De Waterschans nr. 1-2006
±1
29
bedreiging voor Engeland. De
aanleg van 'Autobahnen' dwars
door Duitsland vergrootte de mo
biliteit van het leger. Deze maat
regelen losten het probleem van
de werkloosheid vanzelf op. Over
de kosten maakte Hitier zich wei
nig zorgen. Na een zegevierende
oorlog konden die immers op de
verslagen landen worden afgewen
teld. Al gauw liet de Führer zijn
troepen in actie komen. In 1936
trok zijn leger over de Rijn en be
zette hij het verboden gebied. Zijn
generaals hadden hem die stap
ten sterkste afgeraden. Frankrijk
en Engeland zouden zeker ingrij
pen, meenden zij, en Duitsland
was nog lang niet klaar voor een
oorlog. Hitier negeerde hun waar
schuwingen en kreeg gelijk. Er ge
beurde niets. Het gevolg was dat
de Führer zich voortaan meer
door zijn intuïtie liet leiden dan
door de deskundigheid van zijn
medewerkers. In 1938 trok hij
Oostenrijk binnen en voegde het
bij Duitsland. Nog hetzelfde jaar
eiste hij Sudetenland terug van
Tsjecho-Slowakije. Daar woonden
meer dan driemiljoen Duitsers.
Engeland en Frankrijk drongen
bij Tsjecho-Slowakije aan om toe
te geven. Meteen bezette de Füh
rer heel Tsjechië en maakte hij
van Slowakije een Duitse satelliet
staat. Polen was het volgende
slachtoffer, maar dat weigerde op
Hitiers eisen in te gaan, verzekerd
als het was van de door Engeland
en Frankrijk beloofde steun. Die
hoopten op hun beurt op steun
van Rusland, maar Hitler han
delde sneller. Het lukte hem om
een niet-aanvalsverdrag te sluiten
met de aartsvijand Stalin, de al
machtige dictator van de Sovjet-
Unie. Volgens dit monsterverbond
zou Rusland de helft van Polen
krijgen en mocht het tevens Est
land, Letland en Litauen herove
ren. Op 1 september 1939 vielen
Duitse soldaten Polen binnen.
Twee dagen later verklaarden En
geland en Frankrijk de oorlog aan
Duitsland. Nederland mobili
seerde om op alles voorbereid te
zijn. Even ging de aandacht uit
naar Polen, maar niet voor lang.
In vrij korte tijd maakten Duits
land en de Sovjet-Unie een einde
aan de zelfstandigheid van het
land. Vergeefs wachtten de Polen
op hulp van hun bondgenoten. In
oktober was de ongelijke strijd be
slist. De lange winter van 1939-
1940 ging zonder veel frontnieuws
voorbij. Alleen in het hoge noor
den viel de Sovjet-Unie Finland
binnen. De Finnen verweerden
zich dapper, maar moesten buk
ken voor de overmacht. Het land
bleef onafhankelijk, maar raakte
enkele strategisch gelegen plaat
sen aan Rusland kwijt.
De successen van Italië en Duits
land werkten aanstekelijk. Nage
noeg alle landen in Midden- en
Zuid-Europa kozen voor een min
of meer dictatoriale staatsvorm
met nationalistische trekken. Ja
pan kreeg daar eveneens mee te
maken. De keizer mocht blijven,
maar zijn invloed op het rege
ringsbeleid was niet groot meer.
Felle nationalisten namen het heft
in handen.
3. Duitsland overvalt Nederland,
België en Luxemburg
Zodra de oorlog uitbrak, mobili
seerde de Nederlandse regering
het leger. Ons land was slecht
voorbereid op een oorlog. Het is
een bekend verschijnsel in de ge
schiedenis van het vaderland. In
de crisisjaren was het trouwens in
alle democratische landen moei
lijk om van de volksvertegenwoor
digers geld los te krijgen voor de
versterking van de defensie. Ook
de Nederlandse regering wor
stelde daarmee. Het ene na het
andere plan tot aanschaf van mo
derne wapens werd door de
Tweede Kamer geheel of gedeelte
lijk verworpen. Dat betrof ook le
ger en vloot in Nederlands Oost-
Indië. De algemene verwachting
was dat Engeland en de USA ons
in geval van nood wel zouden bij
springen. Met name de SDAP
Sociaal Democratische Arbeiders
Partij) had de politiek van 'het ge
broken geweer' hoog in het vaan
del staan. Voorstellen tot uitbrei
ding van de vloot haalden het niet
(1923) of in sterk afgezwakte vorm
(1937). In de jaren dertig bezui
nigde de regering flink op de sala
rissen van de ambtenaren. De prij
zen zakten immers ook, tot zo'n
veertig procent maar liefst. Solda
ten en matrozen moesten even
zeer met minder genoegen ne
men, ook in de tropen. Toen in fe
bruari 1933 de soldij weer werd
verminderd, brak er in Oost-Indië
op de kruiser de 'Zeven Provin
ciën', een muiterij uit. De regering
trad hard op. Een vliegtuigbom
trof het schip met als gevolg 23
doden en 20 gewonden. Na de
snelle overwinning van Japan in
de Russisch-Japanse Oorlog
(1905) ontwaakte in Azië het na
tionalisme. De zege van een Azia
tische mogendheid over een Eu
ropees rijk maakte diepe indruk,
ook in Oost-Indië. De Neder
landse regering zette daarop heel
voorzichtig een bescheiden stapje
in de richting van inspraak. In de
jaren dertig zocht de moderne in
dustrie van Japan naar koloniën.
