De Waterschans nr. 3-2005 De Waterschans nr. 3-2005 socialistische geest zou ademen.6 Slechts éénmaal ben ik in de se cretariskwestie tegengekomen, dat iemand aan de pastoor van Hal steren met succes bemiddeling is gaan vragen en één keer noemt men pater Mansveld als succesvol bemiddelaar. Ik twijfel er echter niet aan, dat velen raad aan de geestelijken gevraagd hebben.7 In 1927 spreekt de redactie van dag blad De Zoom er schande van, dat er bij de pastorie van de parochie van de Martelaren van Gorkum te Bergen op Zoom een grote spie gelruit ingegooid is. Uit de inge zonden brief van Piet de Leeuw daarna in het dagblad De Avond ster blijkt, dat pastoor Oornen zich direct in de strijd tussen de Hal- sterse partijen had gemengd. Hij had namelijk ook veel parochia nen uit het zuidelijk gedeelte van de gemeente Halsteren, uit de be bouwing ten noorden van de vaart De Zoom. De pastoor zou het Halsterse raadslid en buizenfabri kant, Piet de Leeuw, vanaf de preekstoel een 'Rooie' genoemd hebben en geadviseerd hebben niet op hem en de andere mensen van de anti-malversatie partij te stemmen. Ook wees hij De Leeuw de deur, toen die een gesprek daarover wilde. Dit alles had vol gens de redactie tot gevolg, dat er 's nachts een fles door de ruit van de pastorie vloog met daarin een keurig geschreven briefje. Daarop stond aan de ene kant 'brood- roover' en op de andere kant 'schoft.8 Let wel, de Leeuw was kandidaat nummer twee op de plaatselijke lijst van de R.K. Staats partij. Arbeiders in gemeenteraad te Halsteren Na de verkiezingen van 1919 komt er één arbeider in de gemeente raad, namelijk Adriaan van Bom mel. Jan Jaspers moet toen al op een lijst gestaan hebben, maar kwam niet in de gemeenteraad. Vanaf november 1922 is er een vacature in de gemeenteraad, die in totaal elf leden telde. In april 1923 nam Jan Jaspers die lege plaats in. In mei 1923 waren de ar beidersbonden in Halsteren ken nelijk zover, dat zij zich in de ver kiezingsstrijd voor de gemeente raad konden mengen. In de geest van die tijd bestond een goede ff eekblad voor Halsteren en omstrekengewijd aan politiek, bankwezen, landbouw, geschiedenis en sport. Belangrijk Bericht Gemeente HALSTEREN Weekblad Halsteren Vooruit" met oproep om voor commissie te verschijnen. lijst uit vertegenwoordigers van alle standen. Klassenstrijd was uit den boze. Het zogenaamde corpo ratisme wilde patroons en arbei ders in één belangenorganisatie verenigen. De Halsterse arbeiders konden natuurlijk volgens de wet met een eigen lijst uitkomen, maar deden dat niet. Zij vonden vóór 1926 onderdak op een plaatselijke lijst van de gemeentelijke rooms- katholieke kiesvereniging. Die was waarschijnlijk lid van de algemene bond van rooms-katholieke kies verenigingen. In 1926 ontstond hieruit de rooms-katholieke staats partij, de R.K.S.P. Tot 1927 waren er in Halsteren alleen een drietal plaatselijke katholieke lijsten on der de hoede van één van de bo vengenoemde landelijke verban den. De arbeiders moesten probe ren hun kandidaten eerst hoog op de groslijst te krijgen. Met die lijst ging men dan de verkiezingen in. Daarna moesten de arbeiders op de lijst nog voorkeurstemmen zien te krijgen, want als arbeider stond je natuurlijk nooit op de eerste plaats. Dus moesten ze flink ver kiezingsstrijd voeren. Zo stonden ze onder andere - waarschijnlijk bij de verkiezingen van 1923 - met twee potten bij de stembureau's. Zagen ze een vermoedelijke voor stander gaan stemmen, dan gooi den ze een witte boon in de ene pot. Een tegenstander kreeg een bruine boon in de andere pot. Toch konden in 1923 drie arbei derskandidaten zodanig op de steun van hun medearbeiders en een vooruitstrevende kleine elite rekenen, dat ze in de gemeente raad gekozen werden.9 Bij deze verkiezingen werden namelijk Van Bommel en Jaspers herkozen. Ook Hendrik van de Enden werd geko zen. Waarschijnlijk zijn alle drie op verschillende lijsten kandidaat gesteld en gekozen, want men was verdeeld in verschillende plaatse lijke partijen en buurtschappen. Wat er ook van zij, vanaf zijn aan treden speelde Jan Jaspers gelijk als