ëM'i
"Krabbeg
'Avestad
da's m'n
m
Rffl
Johanna Jacobs
t
Boekbespr
k\
De Waterschans nr. 4-2005
m
De Waterschans nr. 4-2005
E K I N G
m g*y'W m
vallen op het bekende levenswerk
van de vroegere stadsarchivaris C.
Slootmans. In het overzicht van
paas- en koudemarkten en het
handelsverkeer met de Engelsen
komt dat het meest duidelijk tot
uiting. Maar zij biedt meer. Aan
leg en onderhoud van voorzienin
gen in het havenkwartier kunnen
aan de hand van onder andere de
stadsrekeningen worden gevolgd.
Zo kan de auteur de oudste ver
meldingen aangeven van de stads-
kraan en van de nieuwe haven.
Ook de bedrijvigheid in deze
buurt van potmakers, zoutzieders
en scheepstimmerlieden krijgt
voldoende aandacht. Verkoopak
ten van schepen of waterbrieven
worden besproken net als de we
derwaardigheden van de visserij.
Door in te gaan op de concurren
tie van Middelburg en bedreigin
gen als oorlog en stormvloeden
wordt duidelijk dat in de zes
tiende eeuw aan een bloeiend be
drijf voor Bergen op Zoom een
einde kwam. Ten slotte gaat Kort
lever in op de positie van Bergen
op Zoom binnen het zogeheten
'gateway' systeem en plaatst zij de
lokale geschiedenis in een ge
wenst breder perspectief.
Architect Jan Weyts was de ge
droomde auteur voor het vol
gende artikel over de watermolen
en het spuihuis. Behalve zijn
bouwkundige inzichten verbindt
ook zijn persoonlijke geschiede
nis zich namelijk met deze twee
karakteristieke gebouwen. Het
pleidooi van Weyts voor een goed
herstel van de molen en een re
constructie van de omgeving van
de molen, binnen het kader van
de gewenste versterking van het
contact tussen stad en water,
wordt door zijn verhaal onder
streept. De bijzondere positie van
de molen dankzij het getij en de
nauwe verbondenheid van de lo
catie van de molen met de telkens
veranderende inzichten van de
militaire architectuur geven het
complex een voor Nederland bui
tengewone waarde. Fraaie illustra
ties belichten het verhaal van het
spuihuis. Ook hier pleit Weyts
nogmaals voor het herstel van een
fraai oud stadsgezicht door de re
constructie van de oude Spuibrug,
waardoor ook de Grebbe weer
een functie in het stadsbeeld kan
krijgen. Hij suggereert zelfs dat in
de toekomst wellicht net als op de
Binnendieze in 's-Hertogenbosch
op de Grebbe in Bergen op Zoom
gevaren kan worden. Een schitte
rend vergezicht, maar ik vermoed
dat nog heel wat water door de
Schelde moet stromen eer het zo
ver zal zijn.
Archiefmedewerker Rochus van
den Bergh schetst een beeld van
de Bergse haven in de zeven
tiende eeuw. Hij doet dat voorna
melijk op grond van de resultaten
van het project om de archieven
van de notarissen in Bergen op
Zoom nader toegankelijk te ma
ken. Manjaren werk in de Blok
stallen werpen hier hun vruchten
af. Het uitgangspunt van de au
teur dat een studie over de haven
niet compleet is zonder te verha
len over de mensen die er woon
den en werkten, valt toe te jui
chen. Herbergiers, beurtschippers,
vissers en ventjagers krijgen
daarom volop de aandacht naast
de infrastructurele werken in en
om de haven. Een breed en afwis
selend panorama weet Van den
Bergh te presenteren in zijn arti
kel, dat daardoor een plezier om
te lezen is.
Een tweetal deskundigen, Gerrit
Groeneweg en Willem Heijbroek,
belichten op degelijke wijze re
spectievelijk de potmakersnijver-
heid en de productie van suiker
en alcohol in relatie tot de haven.
Hun artikelen hebben daarmee
betrekking op de achtiende, ne
gentiende en twintigste eeuw en
behandelen niet direct de haven
zelf of de havenactiviteiten maar
verwante en verbonden bezighe
den. Overigens moet een uitzon
dering gemaakt worden voor de
1 72
directe rol van de suikerfabrieken
in de aanleg van de Zeelandha
ven.
