De Waterschans nr. 1-2006
De Waterschans nr. 1-2006
derhandelingen tussen Spanje en
de Republiek in Roosendaal. De
Spaanse onderhandelaar had zijn
lastgevers laten weten dat de Ne
derlanders tot vérgaande conces
sies bereid waren. In het voorjaar
van 1628 wachtte de landvoogdes
op bericht uit Madrid over de ver-
dragsvoorwaarden van Spaanse
zijde. Een verovering van Bergen
op Zoom zou een sterkere positie
aan de onderhandelingstafel bete
kenen, maar een ontdekking van
de geheime missie deed uiteraard
het wantrouwen toenemen en kon
de gesprekken ondermijnen. Zo
waren de contacten tussen Brus
sel en Den Haag ook tijdens het
beleg van 1622 afgebroken. Aan
gezien de landvoogdes liever
vrede dan voortzetting van de te
genvallende strijd wenste, heeft zij
wellicht het risico niet willen ne
men. De missie werd afgeblazen
rond de tijd dat zij de voorstellen
voor een verdrag van Olivares ont
ving.19
De Waterschansalias het Zuidfort, met daarboven de kleinere Noordschans [Ibidem],
gertop ermee te maken. Het eerste
halfjaar na het vertrek van Spinola
was er geen plaatsvervanger aan
gesteld als opperbevelhebber van
het ejército de Flandes. Door de
besluiteloze houding van Olivares
duurde deze situatie zelfs voort
tot halverwege 1630. Vanaf juni
1628 namen een Gelders edel
man, graaf Hendrik van den
Bergh, en diens Spaanse tegen
pool Coloma gezamenlijk het op
perbevel waar.17
Het is goed mogelijk dat Coloma
geen steun kreeg voor de aanslag
op Bergen op Zoom. Een over
winning zou hem veel macht en
aanzien hebben bezorgd, zodat
Van den Bergh en andere officie
ren een motief hadden om de
missie te frustreren. Bovendien
had Spanjes deelname aan de
Mantuaanse erfopvolgingstrijd di
recte gevolgen voor het leger in
Vlaanderen. Het werd al snel dui
delijk dat een zomeroffensief te
gen de Republiek niet meer haal
baar was, doordat veel soldaten
naar Italië moesten vertrekken.18
De aanslag op Bergen op Zoom
zou dan op zijn best een geïso
leerd incident zijn geweest, waar
mee geen verdere oorlogsresulta
ten konden worden behaald.
Ook kan de missie zijn afgeblazen
door de ontwikkelingen bij de on-
Fortenlinie versus Zandvliet
Welke redenen de Spanjaarden
ook gehad hebben om de missie
te beëindigen, de aanslag was mis
lukt en de infiltranten moesten
het met de dood bekopen. Enkele
maanden na hun onterende straf
Triktrak spelende officieren in een wachtlokaal, door Pieter Jacobsz. Codde, 1628 [Mi
chel P. van Maarseveen, Jos W.L. Hilkhuijsen en Jaques Dane (red.). Beelden van een
strijd. Oorlog en kunst vóór de Vrede van Munster, 1621-1648 (Zwolle 1995) p. 337],
20
A"
"sprrt- "■-!1tan.
Prins - Hendrick-\An Nassav
bezocht stadhouder Frederik
Hendrik nogmaals Bergen op
Zoom. Dit was de beroemde in
spectietocht in september 1628
die zijn secretaris Constantijn
Huygens heeft beschreven. De
dan bijna voltooide forten Moer-
mont, Pinssen en Roovere oogst
ten veel bewondering. Trots verge
leek Huygens deze vestingwerken
met de bouwsels van de Spanjaar
den bij Zandvliet, 'beter dorp, dan
stadt van geener waerd'.20 Hoewel
de grote Staatse overwinningen op
de Spanjaarden (de zilvervloot.
Wezel en 's-Hertogenbosch) nog
moesten volgen, was het opti
misme van Huygens op zijn
plaats. Bergen op Zoom was on
geschonden gebleven en zelfs ver
sterkt, terwijl Spanje in een crisis
was beland waaruit het land voor
lopig niet meer zou geraken. Het
initiatief was aan de Republiek.
Noten:
Tegeltableau met stadhouder Frederik
Hendrik, ca. 1635-1645 [Ibidem, p. 243].
