De Waterschans nr. 3-2005
De Waterschans nr. 3-2005
j
mogen pas op 23 februari 1545
weer vertrekken.18 Het is immers
oorlogstijd. Vanaf oktober 1545
zijn er vredesonderhandelingen
tussen Hendrik VIII en Karei V.
De Engelsen beslissen dat zij
vanaf 1547 de Bergse markten
weer zullen bezoeken. Het Bergs
stadsbestuur zendt boden naar
Neurenberg, Antwerpen, Amster
dam, Maastricht en leper om de
kooplieden uit deze steden te ver
wittigen dat de Engelsen komen
en om hen hiermee over te halen
de Koudemarkt te bezoeken.19 De
rekeningen van het Onze Lieve
Vrouwegilde vermelden echter dat
er geen markt werd gehouden.
Hun inkomsten zijn nihil.20 Dit is
vreemd, want uit de ankeragelijst
van de waterbaljuw te Arnemui-
den blijkt dat in de periode 1 no
vember 1547 en 31 oktober 1548
maar liefst 74 Engelse schepen lig
geld betalen in de Bergse haven.
Het jaar erop keldert het bezoek
van Engelse schepen weer.21 Aan
gezien de Engelsen hun eigen
handelshuis en -straat hadden,
hoefden zij geen kraamgeld te be
talen aan het Onze Lieve Vrouwe
gilde en zij komen daardoor ook
niet in hun rekeningen voor.
De laatste hoogtepunten van de
Bergse jaarmarkten
In 1554 vertrok markies Jan IV van
Bergen naar Calais en Engeland
voor een diplomatieke missie om
het huwelijk van prins Filips II van
Habsburg en koningin Maria van
Engeland bij te wonen. Uiteraard
nam hij van de gelegenheid ge
bruik om de handelsbelangen van
zijn stad te bevorderen. Het jaar
erop betrekt hij het Bergse stads
bestuur daarbij en wordt er beslo
ten om alle privileges die de En
gelsen in het verleden waren ver
leend opnieuw te bekrachtigen.
Aanvullende wensen van zowel de
Engelsen als het Bergse stadsbe
stuur worden ook ingewilligd. In
1556 wordt door de Privy Council
het verbod op alle verscheping
van goederen naar de Nederlan
den tot 4 november voor Bergen
op Zoom ingetrokken. Hierdoor
konden de Engelsen op tijd de
Koudemarkt bereiken. Ook de Ita
lianen bezoeken weer de Bergse
jaarmarkten. Tijdens de Paasmarkt
van 1560 wordt er maar liefst
20.000 stuks Engels laken ver
kocht. Een laatste hoogtepunt
voor de Bergse jaarmarkt. In 1562
vindt er voor het laatst versche
ping van Engels laken naar Bergen
op Zoom plaats. Er breekt vervol
gens oorlog uit tussen Engeland
en Frankrijk en de Engelse sche
pen blijven weg in verband met
het gevaar van de kaapvaart.22
De financiële positie van de stad
en haar poorters verslechterde.
Veel poorters konden de hypothe
ken op hun huizen niet meer af
lossen. In 1546 verkreeg Bergen
op Zoom surcéance van betaling
voor het aflossen van de lijf- en
losrentebrieven gedurende negen
jaar. Ook betaling van haar aan
deel in de landelijke bede werd
een probleem en de stad werd
voor een behoorlijk deel van de
betaling vrijgesteld vanaf 1545.23
De gegevens uit de schepenbank-
registers na 1555 worden schaar
ser. De stadsrekeningen vermelden
wel enkele malen het onthaal van
kooplieden, maar aankopen wor
den nauwelijks nog vermeld.
Guicciardini beschreef Bergen op
Zoom rond 1560 als volgt: "Nu ter
tijt wort de koopmanschap hier
luttel bedreven: want de gebuer-
schap ende grote macht van Ant
werpen treckt de omliggende lan
den tot haer: soo datter noch jaer-
marckt noch eenighe andere
marckt buyten gemeynen ganck in
het landt soo groot en is zy wordt
van de gewoonlijcke Antwerpsche
marckt overwonnen ende te boven
ghegaen in alle dinghen: soo dat
het volck liever ter ghewoonlijcker
marckt t'Antwerpen dan elders ter
onghewoonlijcker komt. soo
qualijck kan men wederom op
richten dat eens af ghebroken
is."24
Het maakte niet uit wat het stads
bestuur ondernam om de jaar
markten te bevorderen, landelijke
politiek en natuur had men niet
onder controle. De Bergse jaar
markten waren weer terug bij af,
eerst als regionale jaarmarkt, ver
volgens zich ontwikkelend tot in
terregionale en internationale
jaarmarkten, en weer eindigend
als regionale jaarmarkten. Ook in
andere plaatsen bleef de jaarmarkt
nog eeuwenlang een belangrijke
rol spelen voor stad en streek.
