HU. ii u
BSS
De Waterschans nr. 2-2005
De Waterschans nr. 2-2005
illllllgjp<
boekje "merkwaardig". Een van de
redenen is datje je terecht mag af
vragen hoe deze prijzende woor
den over Bergen op Zoom en haar
verleden zullen zijn overgekomen
bij degenen voor wie het was be
stemd, namelijk bij de gewone
Duitse soldaten.
De Duitse soldaten zijn in Bergen
op Zoom van het begin af aan niet
erg welkom geweest.
De laffe overval op 10 mei 1940
had in onze stad met zijn vele be
roepsofficieren en onderofficieren
veel kwaad bloed gezet, mede om
dat meerdere van de in onze stad
woonachtige militairen in de Mei
dagen waren gesneuveld.
Natuurlijk heeft de schrijver als
Hoofdofficier van Gezondheid
veel minder gemerkt van de anti-
Duitse houding van de Bergena-
ren dan de gewone soldaat, die
praktisch iedere avond in de stad
op zoek was naar vertier. Boven
dien was hij door zijn functie ook
nooit betrokken bij gevechtshan
delingen.
Wie zich echter wel bewust moet
zijn geweest van de in het alge
meen vijandige houding van de
Bergenaren was de Ortscomman-
datur, die deze publicatie ver
zorgde.
Voorts vraag ik mij af wat deze in
stantie van die uitgebreide aan
dacht voor "Merck toch hoe
Sterck" moet hebben gedacht.
Vooral het feit dat dit lied in no
tenschrift is opgenomen moet
toch als een aansporing worden
gezien om het lied zelf vocaal
en/of instrumentaal ten gehore te
brengen.
Wel, ik hoor de Duitse soldaten al
uit volle borst de eerste regel van
het derde couplet zingen: "Der
von Oranien, der Held zog her
bei". d.w.z. enigszins vrij vertaald
"Daar kwam de held van Oranje
aansnellen" (hiermee wordt prins
Maurits bedoeld).
Deze Duitse tekst is te meer op
merkelijk omdat in de oorspron
kelijke Nederlandse tekst het
woord held helemaal niet voor
komt.
De kwestie wordt nog merkwaardi
ger, wanneer men bedenkt dat
over de gebeurtenissen op Ko
ninginnedag 1940 (31 augustus)
aan Seyss Inquart werd gerappor
teerd dat kinderen en volwassenen
met rode, witte, blauwe en oranje
attributen duidelijk hun aanhan-
freundlich" wordt gekwalificeerd.
Mede omdat die anti-Duitse stem
ming de gewone soldaat niet is
ontgaan zou het aangeven van ver
band tussen het vroegere en het
huidige verzet de gewone soldaat
wat beter op die anti-Duitse stem
ming hebben voorbereid.
Misschien is men van mening dat
een dergelijk wandelgidsje met
een beknopt overzicht van de ge
schiedenis van de stad zich daar
eigenlijk niet voor leende.
Wel, de schrijver (of de Ortskom-
mandantur?) zag, in met name het
beknopte geschiedenis-overzicht,
alle aanleiding om daaruit wijze
lessen te laten trekken en verma
ningen uit te delen.
Vreemd genoeg waren deze lessen
en vermaningen niet voor de
Duitse soldaten bestemd, maar
voor de Bergenaren en in feite
voor alle Nederlanders. Want in
het geschiedkundige overzicht
komt telkens naar voren dat wij
(Bergen op Zoom en dus ook Ne
derland) reeds in het verleden
vaak over lange perioden deel
hebben uitgemaakt van "het Grote
Duitse Rijk". Bovendien wordt be
toogd dat in die perioden Bergen
Op Zoom (en Nederland) grote
bloei kende en dat telkens wan
neer wij los raakten van "het Rijk",
verval en armoede ons deel waren.
Voorts werd er op gewezen dat in
het verleden Engeland juist altijd
onze vijand is geweest, belust om
onze koloniën in te pikken.
De Ruyter, Tromp en De With
worden opgevoerd als zeehelden
die tegen Engeland vochten. In
dezelfde zin wordt echter gecon
cludeerd dat Nederland steeds
meer in de Engelse invloedssfeer
terecht kwam, daarbij suggererend
dat we dit welbewust toelieten.
Dit alles blijkt dan de aanloop te
zijn tot een wel zeer pertinente
vervalsing van de geschiedenis. Er
wordt namelijk beweerd dat, door
dat we ons lot hadden verbonden
met dat van Engeland, Hitier wel
verplicht was om ons land te be
zetten, zij het uiteraard zeer tegen
zijn zin! Doch wie ook maar enigs
zins op de hoogte is weet dat Ne
derland voor Mei 1940 een zeer
strikte neutraliteitspolitiek voerde,
Vrouw De Haas en haar dienstmeid,
door Albrecht Diirer 1620.
wijze met de Geuzen geïdentifi
ceerd.
