De Waterschans nr. 3-2005
De Waterschans nr. 3-2005
socialistische geest zou ademen.6
Slechts éénmaal ben ik in de se
cretariskwestie tegengekomen, dat
iemand aan de pastoor van Hal
steren met succes bemiddeling is
gaan vragen en één keer noemt
men pater Mansveld als succesvol
bemiddelaar. Ik twijfel er echter
niet aan, dat velen raad aan de
geestelijken gevraagd hebben.7 In
1927 spreekt de redactie van dag
blad De Zoom er schande van, dat
er bij de pastorie van de parochie
van de Martelaren van Gorkum te
Bergen op Zoom een grote spie
gelruit ingegooid is. Uit de inge
zonden brief van Piet de Leeuw
daarna in het dagblad De Avond
ster blijkt, dat pastoor Oornen zich
direct in de strijd tussen de Hal-
sterse partijen had gemengd. Hij
had namelijk ook veel parochia
nen uit het zuidelijk gedeelte van
de gemeente Halsteren, uit de be
bouwing ten noorden van de vaart
De Zoom. De pastoor zou het
Halsterse raadslid en buizenfabri
kant, Piet de Leeuw, vanaf de
preekstoel een 'Rooie' genoemd
hebben en geadviseerd hebben
niet op hem en de andere mensen
van de anti-malversatie partij te
stemmen. Ook wees hij De Leeuw
de deur, toen die een gesprek
daarover wilde. Dit alles had vol
gens de redactie tot gevolg, dat er
's nachts een fles door de ruit van
de pastorie vloog met daarin een
keurig geschreven briefje. Daarop
stond aan de ene kant 'brood-
roover' en op de andere kant
'schoft.8 Let wel, de Leeuw was
kandidaat nummer twee op de
plaatselijke lijst van de R.K. Staats
partij.
Arbeiders in gemeenteraad te
Halsteren
Na de verkiezingen van 1919 komt
er één arbeider in de gemeente
raad, namelijk Adriaan van Bom
mel. Jan Jaspers moet toen al op
een lijst gestaan hebben, maar
kwam niet in de gemeenteraad.
Vanaf november 1922 is er een
vacature in de gemeenteraad, die
in totaal elf leden telde. In april
1923 nam Jan Jaspers die lege
plaats in. In mei 1923 waren de ar
beidersbonden in Halsteren ken
nelijk zover, dat zij zich in de ver
kiezingsstrijd voor de gemeente
raad konden mengen. In de geest
van die tijd bestond een goede
ff eekblad voor Halsteren en omstrekengewijd aan politiek,
bankwezen, landbouw, geschiedenis en sport.
Belangrijk Bericht
Gemeente HALSTEREN
Weekblad Halsteren Vooruit" met oproep om voor commissie te verschijnen.
lijst uit vertegenwoordigers van
alle standen. Klassenstrijd was uit
den boze. Het zogenaamde corpo
ratisme wilde patroons en arbei
ders in één belangenorganisatie
verenigen. De Halsterse arbeiders
konden natuurlijk volgens de wet
met een eigen lijst uitkomen, maar
deden dat niet. Zij vonden vóór
1926 onderdak op een plaatselijke
lijst van de gemeentelijke rooms-
katholieke kiesvereniging. Die was
waarschijnlijk lid van de algemene
bond van rooms-katholieke kies
verenigingen. In 1926 ontstond
hieruit de rooms-katholieke staats
partij, de R.K.S.P. Tot 1927 waren
er in Halsteren alleen een drietal
plaatselijke katholieke lijsten on
der de hoede van één van de bo
vengenoemde landelijke verban
den. De arbeiders moesten probe
ren hun kandidaten eerst hoog op
de groslijst te krijgen. Met die lijst
ging men dan de verkiezingen in.
Daarna moesten de arbeiders op
de lijst nog voorkeurstemmen zien
te krijgen, want als arbeider stond
je natuurlijk nooit op de eerste
plaats. Dus moesten ze flink ver
kiezingsstrijd voeren. Zo stonden
ze onder andere - waarschijnlijk
bij de verkiezingen van 1923 - met
twee potten bij de stembureau's.
Zagen ze een vermoedelijke voor
stander gaan stemmen, dan gooi
den ze een witte boon in de ene
pot. Een tegenstander kreeg een
bruine boon in de andere pot.
Toch konden in 1923 drie arbei
derskandidaten zodanig op de
steun van hun medearbeiders en
een vooruitstrevende kleine elite
rekenen, dat ze in de gemeente
raad gekozen werden.9 Bij deze
verkiezingen werden namelijk Van
Bommel en Jaspers herkozen. Ook
Hendrik van de Enden werd geko
zen. Waarschijnlijk zijn alle drie
op verschillende lijsten kandidaat
gesteld en gekozen, want men was
verdeeld in verschillende plaatse
lijke partijen en buurtschappen.
