277: "Tij dens de Paasmarkt 1479 wijst het stads bestuur als standplaats voor de 'uuyt- snijders van den wollen lakenen van Berghen' aan: de muur langs het kerk hof (ten zuiden van de Gertrudiskerk), terwijl de lakensnijders van Antwerpen, die daar tevoren stonden, een plaats moeten innemen 'dweers tegen de laeckenhalle ende thuys geheten Inge- lant (zuidzijde Grote Markt) overe, al totter tapijtcramen toe'. Historisch Centrum het Markiezenhof. Bergen op Zoom (HCM) Stedelijke Archieven. Ar chief van de secretarie 1397-1810 (SA). inv.nr. 10: register met ordonnantiën La F 1442-1538, fol. 51v. 2. Slootmans, Paas- en Koudemarkten, deel 1, p. 270-275. 3. HCM, £4, inv.nr. 10: register met or donnantiën La F 1442-1538, fol. 46. 4. Slootmans, Paas- en Koudemarkten. deel 3, p. 1296. 5. Ibidem, deel 1, p. 279-280. In de bron wordt gesproken van "taflettiers", HCM, £4 inv.nr. 758, stadsrekening 1484-1485, fol. 63v. 6. Van Rompaey, "Rechtsbronnen van de stad Bergen op Zoom", in: Verslagen en Mededelingen van de Vereniging Uitga ven Bronnen van het Oud-Vaderlands Recht, XIII (1968), p. 219. HCM, SA. inv.nr. 2: register van privileges 1314- 1586. Stadskeur 1314, fol. 11: "Van la- kene te toghen (tonen, uitstallen). Nie- ment en mach in t' lakenhuus sine la ken toghen an beide siden in de mid- dewaert opte peyne van III lib. (3 pond also dicke als hij 't dade". 7. Slootmans, Paas- en Koudemarkten, deel 1, p. 6. HCM, Archief van de Raad en Rekenkamer van de markiezen van Bergen op Zoom. inv.nr. 597. fol. 6 e.v. 8. Ibidem, deel 1, p. 300-301; Slootmans, "Economie en Middeleeuws stads plan", in: Jaarboek de Gladden Roos, XXXII (1972), p. 47: XXXIII (1973), p. 125 en J. Weyts, "Lakenhal". In:De Wa terschans jg. 2002 nr. 2, p. 73. 9. De elf vrije steden zijn: Mechelen, Lier, Herenthals, Bergen op Zoom, Tienen, Hasselt, Doornik, Rijssel, Gent, Brugge and leper. 10. Y.E. Kortlever. "The Easter and Cold Fairs of Bergen op Zoom (14th-16th centuries)" p. 636-637, in: Fiere e mer- cati nella integrazione delle economie Europee secc. XIII-XVIII. Red. S. Cava- ciocchi. Istituto Internazionale di Sto- ria Economica "F. Datini". Prato 2001. 11. E. Hartel. Bergen op Zoom. Proeve van een sociaal-geografische stadsanalyse. Terborg 1961, p. 45. 12. Slootmans, Paas- en Koudemarkten. deel 1, p. 305; Weyts, p. 76. 13. HCM, £4, inv.nr. 5040; protocol van opdrachten, akten van overdracht van onroerend goed 1465-1477, fol. 213. 14. Slootmans, Paas- en Koudemarkten, deel 1, p. 305-310. 15. HCM, £4, inv.nr. 3171 d.d. 18 oktober 1480. 16. "een huus ende erve metten hove, gronde ende alle der toebehoirten ge- staen ende gelegen in de Ingelsche strate": HCM, £4, inv.nr. 5041: protocol van opdrachten 1493-1506, 25 februari 1502. 17. Slootmans, Paas- en Koudemarkten, deel I. p. 311-317. 18. Ibidem, p. 336-344. 19. Tijdens de eerste helft van de vijftiende eeuw werd herberg 'l Peerdeken ge bruikt door kooplieden die in gijzeling werden genomen vanwege wanbe taling. Tegen betaling van een vergoe ding aan de gevangenbewaarder van de Lieve Vrouwepoort hoefden zij dan niet in de gevangenpoort te verblijven, maar konden zij hun gijzeling uitzitten in 't Peerdeken. 20. HCM. SA, inv.nr. 5179: protocol van rentebrieven en recognitiën 1533-1534, fol. 97 d.d. 25 februari 1534; Sloot mans. Paas- en Koudemarkten, deel 1, p. 318-324. 21. WA van Ham, Stedelijke Archieven. Ar chief van de secretarie 1397-1810. Bergen op Zoom 2000 p. 335. 22. Over de periode 1397-1447 zijn deze akten van opdracht te vinden in het stadsregister HCM, SA inv.nr. 1. De ak ten over de periode 1433-1808 zijn te vinden in de serie protocollen van op drachten, HCM, £4 inv.nrs. 5039-5103. 23. Slootmans, Paas- en Koudemarkten, deel 3, p. 1296-1312. 24. Y.E. Kortlever, "Den Zwerten Pot in opspraak", in: De Waterschans, jrg. 30 (2000) nr. 1. Het geschil speelde tussen 1516 en 1534. 25. Slootmans, Paas- en Koudemarkten, deel 1, p. 345-349, Slootmans geeft een korte weergave van de huur- en koop overeenkomsten op p. 353-384. 26. Lijnwaad (linnen) was het belangrijkste exportproduct van Brabant en werd vooral geëxporteerd naar Engeland. Brabant leverde 50% van de gehele ex port van linnen vanuit de Nederlanden naar Engeland tijdens de Bourgondi sche periode. 27. Maelgerie (maillerie) waren voorwer pen van metaal. Verdam Middel-Ne derlands woordenboekgeeft de woor den maelderie en maelgerie dezelfde betekenis. 28. C.C.M. De Mooij, Geloof kan Bergen verzetten. Reformatie en katholieke her leving te Bergen op Zoom, 1577-1795. Hilversum 1998, p. 370-373. Resoluties van de magistraat HCM, £4 inv.nr. 36: 16-4-1595, inv.nr. 37: 13-4-1598 en inv.nr. 41: 8-5-1639. Opvallend is dat deze resoluties worden vastgesteld rond de Paasmarkt. Deze markt was in middels belangrijker dan de Koude- markt. Markiezenhof.

Periodieken

De Waterschans | 2005 | | pagina 6