arbeidersvertegenwoordiger een opvallende rol in de gemeen teraad. Eerder had Adriaan van Bommel zo goed en zo kwaad als dat ging die rol in zijn eentje ge speeld. Met Van den Enden was dat minder het geval. Kende hij ook in de gemeenteraad meer 'zijn plaats', zoals dat toen heette? Of zat hij daar uiteindelijk toch ge woon als zetbaasje van zijn werk gever? Of was hij allesbehalve een spreker? Wat er van zij, hij deed in 1 30 de raad amper zijn mond open. Hendrik zat wel als vertegenwoor diger van buurtschap de Kladde de volle periode in de raad. Hij stemde meestal wel in het belang van de arbeiders, maar stond in 1927 op lijst drie, de voorstanders van de secretaris. Hij werd toen niet herkozen, hoewel de secreta riskwestie vooral in en nabij het dorp Halsteren leefde en dus min der op De Kladde. Van Bommel was in de gemeenteraad de expert over werkverschaffing, onder an dere in turfsteken. Hij had in Ber gen op Zoom een goede naam en werkte daar later in de ijzergieterij. Hij was in deze raadsperiode van weinig belang, omdat hij de tweede helft van 1924 al uit Hal steren vertrok. Hij werd niet door een arbeider opgevolgd. De meer derheid van de gemeenteraad be stond in 1923 traditiegetrouw vooral uit (grote) boeren, een en kele middenstander en een paar andere notabelen.10 Jaspers in de gemeenteraad Na zijn installatie in de raad begin 1923 kon Jan Jaspers gelijk een punt voor de agenda van de ge meenteraad aanbrengen dank zij zijn kort tevoren aangenomen mo tie bij de 'Roomsch Katholieke Kiesvereniging Gemeentebelan gen Halsteren' ondanks verzet daartegen van de voorzitter Mar den van de Mortel, de man van de boerenbond in Halsteren. Die mo tie bevatte een verzoek aan de ge meenteraad om ieder lid na de zit tingsperiode te evalueren ten aan zien van belangrijke politieke, eco nomische en sociale kwesties. De gemeenteraad had dat in de vorige raadsperiode ook al afgesproken, maar die evaluatie bereikte de kie zers niet, omdat men steeds beslo ten vergaderde, als men al verga derde." Jan zorgde ervoor, dat de motie in de raad werd aangeno men. Jaspers functioneerde verder als gewoon raadslid. Zonodig deed hij over alle onderwerpen zijn mond open en niet alleen bij de onderwerpen, die hem het meest aan het hart lagen. Hij was in zo verre geen gewoon raadslid, dat hij al gelijk moest pleiten voor verho ging van het presentiegeld, anders kon hij de raadsvergaderingen niet eens bijwonen. Het lukte hem de raad hierin mee te krijgen, ook. omdat de provincie verhoging van het raadsgeld bepleitte. Jan verloo chende zijn afkomst niet en had dus een open oog voor de belan gen van de armen. Zo bepleitte hij de aanstelling van een gemeente lijke vroedvrouw, de versnelde in voering van de gemeentelijke werkverschaffing en verhoging van het uurloon bij de steunregeling voor de vele werklozen. Ook drong hij aan op snelle invoering van dat soort landelijke, provinciale en ge meentelijke regelingen. Zelf moest hij erg zuinig leven. Soms zie je dat terug in de gemeenteraad. Hij wilde bijvoorbeeld maar in twee lokalen van de lagere jongens school Sint Hadrianus elektrisch licht aan laten leggen. Alleen in die lokalen werd namelijk 's avonds les gegeven.12 EIulp van onverwachte zijde Jaspers zag het als één van de po litieke taken te blijven aandringen om als regel openbaar en regelma tig te vergaderen en tijdig de notu len van zowel openbare als ge heime vergaderingen als raad goed te keuren. Jan had geluk, dat in september van dat jaar bij het aantreden van de nieuwe raad de zeer sociaal voelende invloedrijke boer Piet Akkermans er zijn in trede deed. Daarnaast zou medio 1924 ook de buizenfabrikant Piet de Leeuw in de raad verschijnen. Die stond erg kritisch tegenover de heersende dorpselite onder wie de burgemeester, de secretaris en zijn broer, de fabrikant Guillaume (Joop). Piet de Leeuw en Piet Ak kermans voelden zich steeds meer verantwoordelijk voor het lot van de arbeiders. Zij waren in Halste ren degenen die begonnen met wat een jaar later de anti-malver- versatiepartij heette. Piet de Leeuw zal als eerste de fraudes van