Maar doordat de grote aantrek
kingskracht van de jaarmarkten
voor de lange afstandshandel ver
dween, verloren de ambachtslie
den uit de kleinere plaatsen de
aansluiting met de internationale
handel.
Het achteruitgaan van de Bergse
jaarmarkten was het gevolg van
een combinatie van factoren. Hier
onder de belangrijkste oorzaken
op een rijtje:
overstromingen, Oosterschelde
moeilijker bevaarbaar
oorlogen en oorlogsdreiging
moderne handelstechnieken en
een sterke Antwerpse beurs
behoefte aan een permanente
handel
geldcrises (geldontwaarding en
kapitaalvlucht)
betaling van transacties afgeslo
ten te Bergen op Zoom dienen
te Antwerpen plaats te vinden
concurrentie van Middelburg
dat verschillende stapelrechten
(wijn en aluin) had verkregen en
voor de eigen schippers het
recht van overlading verwierf
Antwerpen lag gunstiger ten op
zichte van het achterland dan
Bergen op Zoom en had daar
door betere afzetmogelijkheden.
Denk aan de Schelde als verbin
ding met Brabant en Vlaande
ren.
Noten:
102
103
Kaart van Zeeland en West-Brabant uit ca. 1570 door Christiaan Sgrooten.
Koninklijke Bibliotheek Brussel.
Prent van Jan Luyken over de Bergse
jaarmarkt van 1553. Geeft een goed
beeld hoe de marktkramen er in de
zestiende eeuw hebben uitgezien. Of het
Bergse stadsbeeld klopt, valt te
betwijfelen. Zie ook: G.CA. Juten,
"Rondom een plaatje". Taxandria
XXXII (1925), p. 19-21.
1. Historisch Centrum het Markiezenhof.
Bergen op Zoom (HCMArchief van de
stadssecretarie 1397-1810 (SA), inv.nr. 10:
Register met ordonnantiën La F 1442-
1538, fol. 46.
2. C.J.F Slootmans, Paas- en Koudemark-
ten te Bergen op Zoom 1365-1565. 3 dln.,
Tilburg 1985, deel I. p. 272-273. De re
keningen van het gilde tot 1481 ontbre
ken.
3. Ibidemdeel 3, p. 1296.
4. Ibidem, deel 1. p. 279-280.
5. R. van Uytven e.a. (red.). Geschiedenis
van Brabant. Van het hertogdom tot he
den. Zwolle 2004, p. 245. Men vermeldt
niet of dit per jaarmarkt of per jaar was.
6. HCM, Archief Kamer van Koophandel,
inv.nr. 19: jaarverslag 1860.
7. Slootmans, Paas- en Koudemarkten,
deel 2, p. 867-870.
8. H. van der Wee, Tlte Growth of the Ant
werp Market and the European Economy
(fourteenth-sixteenth centuries). 's-Gra-
venhage 1963, p. 159-166.
9. Slootmans, Paas- en Koudemarkten deel
2, p. 896-897 en 900.
10. HCM, Sri inv.nr. 3609: rekening van de
kraamgelden t.b.v. het Onze Lieve Vrou
wegilde 1542-1543.
11. HCM, Sri inv.nr. 3609 en 3610: kraam
gelden 1542-1543 en 1543-1544.
12. HCM, Sri inv.nr. 3625: kraamgelden
1557-1558.
13.C.J.F Slootmans, "Weekmarkt in Oud-
Bergen". In: De Avondster, 12-8-1931.
14. W.A. van Ham, Macht en gezag in het
Markiezaat. Een politiek-institutionele
studie over Stad en Land van Bergen op
Zoom (1477-1583). Hilversum 2000, p.
331-332.
15. HCM, Sri inv.nr. 3629: kraamgelden
1561-1562.
16. Slootmans, Paas- en Koudemarkten,
deel I, p. 474.
17. HCM, Sri inv.nr. 3640: kraamgelden
1572-1573.
18. Slootmans, Paas- en Koudemarkten,
deel 2, p. 900-901.
19.Ibidem, p. 912-916.
20. HCM, Sri inv.nr. 3614: kraamgelden
1547-1548. Eén poorter had nog wel 3
stuivers over voor een kraam.
21. Slootmans, Paas- en Koudemarkten,
deel 2, p. 915.
22. Ibidem, p. 917-920.
23.Ibidem, deel 3, p. 1323-1327.
24. L. Guicciardini, Beschrijvinghe van alle
de Nederlanden, anders-sins ghenoemt
Neder-Duytslandt; overgheset in de ne-
derduytsche spraecke door C. Kilianus;
nu wederom met verscheyden historiën
ende aenmerkinghen vermeerdert ende
verciert door P. Montanus. Haarlem 1979.
Fotomechanische herdruk van de uit
gave: Amsterdam 1612, p. 110.
