SENTENTIEN,
pH-
De Waterschans nr. 1-2006
ötr
De Waterschans nr. 1-2006
Anthoine ïE&oSé/
öatowyocf^n^
kaa^feW#l:MicbcI
ment:
ttin frta&U x i*cqacs.d'Ajgrea»oatbM|
ras Peter OcowiorFa^jdtt^ea
g^dbeia^ ia6e 45tevf|t^ep beé iSktdep»
dt Rice, gjfanter/Cöte Rjqudle Sombm, gtefaffitataa
Prfbin in Hofpt* ^up(V?00tw tante taojtwnnhr i'Cfe^rtaa
|attfupteitoo;grno«Knkgt»fatnte fHlanteltfrfcebOTateqfcapie
^)taöt tan 2&ft®n» optta 2Ieem,ef« ten Zupbt-fogte tataren.
Churrclitext i» V Gr*vtp-H*gbe,$fJea t&ifttichjlc» hxJj dti
lam 16 a 8, e#de w ierje» Ztam leextMftrf
IN *$Gft AVEN-HA.GHE,
®7 <k Weduwe, eode Erfgenamen van wijlen HiDebrnct Itcobfè ru We*»,
Ordytarit D ruck ei*.t «ode Ho.Mo. Herren Sacca Gesend.
Aase i 6* 8. MeePrivilegie.
Voorblad van liet pamflet van het vonnis, gedrukt door de weduwe en erfgenamen van
Van Wouw. 's-Gravenhage, 1628.
stond het risico dat de mannen
zouden overlopen naar de vij-
and.12
Ontmaskering en onthoofding
dat de aanslag was 'afgedaen'. Dit
bericht kwam echter te laat. In de
hoop op een fikse beloning had
De Saulguer de geheime missie
verraden aan het Staatse leger. De
vijf overige infiltranten werden
opgepakt en naar Den Haag ge
bracht, waar zij in juni in handen
kwamen van de Hoge Krijgsraad.
De bekende schilder en diplo
maat in Spaanse dienst Peter Paul
Rubens schreef op 22 juni vanuit
Antwerpen over het mislukken
van de missie. Rubens berichtte
zijn Franse correspondent dat en
kele garnizoensoldaten hadden
aangeboden het fort genaamd 'het
hoofd van Bergen' over te leveren
en de munitie in brand te steken.
Vanuit Holland had hij gehoord
dat er op 13 juni een redelijk aan
tal Spaanse soldaten uit Zandvliet
en Stabroek onder de vesting
muur van Bergen op Zoom was
gekomen. 'Van onze kant, heb ik
geen zekerheid over deze onder
werpen kunnen krijgen', besluit
hij zijn berichtgeving hierover.13
Volgens Rubens zouden de naar
Den Haag gebrachte samenzweer
ders wel 'krijgen wat zij verdie
nen'. In Den Haag deed de Hoge
Krijgsraad intussen uitvoerig on
derzoek naar het verraad. Hoewel
alle bekentenissen volgens de ge
drukte versie van het vonnis zon
der pijniging zouden zijn verkre
gen, had de advocaat-fiscaal tij
dens de verhoren wel degelijk tor
tuur toegepast. Uit de originele
processtukken blijkt dat Michel
Gilcau 'scherp' is onderzocht, wat
inhield dat hij op de pijnbank was
ondervraagd.
Het op 20 juli 1628 gevelde von
nis werd door de publiciteitsafde
ling van de Staten-Generaal ge
drukt.14 De straffen waren zelfs
voor de tijd uitzonderlijk wreed:
alle samenzweerders werden op
gehangen en onthoofd, waarna
hun hoofden op de stadspoorten
van Bergen op Zoom of van de
Waterschans werden gezet. Een
dergelijke publieke vernedering
was duidelijk bedoeld om nieuwe
aanslagen te voorkomen. Vaker
werden verraders echter opgehan
gen en gevierendeeld. De ten
toonstelling van de hoofden was
een extra afschrikking, die in 1587
bijvoorbeeld ook de Leidse sa
menzweerders tegen het stadsbe
stuur ten deel was gevallen. In
Bergen op Zoom moest de gruwe
lijke publieke straf waarschijnlijk
vooral de garnizoensoldaten
waarschuwen op het rechte pad te
blijven, maar ook de katholieke
Bergenaren zullen de hint hebben
begrepen. Door talloze geruchten
over verraad hadden zij een
slechte reputatie gekregen, al wer
den zij bij nader onderzoek steeds
van alle blaam gezuiverd.15
De echtgenote van L'Estoffé
moest niet alleen toekijken hoe
haar man en haar zoon werden
geëxecuteerd. Ook werd zijzelf
met een strop om de hals gege
seld, uit Bergen op Zoom verjaagd
en verbannen uit de Republiek.
Anderen profiteerden juist van de
mislukte aanslag. Binnen een
week na het vonnis klopte aan-
1 8
brenger De Saulguer aan bij de
Staten-Generaal. Hij vroeg een
onkostenvergoeding voor zijn
consumpties in een herberg en
een blijk van waardering voor zijn
diensten. De Generaliteit ver
goedde de onkosten, maar wees
de door Frederik Hendrik voorge
stelde schenking van 1.000 gulden
af. Intussen dienden ook drie
Schotse edellieden zich aan als
'ontdekkers' van het verraad van
Bergen op Zoom. De Staten-Ge
neraal lieten de Raad van State
besluiten over hun verzoek om
een onkostenvergoeding en een
salaris.16
Gezagscrisis en Roosendaals over
leg
De mislukte aanslag op Bergen op
Zoom roept de vraag op waarom
de legerleiding in Brussel de mis
sie onverwacht heeft afgeblazen
en de infiltranten aan hun lot
overgelaten. Hoewel hierop zon
der bewijzen geen eenduidig ant
woord is te geven, heeft vermoe
delijk de crisis in de Brusselse le-
O'V
De Waterschans in later tijden [Mosselveld en Van Ham. Tekeningen van Bergen op Zoom (Bergen op Zoom 1973) prent 89 en 92],
1 9
Di •ie maanden wachtten de zes sa
menzweerders op een teken van
de landvoogdes waarop de aan
slag zou moeten plaatsvinden. Ko
lonel Hornes zou dan met hulp
troepen op slechts vijftig stappen
van hen verwijderd zijn. Intussen
was de Brusselse legerleiding ech
ter op andere gedachten geko
men. De echtgenote van L'Estoffé,
Riquelle Sombret, werd door Hor
nes ingeschakeld om haar man,
zoon en de andere samenzweer
ders in Bergen op Zoom te komen
ophalen. Zij moest hun melden