De Waterschans nr. 1-2006
woners van Bergen op Zoom za
gen in de voormiddag van de 10de
mei de vierde compagnie van het
derde Nederlandse grensbataljon,
dat in Ossendrecht was gelegerd,
door de stad trekken. In die com
pagnie zaten nogal wat Bergse
jongens. Ze waren op weg naar
Willemstad. Daar stak de eenheid
over naar de Hoekse Waard om
het vliegveld Waalhaven te gaan
heroveren. Bij de Barendrechtse
brug over de Oude Maas botsten
ze op de vijand. Die liet zich niet
verdrijven, zodat het offensief al
op 11 mei vastliep. Een tiental
soldaten uit Bergen op Zoom
sneuvelde in de strijd, van wie ze
ven uit de vierde compagnie. (Zie
de lijst van Hartel in Vijf dolle da
gen, p. 168-169).
De Fransen probeerden een linie
te formeren van Moerdijk over
Breda naar Antwerpen. Omdat
Breda dan 'een tweede Diks-
muide' dreigde te worden, advi
seerde de Franse legerleiding de
stad te evacueren. Op pinkster
zondag had de grote uittocht
plaats. Onnodig eigenlijk, zoals al
gauw bleek, want op 13 mei viel
de ontvolkte stad in Duitse han
den. Het was die dagen ongewoon
druk op de Brabantse hoofdwe
gen. De Fransen wilden naar
Breda, terwijl de Nederlandse
troepen van de bezweken Peel-
Raamstelling en van de linie langs
de Zuid-Willemsvaart, naar Zee
land moesten. Menig soldaat was
ook gewoon op de vlucht, sommi
gen al in burgerkleding. Om el
kaar niet te hinderen, lieten de
Nederlanders de hoofdwegen zo
veel mogelijk vrij voor de Fransen.
Die waren trouwens het gevaar
lijkst, omdat de Duitse lucht
macht de hoofdwegen 't meest
bestookte. De Franse legerleiding
besloot om Bergen op Zoom te
verdedigen. Het werd een zoge
naamde egelstelling. De twaalfde
verkenningsgroep, een eenheid
van het zevende Franse leger,
moest de stad verdedigen. De
groep was op 11 mei door Bergen
op Zoom getrokken richting
Moerdijk. De volgende dag raakte
ze bij Standdaarbuiten in gevecht
met de Duitsers en zag zich toen
gedwongen om terug te trekken.
Op die terugtocht raakte hun be
velhebber, overste Moslard, zwaar
gewond. Ritmeester Michon ver
ving hem. Hij trok met zijn man-
4. Ritmeester Michon, verdediger van
Bergen op Zoom in 1940. Hij werd na
de oorlog generaal.
Foto 1945 uit de collectie van dr. 11.
van der Tuin.
trouwde verder op de Maginotli-
nie. Dat was een defensieve hou
ding, waar Polen bijvoorbeeld in
1940 niets aan had. Aan de Franse
soldaten lag het niet. Ze waren
vastberaden. De eerste eenheden
die Bergen op Zoom bereikten,
kwamen via Walcheren en Zuid-
Beveland. Andere troependelen
van het zevende leger trokken
dwars door Belgie naar Noord-
Brabant. De bedoeling was dat ze
samen met het Nederlandse leger
de Duitsers zouden tegenhouden,
bij voorkeur zover mogelijk naar
het oosten. Het was een tegenval
ler voor hen dat in de nacht van
10-11 mei de vijand onze Peel-
Raamstelling overrompelde en dat
op de tweede oorlogsdag de linie
langs de Zuid-Willemsvaart be
zweek. Bovendien trok een sterke
Duitse tankeenheid snel door de
Langstraat naar het westen om de
parachutisten bij de Moerdijkbrug
te helpen. Die opzet slaagde. In-
schappen in goede orde terug
naar Bergen op Zoom en begon
meteen de stad in staat van verde
diging te brengen. Generaal Gi-
raud, bevelhebber van het ze
vende Franse leger, wilde een
front vormen tussen Bergen op
Zoom en Essen om zo de vijand
te beletten de weg naar Zeeland af
te grendelen.
Michon vestigde zijn commando
post in het kantongerecht, toen
Stationsstraat 1, naast het toenma
lige politiebureau. (Beide gebou
wen zijn op zondag 25 februari
1945 verwoest door een V-1Voor
een beter contact met de plaatse
lijke autoriteiten fungeerde.H. van
der Tuin, leraar Frans aan de
Rijks-HBS, als tolk. Michon ver
sterkte de toegangen tot de stad
door antitankgeschut te plaatsen
bij de dam over de Zoom bij de
kruising Zuidzijde Zoom - Hal-
sterseweg, alsmede bij de overweg
aan de Wouwsestraatweg en bij de
Stalenbrug aan de Antwerpse
straatweg. Het was hoog tijd, want
reeds de volgende morgen (14
mei) vielen de Duitsers de stad
aan, 't eerst bij de Halsterseweg.
Daar was vóór 10 mei een zware
5. Dr. H. van der Tuin, leraar Frans
aan de Rijks-HBS. Tolk tijdens de mei
dagen van '40.
30
De Waterschans nr. 1-2006
6. De Weer Afdeling (WA) in zwart uniform. Dit leger van de NSB is berucht gewor
den door de bezetter van dienst te zijn bij het onderdrukken van de Nederlandse
bevolking.