Het meende die nodig te hebben
als afzetgebied en als goedkope
levenancier van grondstoffen. Dit
economisch imperialisme kon al
leen met een zegevierende oorlog
worden bevredigd. De Verenigde
Staten zagen die ontwikkeling met
zorg aan, want ze wilden de hege
monie over de Grote Oceaan niet
uit handen geven; een spannings
veld meer dus. De Volkenbond,
opgericht na de Eerste Wereldoor
log om de vrede te handhaven,
bleek al snel voor die taak niet be
rekend te zijn. Het ene agressieve
land na het andere verliet de
Bond met het gevolg dat de
trouwe leden het vertrouwen in de
Volkenbond verloren en uittraden.
Nederland keerde terug naar een
politiek van strikte neutraliteit. In
1914-1918 was die houding im
mers de redding geweest.
Zo was de situatie in 1939 toen de
Tweede Wereldoorlog uitbrak. Ne
derland probeerde snel hier en
daar nog wat versterkingen aan te
brengen en wapens te kopen. De
regering vertrouwde nog altijd op
onze waterlinie. Had die ons land
niet gered in het Rampjaar 1672?
Verder waren er de Grebbelinie
en in Oost-Brabant de Peel-Raam-
stelling. Op de Afsluitdijk stonden
zware bunkers bij Kornwerder-
zand om de weg naar Noord-Hol
land te versperren.
De winter van 1939-1940 ging vrij
rustig voorbij. Op 9 april bezette
Duitsland onverwacht Denemar
ken en viel het zonder oorlogsver
klaring Noorwegen aan. Een
maand later waren Nederland,
België en Luxemburg aan de
beurt. In de vroege ochtend van
10 mei streken plotseling Duitse
parachutisten neer op enkele stra
tegische punten achter de linies
zoals bij de bruggen van Moer
dijk, Dordrecht en Rotterdam, op
De Waterschans nr. 1-2006
"Sim""
3. Rotterdam. Boven: vóór het bombardement van 14 mei 1940.
Onder: enkele maanden na het bombardement.
het vliegveld Waalhaven ten zui
den van Rotterdam en op de drie
vliegvelden van Den Haag. Het
Nederlandse leger zag kans om
die drie te heroveren, maar wat de
andere plaatsen betreft, bleek de
Duitse overmacht te groot. Hier
wreekte zich de bezuiniging op
defensie. Het leger had geen tanks
en maar 24 pantservoertuigen. De
luchtmacht telde 119 vliegtuigen.
De bunkers van Kornwerderzand
bleken goed te voldoen. Daar
kwamen de aanvallers niet door
heen, maar de Peel-Raamstelling
bezweek reeds op 11 mei en de
Grebbelinie op 13 mei. Een ver
woestend bombardement op Rot
terdam (14 mei) en de dreiging
dat Utrecht hetzelfde lot zou tref
fen, gaven de doorslag en deden
generaal Henri Winkelman, de
opperbevelhebber van de Neder
landse krijgsmacht, besluiten om
de capitulatie van Rijsoord te te
kenen. Alleen in Zeeland woed
den de gevechten nog enkele da
gen voort. Koningin Wilhelmina
en haar ministers waren tijdig uit
geweken naar Engeland om het
bestuur over de Nederlandse ko
loniën in Oost en West te kunnen
blijven voeren en om samen met
de bondgenoten de strijd voort te
zetten.
4. Bergen op Zoom in de vuurlinie
Dat Nederland in oorlog was,
merkten veel Nederlanders in de
vroege morgen van vrijdag 10 mei
1940 door explosies in de omge
ving, afkomstig van dynamietblok-
jes. Daarmee velde het leger bo
men langs de wegen om zo de
route van en naar de grens te ver
sperren. Hoewel het duidelijk was
dat de vijand uit het oosten kwam,
sloot men op deze manier ook de
wegen naar België af. De Duitsers
zouden immers via België ons
land kunnen binnentrekken
Op de Antwerpsestraatweg lag
zo'n hindernis ter hoogte van de
Schaliehoef. Nog dezelfde dag
moest die weer worden opge
ruimd, want de Fransen kwamen
ons te hulp. Aan de Franse kust
tegen de Belgische grens lag het
zevende Franse leger klaar om
België en Nederland te gaan hel
pen. Zo hoopte Parijs de Duitsers
zover mogelijk van de Franse
grens verwijderd te houden. Eén
divisie van het zevende leger was
aangewezen om de kuststrook tus
sen Duinkerken en Breskens te
beschermen. Een regiment van
deze divisie voer over zee naar
Vlissingen, terwijl een verken
ningsgroep, ondersteund door
een gemechaniseerde divisie, zo
snel mogelijk over land naar
Zeeuws-Vlaanderen trok. Het was
een wat vreemd konvooi van voer
tuigen dat zich naar het noorden
spoedde. Er reden zelfs stadsbus
sen uit Parijs mee. Ook Frankrijk
was een echte democratie en dat
was te merken aan de uitrusting
van het leger. De Franse volks
frontregering, een coalitie van
linkse partijen, worstelde in de ja
ren dertig met de crisis en ver-
J3-
gfË* 0,
•««pp
