Drankwetvergunnincen
in Bergen op Zoom
De Waterschans nr. 4-2005
1 881-1 932
Henk Franken
De Waterschans nr. 4-2005
146
147
AJb. I. Panden waarvoor een vergunning voor sterke drank werd afgegeven in het
tweede jaar van de drankwet 1882l'83. Kaartje auteur.
Het is bekend dat Bergen op
Zoom altijd al veel herber
gen. koffiehuizen, cafés, bars, et
cetera gehad heeft. Een belang
rijke oorzaak hiervoor is waar
schijnlijk dat deze stad ideaal ge
legen is op de Brabantse Wal tus
sen Zeeland, Brabant, Antwerpen
en het huidige Randstadgebied.
Zo groeide Bergen op Zoom uit
tot een belangrijke stad met veel
bedrijvigheid en met jaarmarkten
die tot ver buiten de regio bekend
waren. Deze ligging is er tevens de
oorzaak van dat Bergen op Zoom
ook nog eens van groot strate
gisch belang werd. Er ontstond
een echte garnizoensstad met di
verse kazernes, grote vestingwer
ken en natuurlijk ook de nodige
soldaten.
Dit alles leidde ertoe dat er veel
herbergen en taveernes ontston
den. Halverwege en eind negen
tiende eeuw waren deze vooral
langs de in- en uitvalswegen en
aan de marktpleinen van de stad
te vinden. Zo had je bijvoorbeeld
vanuit het zuiden de Antwerpse
en de Huijbergsebaan met respec
tievelijk zes en twee herbergen.
Verder lagen er aan de Antwerpse-
baan ook nog eens een tiental zo
genaamde bierhuizen. Uit het
oosten naderde je de stad via de
Balsebaan met een stuk of vier
herbergen of bierhuizen en de
Wouwseweg met zo'n vijf herber
gen, terwijl je vanuit het noorden
via de Halsterseweg en de Moer-
straatsebaan in de stad kwam. Aan
de Moerstraatsebaan vond je toen
ook ongeveer vijf herbergen of
bierhuizen. Al deze wegen hadden
aansluitende straten in het cen
trum. Ook hier stonden diverse
herbergen, bierhuizen, hotels, et
cetera. Verder was er nog het ha
vengebied en omgeving, waar
eveneens veel herbergen en eta
blissementen stonden. Neem als
voorbeeld de Moeregrebstraat. Al
leen hier al stonden rond 1900
maar liefst vijftien herbergen en
bierhuizen. Natuurlijk stonden er
op tal van andere plaatsen in het
centrum herbergen en bierhuizen.
Er was dus op genoeg plaatsen
wat te drinken in die tijd.
Dit wordt dan ook veelvuldig ge
daan in die dagen. Vooral het ge
bruik van sterke drank leidt tot
veel problemen. Openbare dron
kenschap begint schrikbarend toe
AJb. 2. Foto van de familie Soeters voor het pand aan de Van de Rijtstraat 12, circa
1920l'25. De negatieve zaken zoals beschreven in dit artikel waren toen allang
verdwenen. Collectie familie Soeters.
te nemen en hierdoor ontstaan er
nogal eens vechtpartijen. Ook
gaat de hygiëne in de omgeving
van die herbergen achteruit. Aan
toiletten wordt nog niet veel aan
dacht besteed en als de klanten
van herbergen of bierhuizen naar
huis gaan, urineren ze gewoon op
straat. Dit is natuurlijk niet alleen
in Bergen op Zoom, maar in de
meeste steden in het land gaal het
zo. De overlast wordt hierdoor
dan ook steeds groter. In de jaren
zestig en zeventig van de negen
tiende eeuw vragen steeds meer
mensen en instellingen hier dras
tische maatregelen tegen te ne
men. Vooral kerkelijke instellin
gen roeren zich sterk. Op het
einde van die eeuw ziet ook het
rijk in dat dit zo niet langer kan.