de se cretaris in de openbare raadsver gadering aan de orde stellen.13 Zonder de hulp van Akkermans en De Leeuw had Jaspers als arbeider natuurlijk nooit succes gehad. Het drietal werd steeds kritischer en wilde zo weinig mogelijk bevoegd heden van de gemeenteraad aan burgemeester en wethouders dele geren. Dat lag lussen 1923 en 1926 nogal voor de hand, omdat het ge meentebestuur het vertrouwen van de gewone man in het dorp gelei delijk aan steeds meer verloor. Al vanaf 1919 waren er in Halsteren geruchten, dat met name de secre taris, Albert van Hoek, en de bur gemeester, Joseph Mastboom, de 'kleine man' niet correct behan delden. In 1926 bleek ook de ge meenteraad verkeerd geïnfor meerd te zijn en kwam de zaak daar via een interpellatie aan de orde. De zich vormende anti-malversa tie partij profiteerde ook van meer vrijheid in de 'vrolijke twintiger ja ren'. De wereldlijke en kerkelijke overheid verzette zich tegen de op komende danscultuur van onder andere de -Charleston - uit de Ver enigde Staten. Bij de dames kwa men kortere haren en rokken in de mode, ook in Halsteren en niet al leen in moderne hogere kringen.14 Het verzet van de wereldlijke en kerkelijke overheid hiertegen en tegen de jazzmuziek typeert ook deze tijd. Eén van de verwijten te gen burgemeester Mastboom in de secretariskwestie is dan ook, dat hij de herbergiers teveel voor dansmuziek liet betalen. Volgens het rapport Akkermans - De Leeuw mocht dit niet volgens de gemeentelijke verordening. De se cretariskwestie verdeelde het dorp in veel opzichten in twee kampen. De strijd werd blijkbaar ook op het culturele vlak uitgevochten.15 De secretariskwestie De secretariskwestie in Halsteren is volstrekt niet uniek in Neder land. Op vele plaatsen in Neder land komen in deze tijd gemeen tebestuurders en ambtenaren al of niet terecht in opspraak. Bekend in West-Brabant is bijvoorbeeld de fraude van de secretaris in Bergen op Zoom een paar jaar eerder en die van de burgemeester in St. Philipsland.16 Door de toene mende democratische controle wordt de speelruimte van de be stuurders beperkt tot de grenzen van de wet. De afwikkeling van de Bergse secretariskwestie valt in tijd gedeeltelijk samen met de Hal sterse. In Halsteren leidt foutieve infor matie over een nieuw bewijs van Nederlandschap aan de gemeen teraad tot ernstige verdenkingen tegen de gemeentesecretaris Van Hoek. Dit is voor het raadslid P. de Leeuw aanleiding om op 30 april 1926 een interpellatie te houden 131 Halsteren Vooruil PRIJS PER 3 MAANDEN 60 CENTS Afzonderlijke nummers 10 cents. T~ ADVERTENTIE RUIMTE BESCHIKBAAR 5 cent per regel. Bij contract aanzienlijke reductie. 18 Sept. 1926 Brieven voor de Redaetie te richten aan J M. VAN AERT B. 43. HALSTEREN ADVERTENTIE RUIMTE BESCHIKBAAR Wegens een samenloop van onv oor zi ene omstandigheden was het ons onmogelijk om het blad de vorige week cp tijd te doen veYSchijnest. Hoewel noch de redactie, noch de drukkerij aan deze vertraging eeoige schuld heeft, bieden wij onze aboneós onze veront schuldiging aan. Onze po'iticke tegenstanders, die zich wellicht reeds ten zeerste verheugd hebben op het uitblijven van Halsteren Vooruit en van deze hunne blijdschap reeds op ondubbelzinnige wijze blijk hebben gegeven, kunnen wij mededeelen dat vanaf deze week Halsteren Vooruit een niet geringe uitbreiding heeft onder gaan en dat met vereende krach ten de strijd voorrecht en billijk heid nog intensiever zal worden gestreden. De Redactie De Commissie van onderzoek verzoekt allen, die iels kunnen mcdedeelen betreffende vermoedelijke benadeelin gen en onregelmatigheden, gepleegd door den Secreta ris of besUiurderen dezer gemeente, hiervan ten spoedigste kennis te geven aan de volgende adressen i\ de LEEUW, voorzitter Halsterscheweg Halsteren. P. AKKERMANS, lid, Halsteren. Mr. Dr. A. BURÏKS, deskundige, Papaverhof 33, Den tiaeg. M.A. HEL LEMONS,assistent-deskundige Halsterscheweg, Halsteren. jSffiT" Voor Lepelstraat zal op een nader bekend te makeu datum, aldaar zitting worden gehouden in hef Gemeentelokaal.

Periodieken

De Waterschans | 2005 | | pagina 19