1. In het Nationaal Archief zijn de verhoren en
vonnissen van de infiltranten te vinden: Ar
chief van de Hoge Krijgsraad en Zeekrijgs
raden, archiefnr. 1.01.45, inv. nr. 252, p. 658-
683 en p. 701-713. De vonnissen zijn afzon
derlijk ook opgenomen in: Recueil, van de
notabelste Besoignes ende Resolulien die in de
Cryghsraede deser Landen voorgevallen, ende
genomen zijn, zedert den 3 Martii 1597 van
de griffier van de Krijgsraad Anthoni van
Dalen ('s-Gravenhage 1724), en als pamflet
gedrukt (Knuttel nr. 3795).
2. Jonathan I. Israel, The Dutch Republic and
the Hispanic world, 1606-1661 (Oxford 1982)
96-109, 171.
3. J.H. Elliott. The Count-Duke of Olivares: the
statesman in an age of decline (New Ha
ven/Londen 1986) 346-352: René Vermeir,
In staat van oorlog. Filips IV en de Zuidelijke
Nederlanden, 1629-1648 (Maastricht 2001)
4, 18.
4. RC. Molhuysen en B.L. Meulenbroek (eds.).
Briefwisseling van Hugo Grotius, 1626-1628,
III Cs-Gravenhage 1961) 291; Elliott, Oliva
res, 330, 346.
5. Resoluties Staten-Generaal d.d. 2 november
1627 en 8, 11 23 en 28 maart 1628; F.J.G.
ten Raa en F. de Bas, Het Staatsche leger,
1568-1795, deel IV (Breda 1918) 20; Israel,
Dutch and the Hispanic, 164, 171.
6. Gedenkschriften van jonkheer Alexander van
der Capellen, I (Utrecht 1778) 453; Briefwis
seling Grotius, III, 255.
7. Ten Raa en De Bas, Staatsche leger, IV, 21.
Over de fortenlinie tussen Bergen en Steen
bergen: W.A. van Ham, Merck toch hoe
sterck. Bijdragen tot de geschiedenis van de
vestingwerken van Bergen op Zoom (Bergen
op Zoom 1982) 112-113. Over de forten
langs de Eendracht: A.M. Bosters in De Wa
terschans nr. 3 (2004) 140-143, en nr. 4
(2004) 176-180.
8. Van Ham, Merck toch hoe sterck. 107, 109.
9. Correspondance de la Cour d'Espagne sur les
ajfaires des Pays-Bas au XVIIe siècle, dl. II,
Précis de la correspondance de Phillipe IV
avec Tinfantè Isabelle (1621-1633), Henri
Lonchay, Joseph Cuvelier en Joseph Levè-
vre (eds.) (Brussel 1927) 294; resoluties Sta
ten-Generaal, 3 november 1626 en 13 sept.
1628.
10. L. van Meerbeeck, 'Un officier au service
des Pays-Bas, Paul-Bernard de Fontaine,
après des documents inédits 1595-1643)',
in: Revue internationale d'histoire militaire VI
(Wenen 1960) 302-320, aldaar 305 en 307.
11. RHC Bergen op Zoom, notariële akten, inv.
nr.: 23/J. nots. Van Wesel, aktenr. 17, fol. 51-
52, procuratieakte 12 februari 1628. In het
archief van de Hoge Krijgsraad wordt de ka
pitein 'Savurnij' genoemd.
12. Resolutie Staten-Generaal 26 juli 1628.
13. Max Rooses (ed.), Correspondance de Ru
bens, IV (Antwerpen 1904) 435-436.
14. Knuttel nr. 3795. Het vonnis van de officie
ren die Venlo overgaven (1637) werd op
eenzelfde manier gepubliceerd: Knuttel nr.
4499.
15. Van Dalen, Recueil, 312-314; Charles de
Mooij, Geloof kan bergen verzetten: reforma
tie en katholieke herleving te Bergen op
Zoom, 1577-1795 (Hilversum 1998) 628-629.
16. Resoluties Staten-Generaal 26 juli, 12, 18 en
21 augustus, 8 september en 7 oktober
1628.
17. Fernando Javier Gonzalez de León, The
road to Rocroi: the duke ofAIba, the count-
duke of Olivares and the high command of the
Spanish army of Flanders in the Eighty Years
War, 1567-1659 (Ann Arbor 1992) 155-156;
Vermeir, Staat van Oorlog, 32-33.
18. Elliott, Olivares352.
19. Ibidem, 350-351; Joseph Cuvelier, 'Les nég-
ociations diplomatiques de Roosendael
(1627-1630V, in: Mélanges of'erts a Henri Pi-
renne (Brussel 1926) 73-80, aldaar 76-77; Is
rael, Dutch and the Hispanic, 157.
20. Alberick van Rijckevorsel, 'De reis van de
prins in 't jaar 1628', De Waterschans 1/2,
jrg. (1981) 14-26, aldaar 21-22.