Er wordt een wet opgesteld om de
"helaas steeds meer toenemende
drankmisbruik en openbare dron
kenschap te beteugelen en terug
te brengen".1
Drankwet 1881
In 1881 wordt deze drankwet van
kracht en voortaan moeten her
bergen, koffiehuizen en andere
lokalen die sterke drank willen
schenken aan bepaalde voorwaar
den voldoen. Enkele eisen zijn
dan bijvoorbeeld'.
- Een minimale vloeroppervlakte
van vijfentwintig vierkante meter.
- Voldoende licht- en luchtdoor-
laat van ten minste een twintigste
deel van het vloeroppervlak.
- De herbergier moet van goed ge
drag zijn.
- Hij mag geen nevenfunctie bij de
gemeente of het rijk hebben.
- En er wordt vastgesteld dat een
gemeente voor elke 300 inwoners
slechts één vergunning mag heb
ben.
Zoals gezegd treedt deze wet in
1881 in werking. Dat het in Ber
gen op Zoom wel goed zit met het
aantal dranklokaliteiten, blijkt wel
uit het vergunningjaar 1882/'83.
In dat jaar zou de stad volgens
haar inwoneraantal 36 vergunnin
gen voor sterke drank mogen heb
ben. Maar voor dat jaar heeft de
gemeente er maar liefst 136 uitge
geven!2 (afbeelding 1)
Enkele herbergen van toen be
staan nu nog steeds, zelfs onder
dezelfde naam. Zo had je bijvoor
beeld 'de Raayberg' en 'de Bloem
kool' in de buitengebieden. En in
het centrum bijvoorbeeld 'de
Kleine Vijzel' en 'de Draak' op de
Grote Markt, 'de Hollandsche
Tuin' in de Huijbergsestraat, 'de
Grote Slok' in het Hofstraatje, 'de
Kroon' op de Bosstraat en 'het
Zwijnshoofd' in de Moeregreb
straat. Tal van andere herbergen
uit die tijd bestaan ook nog
steeds, alleen hebben ze nu een
andere naam gekregen, zoals bij
voorbeeld 'd'Angleterre' (nu 'het
Slik'), 'de Poort van Kleef (nu 'de
Lachende Vos') en 'Café de Breda'
(nu 'het Lokomotiefke'). Ook
'Café Krijnen', 'Café Oosterwaal',
'de Ponderosa', 'het Dobbertje' en
nog diverse andere bestaan al
vanaf die tijd. Omdat Bergen op
Zoom zoveel vergunningen heeft
uitgegeven, stelt het rijk een extra
eis aan de stad. Voortaan moeten
er voor elke nieuwe vergunning
die uitgegeven wordt minimaal
twee andere ingetrokken worden.2
Op deze manier wil men zo snel
mogelijk het aantal vergunningen
voor sterke drank, en zodoende
ook het aantal herbergen of kof
fiehuizen. terugbrengen. Door deze
maatregel komt er echter wel een
soort handel in vergunningen op
gang. Veel nieuwe herbergiers
proberen anderen afstand te laten
doen van hun vergunning, vaak in
ruil voor geld, maar ook een en
kele keer onder bedreiging.
Zo is er een herbergier in de Van
de Rijtstraat die zich hieraan
schuldig maakt. Als zijn eigen
aanvraag door de gemeente afge
wezen wordt, bedreigt hij een her
bergier op de Antwerpsebaan zo
danig dat deze zijn vergunning
voor hem opgeeft. Later krijgt
deze er echter spijt van en gaat
naar de politie. Natuurlijk met het
gevolg dat alles direct terugge
draaid wordt. Bovendien blijkt uit
het onderzoek van de politie dat
in het pand in de Van de Rijtstraat
nogal veel smokkelaars hun zaak
jes regelen, zodat ook hier gelijk
tegen opgetreden wordt. Zelfs ja
ren later staat er nog op de ver-
gunninghouderlijsten vermeld dat
de politie dit pand extra in de ga
ten moet houden in verband met
de mogelijke smokkel naar België
en vanwege het dubieuze gedrag
van de herbergier.
Veel later is dit pand bekend ge-
i
