Leesportefeuille
Van en over verwante tijdschriften
De Waterschans nr. 4-2005
invalshoek die tot een zeer le
zenswaardig hoofdstuk heeft ge
leid. Sommige kerkzegels hebben
een bijbels citaat dat de relatie
van de kerk met Bergen op Zoom
aangeeft: "Gods bergh is vrucht
baar" (psalm'68, zegel van de Ne
derduits Gereformeerde gemeente
ontworpen door dominee Base-
lius jr. in 1592); "Dieu est notre
rocher" (psalm 18:3, zegel van de
Waalse gemeente); en "Gij zijt het
licht der wereld; eene stad boven
op eenen berg liggende, kan niet
verborgen zijn" (Mattheus 5:14,
zegel ontworpen door architect
B.T. Boeyinga tevens verantwoor
delijk voor de kerk (thans Ont-
moetingskerk) aan het Bolwerk en
het hoofdgebouw van Vrederust).
De kerk aan het Bolwerk staat
centraal in hoofdstuk 5 terwijl
Vrederust in hoofdstuk 6 aan bod
komt. Beide hoofdstukken vor
men een schat aan informatie. De
foto van de "Kerk in aanbouw" op
p. 30 illustreert het vele timmer
werk dat voor de bouw gedaan
werd door de heer De Vos uit de
Lievevrouwestraat. De restauratie
van dit markante gebouw en het
terugbrengen van de ontdekte
kleurige art-deco schilderingen in
dit inmiddels beschermd monu
ment worden tevens belicht.
Het hoofdstuk over Vrederust
draagt als sprekende ondertitel
"een Zeeuws-protestants bolwerk
in katholiek Brabant". Hoewel
men in protestants kerkelijke krin
gen ervan overtuigd is dat geestes
ziekten worden veroorzaakt door
zonden, wordt toch het initiatief
genomen tot het bouwen van een
inrichting voor Zeeuwse patiën
ten. Er worden twee landgoederen
nabij Bergen op Zoom aange
kocht, "Buitenkist" en "Klein Loo".
In 1908 wordt de eerste paal ge
slagen en vanaf 7 mei 1909 ko
men de eerste patiënten. In de
daarop volgende twintig jaar wor
den er voortdurend nieuwe pavil
joens gebouwd. Architect Boeyinga
ontwerpt het hoofdgebouw dat in
1931 gereed komt. Vrederust kan
zichzelf bedruipen doordat het
een boerderij, een wasserij, een
naaiafdeling, een bedrijfskeuken,
een mattenmakerij, een boekbin
derij en een schoenreparatiewerk-
plaats heeft. Ook het drinkwater
wordt op het terrein uit de grond
gepompt. Door Vrederust stijgt
het aantal leden van de protes
tantse kerkgemeenschappen en
het aantal schoolkinderen van de
protestantse school in Bergen op
Zoom. Tijdens en na de Tweede
Wereldoorlog biedt Vrederust on
derdak aan respectievelijk Duitse
en Canadese soldaten. Daarna ver
andert door allerlei omstandighe
den - zoals de bemoeienis van de
overheid met de geestelijke volks
gezondheid, de de- en interconfes-
sionalisering, de bouw van andere
instellingen voor geesteszieken in
Zeeland - de dominante rol van
Vrederust. Het aantal bedden wordt
in fases teruggebracht tot ruim 400
in 1997 en na een fusie met de
RIAGG Westelijk Noord-Brabant
verandert de zo aansprekende naam
Vrederust in de veel neutralere
naam Geestelijke Gezondheids
zorg Westelijk Noord-Brabant.
Hoofdstuk 4 is gewijd aan het
protestants onderwijs.
De interieurs van de protestantse
kerken worden behandeld aan de
hand van de daarin geplaatste or
gels (hoofdstuk 7) en schilderijen
van Wint van Dort (hoofdstuk 8).
Bijlage I is een Predikantenlijst van
de diverse kerkgenootschappen en
Bijlage II geeft een overzicht van
de geraadpleegde literatuur.
De enige kritische kanttekening
bij dit zeer lezenswaardige boekje
zijn enkele storende slordigheden.
Met name hoofdstuk 1 De Wan
deling bevat tal van foute afbre
kingen en inconsequente schrijf
wijzen. Het taalgebruik van dit
hoofdstuk wijkt bovendien af van
de vlotte schrijfwijze van de an
dere hoofdstukken. De foto op p.
10 is niet Luther maar Maximili-
aan van Habsburg.1 Maar de ove
rige inhoud van deze publicatie is
dusdanig afwisselend en onder
houdend dat genoemde minpunt
jes voldoende worden gecompen
seerd. Het boekje is een 'must'
voor elke liefhebber van de Bergse
geschiedenis en bovendien steunt
men met de aankoop ervan het
onderhoudsfonds van de Ont-
moetingskerk.
1 Opgemerkt door Yolandc Kortlever.
Ontmoetingskerk te Bergen op Zoom van architect Boeyinga, na de restauratie.