Foto: Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD).
betonnen versperring gebouwd.
De Fransen sloegen de aanval
met succes af. De wederzijdse ver
liezen verschilden aanmerkelijk.
De verdedigers telden slechts één
licht gewonde, de aanvallers on
geveer 100 gesneuvelden en 200
gewonden, 's Middags vielen de
Duitsers opnieuw aan, deze keer
met mortieren en vlammenwer
pers. De Fransen moesten toen
wijken, hoewel Michon dat had
verboden. De vijand trok de stad
binnen en bedreigde Michon, die
zich op dat moment in de stelling
bij de Wouwsestraatweg bevond,
in de rug. Intussen was ook daar
het geweld losgebarsten. Michon
had nog boodschappers uitge
stuurd om versterking te krijgen,
maar het was al te laat. Zijn or
donnansen ontdekten dat de weg
naar Antwerpen en Zeeland al
was afgesneden. Michon liet zijn
manschappen kiezen tussen zich
overgeven of proberen langs sluip
wegen te ontsnappen. Verder liet
hij zoveel mogelijk materiaal on
bruikbaar maken. Zelf werd hij
krijgsgevangen gemaakt.
En de Nederlandse soldaten? Die
waren amper betrokken bij de ver
dediging van de stad. Op bevel
van de legerleiding waren velen
van hen naar Zeeland getrokken.
Zeven nakomers die nog wapens
hadden, sloten zich in Bergen op
Zoom aan bij de Fransen. Twee
van hen sneuvelden in een vuur
gevecht bij de Zoom. Na de capi
tulatie van Frankrijk (21 juni
1940) mocht Michon naar huis
wegens invaliditeit. In 1923 had
hij bij een militaire operatie in
Frans Marokko zijn linkerarm ver
loren. In 1944 vocht hij weer te
gen de Duitsers, maar toen als ko
lonel. Na de oorlog promoveerde
hij zelfs tot generaal.
Daags na de val van Bergen op
Zoom tekende generaal Winkel
man in Rijsoord de capitulatie
van Nederland, Zeeland uitgezon
derd. Daar kwam drie dagen later
een einde aan de ongelijke strijd.
5. Dagen vol onrust en angst
De onlangs overleden ere-voorzit-
ter van de Geschiedkundige Kring
van Stad en Land van Bergen op
Zoom dr. E.G.H. Hartel maakte de
gevechten om de stad als jonge
man van nabij mee. Na veel on
derzoek schreef hij in 1984 zijn
verslag onder de titel Vijf dolle da
genin mei 1940. De titel ty
peert de situatie in de stad gedu
rende de spannende dagen. Het
begon al in de voormiddag van de
10de mei met de ongewone drukte
van doortrekkende Nederlandse
troepen. We maakten al melding
van het derde grensbataljon dat
van Ossendrecht naar Willemstad
moest. De volgende dag zagen de
inwoners soldaten van de Peel-
Raamstelling op weg naar Zee
land. Vanuit Zeeland en uit België
kwamen de Fransen met hun le
gervoertuigen. De benzinepom
pen in de stad draaiden op volle
toeren. Dan was er de angst voor
een zogenaamde vijfde colonne.
De term is afkomstig uit de
Spaanse Burgeroorlog (1936-
1939). Toen generaal Franco na
drie jaar vechten alleen nog Ma
drid op het Spaanse regeringsle
ger moest veroveren, pochte hij,
de hoofdstad met vijf legers te
zullen innemen. Uit elke wind
streek trok een leger op, maar
daarnaast had hij nog een vijfde
leger, namelijk de vele partijgeno
ten (falangisten) en sympathisan
ten die al in de stad waren. Zij
vormden zijn vijfde colonne en
hij mocht op hen rekenen. Het
begrip vijfde colonne verspreidde
zich over de gehele wereld. Men
bedoelt er de verraders binnen de
eigen grenzen en gelederen mee.
In ons land zag men in de NSB
een dergelijke colonne. Kopstuk
ken van deze partij werden op 10
mei geïnterneerd, maar hun leider
Anton Mussert (1894-1946) dook
onder. Zijn broer bracht het er
slechter af. Hij diende in het Ne
derlandse leger en is in de meida
gen volkomen ten onrechte gefus
illeerd. Alle in Nederland woon
achtige Duitsers werden veilig
heidshalve opgepakt en in kam
pen ondergebracht. Nieuwsbe
richten waarschuwden voor para
chutisten die in Nederlandse uni
formen of vermomd als priesters
of nonnen zouden zijn gedropt.
Alle mogelijke geruchten en ver
dachtmakingen vergrootten de
angst en onzekerheid. In Bergen
op Zoom kreeg de politie het
druk met het natrekken van mel
dingen. Een niet verduisterd raam
kon al leiden tot arrestatie. Er wa
ren lichtseinen gezien vanaf de
Peperbus. Onderzoek bracht aan
het licht dat de luchtwacht zak
lantaarns had gebruikt bij het wis
selen van de torenwachters. Het
bombardement van 11 mei op
Roosendaal bleef in Bergen op
Zoom niet onopgemerkt en ver
grootte de angst onder de bevol
king. Het bekendste slachtoffer
van die ramp is de 18-jarige Paula
Geerts, een eerstejaars studente
uit Nijmegen die daags tevoren
31
