4
Va er<Yj O n
De Waterschans nr. 3-2005
De Waterschans nr. 3-2005
Vhzfti. -v.i'S.sf
ÏOO
ÏOI
lier Wolsey.7 Zijn zoon Antoon
werd in 1533 bevorderd tot mar
kies en spande zich ook in om de
Engelsen over te halen om de
Bergse jaannarkten te blijven be
zoeken. Hij zond zelfs een afvaar
diging naar Engeland in december
1534. De voorspoed van Bergen
op Zoom was uiteraard ook in het
financiële belang van haar heren
en markiezen.
Niettemin bleef Bergen op Zoom
zeker tot 1530 profiteren van de
toename van internationale han
del te Antwerpen. Gedurende het
eerste kwart van de zestiende
eeuw groeide het bezoek van
kooplieden uit Italië, Spanje en
Portugal aan de Bergse jaarmark
ten. De afname van het aantal
kooplieden uit de Noordelijke Ne
derlanden, veroorzaakt door de
economische crisis van 1520, werd
gecompenseerd door de toename
van het aantal kooplieden vanuit
de Zuidelijke Nederlanden. In
1521 brak er oorlog uit met Frank
rijk, zodat gedurende enkele jaren
de schepen uit Italië, Spanje en
Portugal de Brabantse jaarmarkten
niet konden bereiken. Ook de ver
spreiding van de Reformatie in
Duitsland gedurende de eerste
helft van de zestiende eeuw on
dermijnde de transcontinentale
handel met Duitsland. Hierdoor
bleven de Engelse lakenhandela
ren weer weg. Dit alles veroor
zaakte de definitieve achteruitgang
van de Bergse jaarmarkten, die
hiermee zijn grootste aantrek
kingskracht had verloren.8 Enkele
keren leefde de handel weer op,
zoals in 1541 toen Bergen op
Zoom werd aangedaan door 33
Engelse schepen.
De kraamgelden nader bekeken
Slootmans heeft in zijn boek over
de Paas- en Koudemarkten de
kraamgelden bestudeerd over de
periode 1502 tot en met 1541. In
de toelichting op zijn grafiek
schrijft hij het volgende: "Pas na
de watersnood van 1530 gaan de
aantallen standhouders sterk da
len, om na 1540 schrikbarend ach
teruit te lopen. Het vreemde ver
schijnsel doet zich voor, dat de
Paasmarkten na 1525 meer koop
lieden aantrekken dan eerder het
geval is. Natuurlijk is het openbare
marktterrein slechts één en een
eenzijdig aspect van het handels
verkeer". Dit klopt, want Sloot-
mans toont aan dat de handel wel
degelijk doorging. De vraag is ech
ter waarom Slootmans ervoor ge
kozen heeft de rekeningen met
kraamgelden vanaf 1542 niet mee
te nemen in zijn onderzoek naar
de achteruitgang van de jaarmark
ten. Zijn boek behandelt immers
de jaarmarkten tot 1568. We kun
nen het hem niet meer vragen.
Over de Koudemarkt van 1542
schrijft hij: "Volgens het kopijboek
van de firma Van der Molen (uit
Antwerpen), had de Bergse Kou
demarkt niet plaats gedurende de
winter van 1542-43, wegens de
oorlog tussen keizer Karei V en de
koning van Frankrijk Frans I. Een
brief van 20 januari 1543 zegt na
melijk: 'van de Koudemarkt, die
gewoonlijk te Bergen rond deze
tijd wordt gehouden, spreekt nie
mand.' De brieven zwijgen over de
Paasmarkt in 1543."9 Als Sloot
mans de kraamgelden van de
Koudemarkt van 1542 erbij had
gepakt, dan had hij daar ook kun
nen lezen dat de Koudemarkt dat
jaar niet doorging.10 De inkom
sten voor het Onze Lieve Vrouwe-
gilde waren nihil.
Ik heb de kraamgelden vanaf 1542
op een rijtje gezet tot en met de
laatste van 1576. Deze staan in de
bijlage achter dit artikel. Het reke
ningjaar liep van 30 augustus tot
30 augustus het jaar erop. Daar
waar er in de rekeningen letterlijk
geschreven staat dat er geen markt
werd gehouden, heb ik het ook in
deze tabel gezet. Opvallend is dat
in de jaren dat er aangetekend
staat dat er geen markt is geweest,
de Paas- of Koudemarkt niet al
leen afgekondigd is, maar vaak
ook nog verlengd. Hieruit blijkt
dat de afkondiging gewoonte was
en wellicht dacht men door een
verlenging alsnog enige kooplie
den de kans te bieden naar Bergen
op Zoom te komen. Het verschil
aan inkomsten tussen de Paas
markt van 1542 en 1543 is be
hoorlijk." De inkomsten voor het
Onze Lieve Vrouwegilde kelder
den naar beneden. De Koude
markt van 1543 ging wel door,
maar de belangstelling viel tegen.