De bekendste hiervan was de
groep onder aanvoering van Ber
nard IJzerdraad uit Vlaardingen,
die reeds op 15 mei 1940!! zijn eer
ste "Geuzenbcricht" publiceerde,
terwijl op 29 mei al nr. 5 ver
scheen.
Door onvoorzichtigheid (men
moest nog veel leren) kon de
groep in december 1940 worden
opgerold. IJzerdraad en 14 van
zijn medewerkers kregen de dood
straf en samen met 3 deelnemers
van de bekende Februaristaking
(1941) in Amsterdam waren zij op
13 maart 1941 de eerste verzets
helden, die op de Waalsdorper-
vlakte bij Den Haag werden gefus
illeerd. Zij waren ook degenen, die
Jan Campert inspireerde tot dat
prachtige gedicht over de achttien
doden (15 3).
Natuurlijk hadden de Duitse sol
daten voor wie dit boekje was be
stemd zelf geen of nauwelijks oog
voor enige samenhang tussen het
toenmalige verzet tegen de Span
jaarden en de onvriendelijke hou
ding van het gros van de bevolking
tegen de bezetter.
Het blijft niettemin merkwaardig
dat de bezettende macht een bro
chure uitgeeft, waarin het vorige
verzet wordt geprezen en alle aan
dacht krijgt, terwijl de bevolking
van Bergen op Zoom reeds in een
vroeg stadium als "deutsch un-
juist in de hoop, zoals in de oor
log 1914-1918, zich buiten de strijd
te kunnen houden.
Aangezien het, voor wie niet blind
was, al enkele jaren duidelijk was
van welke kant het gevaar voor een
vijandelijke inval dreigde, was
deze, mijns inziens, neutraliteits
politiek niet alleen naïef, maar
ook schadelijk, omdat in feite
geen enkele concrete maatregel
werd voorbereid voor het geval
ons land zou worden bezet.
Natuurlijk was in 1941 ons lot wel
met Engeland verbonden, zoals dat
ook gold voor de Polen, Denen,
Noren en Belgen. Maar ja, de
Duitse soldaat voor wie dit boekje
tenslotte was bestemd, zal het toch
wel als zoete koek - tegelijk met zo
veel andere propaganda-leugens -
hebben geslikt, dat de inval in Ne
derland zeer gerechtvaardigd was.
Het slot van het historisch over
zicht van onze Bergse (en deels
Nederlandse) geschiedenis is dus
danig typerend, dat ik het hieron
der volledig vertaald weergeef:
"De riviermondingen van Rijn en
Maas zijn, evenals onder Karei de
Grote en Karei V weer onder con
trole van het "Grote Duitse Rijk".
Holland zal naar rechts moeten
kijken als het zijn deel wil hebben
De markt van bergen op Zoom 1870.
kelijkheid aan het Oranjehuis de
monstreerden. Daar werd aan toe
gevoegd dat deze manifestatie,
volgens meerdere waarnemers,
ook als "englisch freundlich und
deutsch unfreundlich" moest wor
den beschouwd.
De anti-Duitse gezindheid van de
Bergenaren was na augustus 1940
bovendien alleen maar toegeno
men.
Het wordt nog vreemder als men
het karakter van het lied "Merck
toch hoe Sterck" bekijkt. Hoewel
het is opgenomen in de bundel
die "Valerius Gedenkklank" wordt
genoemd, is het qua tekst en mu
ziek van een geheel ander karakter
dan de meeste andere liederen,
die vooral een soort psalmen wa
ren die op een gedragen manier
werden gezongen. Bijvoorbeeld
"Wilt heden nu treden voor God
den Here" en "O Gij die daar des
Hemels tenten spreidt".
In een artikel in BN/De Stem van
begin september jl. wordt in het
kader van Open Monumentendag
ook uitgebreid aandacht besteed
aan "Merck toch hoe Sterck", om
dat de eerste regel van dit lied als
thema voor die dag gold. In dit ar
tikel staat vermeld dat de muziek
niet van Valerius is, doch vermoe
delijk overgenomen van een En
gels zeemanslied.
Juist door zijn populaire melodie
en zijn toen actuele tekst was het
in feite een echt "geuzenlied".
Ik vraag mij af of men zich dit al
les bij de Duitse autoriteiten wel
voldoende bewust is geweest, want
inmiddels hadden meerdere ver
zetsgroepen zich op een of andere
De grote kerk.