Wat er ook van zij, vanaf zijn aan
treden speelde Jan Jaspers gelijk
als arbeidersvertegenwoordiger
een opvallende rol in de gemeen
teraad. Eerder had Adriaan van
Bommel zo goed en zo kwaad als
dat ging die rol in zijn eentje ge
speeld. Met Van den Enden was
dat minder het geval. Kende hij
ook in de gemeenteraad meer 'zijn
plaats', zoals dat toen heette? Of
zat hij daar uiteindelijk toch ge
woon als zetbaasje van zijn werk
gever? Of was hij allesbehalve een
spreker? Wat er van zij, hij deed in
1 30
de raad amper zijn mond open.
Hendrik zat wel als vertegenwoor
diger van buurtschap de Kladde
de volle periode in de raad. Hij
stemde meestal wel in het belang
van de arbeiders, maar stond in
1927 op lijst drie, de voorstanders
van de secretaris. Hij werd toen
niet herkozen, hoewel de secreta
riskwestie vooral in en nabij het
dorp Halsteren leefde en dus min
der op De Kladde. Van Bommel
was in de gemeenteraad de expert
over werkverschaffing, onder an
dere in turfsteken. Hij had in Ber
gen op Zoom een goede naam en
werkte daar later in de ijzergieterij.
Hij was in deze raadsperiode van
weinig belang, omdat hij de
tweede helft van 1924 al uit Hal
steren vertrok. Hij werd niet door
een arbeider opgevolgd. De meer
derheid van de gemeenteraad be
stond in 1923 traditiegetrouw
vooral uit (grote) boeren, een en
kele middenstander en een paar
andere notabelen.10
Jaspers in de gemeenteraad
Na zijn installatie in de raad begin
1923 kon Jan Jaspers gelijk een
punt voor de agenda van de ge
meenteraad aanbrengen dank zij
zijn kort tevoren aangenomen mo
tie bij de 'Roomsch Katholieke
Kiesvereniging Gemeentebelan
gen Halsteren' ondanks verzet
daartegen van de voorzitter Mar
den van de Mortel, de man van de
boerenbond in Halsteren. Die mo
tie bevatte een verzoek aan de ge
meenteraad om ieder lid na de zit
tingsperiode te evalueren ten aan
zien van belangrijke politieke, eco
nomische en sociale kwesties. De
gemeenteraad had dat in de vorige
raadsperiode ook al afgesproken,
maar die evaluatie bereikte de kie
zers niet, omdat men steeds beslo
ten vergaderde, als men al verga
derde." Jan zorgde ervoor, dat de
motie in de raad werd aangeno
men. Jaspers functioneerde verder
als gewoon raadslid. Zonodig deed
hij over alle onderwerpen zijn
mond open en niet alleen bij de
onderwerpen, die hem het meest
aan het hart lagen. Hij was in zo
verre geen gewoon raadslid, dat hij
al gelijk moest pleiten voor verho
ging van het presentiegeld, anders
kon hij de raadsvergaderingen niet
eens bijwonen. Het lukte hem de
raad hierin mee te krijgen, ook.
omdat de provincie verhoging van
het raadsgeld bepleitte. Jan verloo
chende zijn afkomst niet en had
dus een open oog voor de belan
gen van de armen. Zo bepleitte hij
de aanstelling van een gemeente
lijke vroedvrouw, de versnelde in
voering van de gemeentelijke
werkverschaffing en verhoging van
het uurloon bij de steunregeling
voor de vele werklozen. Ook drong
hij aan op snelle invoering van dat
soort landelijke, provinciale en ge
meentelijke regelingen. Zelf moest
hij erg zuinig leven. Soms zie je
dat terug in de gemeenteraad. Hij
wilde bijvoorbeeld maar in twee
lokalen van de lagere jongens
school Sint Hadrianus elektrisch
licht aan laten leggen. Alleen in
die lokalen werd namelijk 's
avonds les gegeven.12
EIulp van onverwachte zijde
Jaspers zag het als één van de po
litieke taken te blijven aandringen
om als regel openbaar en regelma
tig te vergaderen en tijdig de notu
len van zowel openbare als ge
heime vergaderingen als raad
goed te keuren. Jan had geluk, dat
in september van dat jaar bij het
aantreden van de nieuwe raad de
zeer sociaal voelende invloedrijke
boer Piet Akkermans er zijn in
trede deed. Daarnaast zou medio
1924 ook de buizenfabrikant Piet
de Leeuw in de raad verschijnen.