1 74
De Waterschans nr. 4-2005
DOOR DRS. G.A. HUIJBREGTS
Saillant
Veel aandacht voor Bergen op
Zoom in nummer 4 van 2004 van
Saillant, het kwartaalblad van de
Stichting Menno van Coehoorn,
opgericht in 1932 met als doel
het bestuderen, restaureren en
conserveren van onze nationale
verdedigingswerken. Bergen op
Zoom is altijd beschouwd als het
meesterstuk van Menno van Coe
hoorn op het gebied van vesting
bouw en 2004 was het herden
kingsjaar van deze beroemde ves
tingbouwkundige. Hij leefde van
1641 tot 1704. De excursie van
onze geschiedkundige kring ging
verleden jaar dan ook naar het
Vestingmuseum in Naarden. waar
een tentoonstelling was ter ere
van Van Coehoorn. In datzelfde
jaar richtte de aandacht van de
Stichting zich speciaal op Bergen
op Zoom. Zowel haar najaarscor-
respondendag (2 okt.) als haar
najaarsexcursie (16 okt.) vonden
er plaats. In dit nummer een ver
slag van die dagen met onder
meer een samenvatting van de
voordrachten die de heren K.
Hielkema, J. Bervaes en David
Ross op die dagen verzorgden.
Hun aandacht richtte zich met
name op de West-Brabantse Wa
terlinie, het 200 jaar oude verde
digingswerk met de forten Moer-
mond, Pinssen, De Roovere en
Henricus en de bijbehorende in-
undatiegebieden. Laatstgenoemd
fort lag iets ten noorden van
Steenbergen. Deze linie moest
Zeeland beschermen. Ze was een
onderdeel van het zogenaamde
Zuider Frontier, gelegen tussen
Grave en Bergen op Zoom. Sinds
2002 waakt de stichting 'Vrien
den van de West-Brabantse Water
linie', een voortzetting van 'Vrien
den van het fort De Roovere', over
het behoud van dit historische
monument met als grote voor
vechter de heer J. Sinke.
Bergen op Zoom
Nieuwsbrief nr. 29, september 2005,
periodiek van de Stichting In
Den Scherminckel.
In dit nummer een verslag door
Marco Vermunt van de Opgravin
gen achter de oude gasfabriek,
p. 2-8. De opgravingen vonden
plaats achter de panden 27 tot en
met 35 van de Zuidzijde Haven.
In de zestiende eeuw verrezen
daar pottenbakkerijen voor "ge-
leyersgoed" (majolica). In de vol
gende eeuw treffen we er brou
werijen en van 1858 tot 1974 een
gasfabriek. Het onderzoek is
voorlopig beperkt tol het terrein
achter de 'Swaen' (nr. 29), maar
heeft voldoende opgeleverd om
voort te gaan met graven.
Breda
De Oranjeboom LVII, Jaarboek
2004'.
Het jaarboek van de Geschied
en Oudheidkundige Kring van
Stad en Land van Breda "DE
ORANJEBOOM" is telkens weer
een uitgave om met belangstel
ling naar uit te zien. Ook dit deel,
het 57ste, is echt de moeite
waard. Een greep uit de rijke in
houd: De restauratie van het bis
schoppelijk paleis inspireerde
Eric Dolné tot een uitvoerige be-
wonings- en bouwgeschiedenis,
'aangevuld met historische- en
kunsthistorische aantekeningen'
aangaande het complex Mon-
tens. Het betreft de panden 46 en
48 aan de Veemarktstraat, respec
tievelijk de woning van de bis
schop en het bestuursbureau van
zijn bisdom (p. 1-114). Christ
Buiks, gespecialiseerd in topo
niemen, verklaart aan de hand
van oude documenten weer een
groot aantal 'Veldnamen in de Ba
ronie' (p. 177-201). De auteur be
wijst met talrijke interessante
voorbeelden wat die oude namen
van akkers, gehuchten, beekjes
enzovoort ons over vroeger kun
nen vertellen.
Breda is in 1944 bevrijd door de
Polen. In Poolse bevrijders op weg
naar Breda (p. 221-230) beschrijft
Wim Klinkert de lange, lange weg
die menig Poolse soldaat heeft
moeten afleggen om Nederland
te bereiken. Rusland, Iran, Frank
rijk, Italië, Noord-Afrika, Enge
land, het is niet de kortste weg
van Warschau naar Breda. En wat
een offers kostte het. Het Poolse
leger onder Brits bevel telde
250.000 man. Groter nog was het
Poolse leger dat onder Russisch
bevel tegen de Duitsers vocht,
400.000 man. Elf procent van
hen overleefde de oorlog niet.
Tenslotte wijs ik nog op het artikel
van Henk Muntjewerff: De kunst
van liet bierbrouwen door zes gene
raties Smits te Breda (1807-1968),
een industrieel erfgoed, (p. 231-
390). Telde de stad in 1790 acht
brouwerijen, nu gaat de laatste fa
briek, lange tijd bekend als 'De
Drie Hoefijzers', voorgoed dicht.
In Engelbreclit van Nassau, or
gaan van de 'Heemkundige Kring
Breda', nr. 2005-1 vinden we on
der meer van Anton C. Zeven: Ze-
gelresten uit beerputten bij liet
Huis Brecht te Breda. Een poging
tot identificatie van de zegelvoer
ders (p. 3-17). Interessant te zien
wat vernuft en geduld nog aan
gegevens weten te putten uit een
beerput. Verder een uitgebreid
artikel van Gerard Otten over De
ontwikkeling van de Grazendonk-
straat, 1903-1925. Een suburbane
straat in Breda-zuid (p. 23-62).
In nr. 2005-2 van dezelfde auteur:
De geschiedenis van Oiul-Boei-
meer Deel één (p. 93-105). Even
eens de moeite waard is het arti
kel van Jacques Jespers over De
Mozemarij achter de Sint Joostka-
pel (p. 83-93). Ook vroeger vorm
den afval en hygiëne moeilijk op
te lossen problemen.
1 75