O u d -arc h i efm e d ewe rke r Arth u r
Suijkerbuijk gaat in op de lange
voorgeschiedenis van de demping
van de haven, die gekenmerkt
werd door het bekende bureau
cratische fenomeen van 'Plannen,
plannen en nog eens plannen'. Al
in de negentiende eeuw beston
den voornemens en ingenieur P.
van Wamel stelde aan het begin
van de twintigste eeuw haast on
vermoeibaar plan na plan op, dat
telkens met een verwijzing naar de
staat van de financiën geen door
gang vond. Pas na de Tweede We
reldoorlog begonnen in eind 1949
de eerste werkzaamheden. Het
door stank- en wateroverlast ge
plaagde stadsgedeelte groeide
daarna dankzij de restauratie van
de vele prachtige panden uit tot
Willem Vermeulen en Jan Voor-
sluijs, "Vroom Bergen op Zoom"
Bloemlezing uit 425 jaar protes
tantse kerkgeschiedenis. Uitgege
ven door de Protestantse Ge
meente te Bergen op Zoom
[2005], 56 pagina's, 5,-.
Wanneer men snel iets wil weten
over de geschiedenis van het pro
testantisme in Bergen op Zoom is
dit handzame boekje, geschreven
door Willem Vermeulen en Jan
Voorsluijs, een uitstekende in
gang. Het omvat negen hoofdstuk
ken en twee bijlagen. Hoofdstuk 1
is een wandeling langs de meest
markante gebouwen of voorma
lige plaatsen die met het protes
tantse verleden van de stad te ma
ken hebben. Doordat de achter
flap van het boekje uitgeklapt kan
worden in een plattegrond, kan
een aantrekkelijke buurt. Nu. ruim
een halve eeuw later, groeit weer
het verlangen naar water in de
stad vanwege zowel de schoon
heid die men toekent aan een lig
ging aan water alsmede op grond
van waterbouwkundige argumen
ten.
Als laatste bespreken we nog een
tweetal auteurs. Ton Hartman en
Ei-win Stander, de nabije en verre
toekomst. Hartman gaat nader in
op de plannen om het water terug
in de haven te brengen en trekt
een vergelijking met Breda waar
momenteel een soortgelijk plan al
in uitvoering is. Stander schrijft
een enthousiast verhaal over het
unieke woongebied dat de Bergse
haven worden zal. Bergen op
Zoom wordt weer een stad aan
het water, die trots zal zijn op zijn
haven. In zijn overzicht figureren
onder meer een lagune, havenei-
men de wandeling aan de hand
van deze kaart maken. Hoofdstuk
2 schetst de geschiedenis van het
protestantisme in het algemeen
en die van Bergen op Zoom in het
bijzonder. Alle relevante jaartallen
van deze geschiedenis worden
nog eens samengevat en vormen
zo hoofdstuk 9. Zoals bekend is
het protestantisme ontstaan als
een reactie op de misstanden in
de katholieke kerk. Maar die reac-
landen en de bekende Water
schans. Als simpel historicus en
archivaris (en dus beslist geen
geograaf) krijgt ondergetekende
bij deze begrippen toch associa
ties met (sub)tropische gebieden
en gaat hij vermoeden dat het be
grip klimaatverandering een heel
eigen Bergse invulling krijgt.
Tot slot mag gezegd worden dat
het Krabbegat tevreden kan zijn
over deze nieuwe bundel van de
Geschiedkundige Kring. Natuur
lijk blijft er altijd wat te wensen
over. Zo zou het mooi zijn als er
aan de scheepvaart in de negen
tiende en twintigste eeuw nog
eens uitgebreid aandacht besteed
zou worden. Zowel aan harde cij
fers als aan informatie over schip
pers- en visserslevens bestaat nog
behoefte. Maar dat doet verder
niets af aan dit geslaagde initia
tief.
tie kende vele uitwerkingen begin
nend met de leer van Maarten
Luther en Johannes Calvijn en
daarna uitwaaierend in tal van af
gescheiden kerkgenootschappen.
De keuze van de markiezen en
markiezinnen van Bergen op
Zoom voor het katholicisme had
grote invloed op de politieke con
stellatie van de stad en deze wordt
op een beknopte heldere manier
uiteengezet. In hoofdstuk 3 wor
den de protestantse stromingen
behandeld. Aan bod komen de
Nederduits Gereformeerde ofwel
Nederlands Hervormde Gemeente,
de Waalse gemeente, de Evange-
lisch-Lutherse gemeente, de Ge
reformeerde Kerk en tenslotte de
oecumenische beweging. Het aar
dige van dit hoofdstuk is dat deze
geschiedenis mede aan de hand
van de historische kerkzegels
wordt verteld. Dit is een originele
DOOR
1 73
!D
Het ontstaan,
de geschiedenis
en de toekomst
van de Bergse haven
425
I Vroom Bergen op Zoom
Bergen op Zoom
Logo 425 jaar protestantisme in
Bergen op Zoom.
zf^Jxr