Die stond erg kritisch tegenover
de heersende dorpselite onder wie
de burgemeester, de secretaris en
zijn broer, de fabrikant Guillaume
(Joop). Piet de Leeuw en Piet Ak
kermans voelden zich steeds meer
verantwoordelijk voor het lot van
de arbeiders. Zij waren in Halste
ren degenen die begonnen met
wat een jaar later de anti-malver-
versatiepartij heette. Piet de Leeuw
zal als eerste de fraudes van de se
cretaris in de openbare raadsver
gadering aan de orde stellen.13
Zonder de hulp van Akkermans en
De Leeuw had Jaspers als arbeider
natuurlijk nooit succes gehad. Het
drietal werd steeds kritischer en
wilde zo weinig mogelijk bevoegd
heden van de gemeenteraad aan
burgemeester en wethouders dele
geren. Dat lag lussen 1923 en 1926
nogal voor de hand, omdat het ge
meentebestuur het vertrouwen van
de gewone man in het dorp gelei
delijk aan steeds meer verloor. Al
vanaf 1919 waren er in Halsteren
geruchten, dat met name de secre
taris, Albert van Hoek, en de bur
gemeester, Joseph Mastboom, de
'kleine man' niet correct behan
delden. In 1926 bleek ook de ge
meenteraad verkeerd geïnfor
meerd te zijn en kwam de zaak
daar via een interpellatie aan de
orde.
De zich vormende anti-malversa
tie partij profiteerde ook van meer
vrijheid in de 'vrolijke twintiger ja
ren'. De wereldlijke en kerkelijke
overheid verzette zich tegen de op
komende danscultuur van onder
andere de -Charleston - uit de Ver
enigde Staten. Bij de dames kwa
men kortere haren en rokken in de
mode, ook in Halsteren en niet al
leen in moderne hogere kringen.14
Het verzet van de wereldlijke en
kerkelijke overheid hiertegen en
tegen de jazzmuziek typeert ook
deze tijd. Eén van de verwijten te
gen burgemeester Mastboom in
de secretariskwestie is dan ook,
dat hij de herbergiers teveel voor
dansmuziek liet betalen. Volgens
het rapport Akkermans - De
Leeuw mocht dit niet volgens de
gemeentelijke verordening. De se
cretariskwestie verdeelde het dorp
in veel opzichten in twee kampen.
De strijd werd blijkbaar ook op
het culturele vlak uitgevochten.15
De secretariskwestie
De secretariskwestie in Halsteren
is volstrekt niet uniek in Neder
land. Op vele plaatsen in Neder
land komen in deze tijd gemeen
tebestuurders en ambtenaren al of
niet terecht in opspraak. Bekend
in West-Brabant is bijvoorbeeld de
fraude van de secretaris in Bergen
op Zoom een paar jaar eerder en
die van de burgemeester in St.
Philipsland.16 Door de toene
mende democratische controle
wordt de speelruimte van de be
stuurders beperkt tot de grenzen
van de wet. De afwikkeling van de
Bergse secretariskwestie valt in tijd
gedeeltelijk samen met de Hal
sterse.
In Halsteren leidt foutieve infor
matie over een nieuw bewijs van
Nederlandschap aan de gemeen
teraad tot ernstige verdenkingen
tegen de gemeentesecretaris Van
Hoek. Dit is voor het raadslid P. de
Leeuw aanleiding om op 30 april
1926 een interpellatie te houden
131
Halsteren Vooruil
PRIJS PER 3 MAANDEN 60 CENTS
Afzonderlijke nummers 10 cents.
T~
ADVERTENTIE RUIMTE
BESCHIKBAAR
5 cent per regel.
Bij contract aanzienlijke reductie.
18 Sept. 1926
Brieven voor de Redaetie te richten aan
J M. VAN AERT
B. 43. HALSTEREN
ADVERTENTIE RUIMTE
BESCHIKBAAR
Wegens een samenloop van
onv oor zi ene omstandigheden was
het ons onmogelijk om het blad
de vorige week cp tijd te doen
veYSchijnest.
Hoewel noch de redactie, noch
de drukkerij aan deze vertraging
eeoige schuld heeft, bieden wij
onze aboneós onze veront
schuldiging aan.
Onze po'iticke tegenstanders,
die zich wellicht reeds ten zeerste
verheugd hebben op het uitblijven
van Halsteren Vooruit en van
deze hunne blijdschap reeds op
ondubbelzinnige wijze blijk
hebben gegeven, kunnen wij
mededeelen dat vanaf deze week
Halsteren Vooruit een niet
geringe uitbreiding heeft onder
gaan en dat met vereende krach
ten de strijd voorrecht en billijk
heid nog intensiever zal worden
gestreden.
De Redactie
De Commissie van onderzoek verzoekt allen, die iels
kunnen mcdedeelen betreffende vermoedelijke benadeelin
gen en onregelmatigheden, gepleegd door den Secreta
ris of besUiurderen dezer gemeente, hiervan ten spoedigste
kennis te geven aan de volgende adressen
i\ de LEEUW, voorzitter Halsterscheweg Halsteren.
P. AKKERMANS, lid, Halsteren.
Mr. Dr. A. BURÏKS, deskundige, Papaverhof 33, Den tiaeg.
M.A. HEL LEMONS,assistent-deskundige Halsterscheweg,
Halsteren.
jSffiT" Voor Lepelstraat zal op een nader bekend te makeu
datum, aldaar zitting worden gehouden in hef Gemeentelokaal.