Ook valt op dat als de markt niet
doorging, er kennelijk toch nog
werd gehandeld. In de rekeningen
staan tot en met de Paasmarkt van
1560 de namen genoemd van de
kooplieden die plachten te staan
op een bepaalde standplaats, maar
er nu niet meer staan en dat de
plek leeg is. Soms staat er de naam
ingevuld van een koopman uit
Bergen op Zoom of elders die
toch is gekomen en de open plek
heeft gebruikt voor zijn koopwaar.
Kooplieden van buiten betalen
netjes kraamgeld, maar duidelijk
staat te lezen dat de poorters van
Bergen niet willen betalen voor
het gebruik van de opengevallen
standplaatsen. Zo komt het dat in
de jaren dat de jaarmarkten niet
I CrT*Vin»1-*\sat^V-K ibéiit* t-Oi^Vk «uSrr
Geen inkomsten aan kraamgelden van de Koudemarkt 1542: Ontfanck. Inden
iersten vander Coudermerct, ende gemerct datter vander selver coudermerct gheen
merct en is geweest, daeromme hyerNyet." HCM, SA inv.nr. 3610:
kraamrekening 1542143, fol. 1 (Foto Yolande Kortlever).
fNv- f», wA -v V.
h
~*r>
prV vdNo.
ITeer geen inkomsten. Soms staan de namen vermeld van de kooplieden die er
plachten te staan. Maar nu blijven de standplaatsen leeg. HCM, SA inv.nr. 3614:
kraamrekening 1547148, fol. 7 (Foto Yolande Kortlever).
doorgaan, het gilde toch aan enige
inkomsten komt. Het meeste ech
ter uit de verpachting van het
waakgeld. Deze post staat steeds
gekoppeld aan de Paasmarkt en
die heb ik ook in de tabel daar on
dergebracht. Deze pacht lag door
de jaren heen zo tussen de 35 en
52 Karolusguldens. Lange tijd is
hierbij ook de verpachting van
broodkramen inclusief. In 1558
meldt men de reparatie van 13
broodkramen. Ik ga ervan uit dat
de broodkramen dagelijks opge
steld stonden.12 Omdat men niet
altijd genoeg brood had voor een
week, werd er namelijk in 1481 een
dagmarkt voor brood ingesteld. In
1542 werd er een dagelijkse markt
ingesteld voor boter, eieren, hoen
deren. ganzen en andere levens-
middelen.13De inkomsten uit de
verpachting van de visbanken is
een aparte post en die heb ik niet
bij de jaarmarkten meegenomen.
Het Onze Lieve Vrouwegilde had
van de heer van Bergen op Zoom
de verpachting gekregen van twee
visbanken op de Vismarkt ten be
hoeve van de betaling van zangers
en muzikanten bij de eredienst.14
Vanaf het rekeningjaar 1560/61
worden de staanplaatsen met de
namen van de kooplieden niet
meer opgesomd. Men vermeldt
dat er van beide markten geen in
komsten meer zijn en er wordt ver
wezen naar een ordonnantie van
de Raad. Alleen de pachtop-
brengst van het waakgeld en staan
geld van de broodkramen van 44
Karolusguldens wordt vermeld.
Nu niet meer gekoppeld aan de
Paasmarkt zoals voorheen, maar
gewoon als aparte post, net als de
verpachting van de visbanken. In
1561 zijn er kennelijk nog wat kra
men verhuurd, want men ontvangt
2 Karolusguldens en 7 stuivers.15
Vanaf het rekeningjaar 1564/65
wordt de verpachting van het
waakgeld gekoppeld aan de hui-
dentol. De Brabantse jaarmarkten
waren hét centrum voor de handel
in huiden en pelzen. De handel
leverde veel op en de heer van
Bergen hief er belasting op, het
zogenaamde dakergeld 1 daker
10 huiden). Dit vinden we al terug
in bronnen uit 1384. Door de toe
name van het aantal huiden en de
daarmee gepaard gaande stank
verhuisde de markt eind vijftiende
eeuw naar de huidige Koren
markt.16 In 1573 is die pacht lager
omdat vanwege de "troublen tijt"
de huidenmarkt niet was doorge
gaan.17 In de jaren erna werd er
om dezelfde reden geen pacht ge
heven. Het gilde had inmiddels
weer wat inkomsten ontvangen uit
de jaarmarkten en de vlasmarkt.
Deze stonden als totaalpost ver
meld.
Tot zover de kraamgelden. Sloot
mans weet dankzij zijn onderzoek
in de schepenbankregisters dat er
toch nog werd gehandeld. Veel
kooplieden hadden een pand of
voorhuis gehuurd of gekocht en
handelden van daaruit. De Engel
sen en de Hanzekooplieden had
den hun eigen handelshuis. Zo
weten we dat de Engelsen tijdens
de Koudemarkt van 1543 grote
hoeveelheden goederen hadden
meegenomen en binnen een week
al waren uitverkocht. Als men wist
dat de Engelsen kwamen, dan had
dat gelijk aantrekkingskracht voor
andere groepen bezoekers. Tijdens
de Koudemarkt van 1544 worden
Engelse schepen vastgehouden en
tm
r4 •*+\9iir*4p<<r>b-C VI-»' 4-^
V> VI 4>V
-tm Ms
ifvri^v
Ac*' Aj A
v«v^ W4-» „CW-XT7V», CE»
1
