De Waterschans nr. 1-2006
Loonse Duinen gefusilleerd. Piet
van Mechelen en Kees Becht
hoorden respectievelijk 20 en 15
jaar opsluiting. Net als Piet de
Neef overleefden zij de oorlog.
Een andere verzetsstrijder uit Ber
gen op Zoom is Jan Borghouts
(1910-1965). In de meidagen van
'40 raakte hij als luitenant gewond
bij de verdediging van het Maas-
Waalkanaal. Een jaar later kwam
hij terug uit krijgsgevangenschap
en raakte toen al gauw betrokken
bij het verzet. Onder de naam Pe
ter Zuid stond hij aan het hoofd
van een heel rayon. Gezond en
wel maakte hij de bevrijding mee,
maar zijn rol was nog niet uitge
speeld. In januari 1945 volgde hij
een parachutistenopleiding van
goed twee maanden in Engeland
om in april in Zuid-Holland te
worden gedropt. In Den Haag was
hij betrokken bij het overleg met
Johann Blaskowitz, de Duitse op
perbevelhebber van de vesting-
Holland en van het 25ste Duitse
leger, over een capitulatie. Hij was
er dan ook bij, toen die capitula
tie op 5 mei 1945 in hotel 'De We
reld' in Wageningen werd gete
kend. Na de vrede diende hij als
reserve-officier tot 1950 in Neder
lands Oost-Indië. Deze onver
schrokken verzetsstrijder ontving
onderscheidingen uit de USA.
Engeland en Nederland.
Er waren meer Bergenaren zoals
Jan Borghouts. Het gaat wat ver
om hen allen in de opzet van dit
artikel te behandelen. Sommigen
van hen blijven voortleven in een
straatnaam zoals Jan van Bijnen,
Herman Leus, Jan Dercks. Sinds
kort is ook Jan Borghouts die eer
te beurt gevallen.
Het is hier ook de plaats om nog
even terug te komen op ir. A.J.L.
Juten, de man die al in 1940 werd
opgesloten, omdat hij het waagde
in zijn krant 'De Avondster' te
protesteren tegen het uitdagend
optreden door de WA. Zodra hij
weer op vrije voeten was, raakte
de scheikundeleraar van de Rijks
HBS betrokken bij de oprichting
van een plaatselijke afdeling van
de Ordedienst (OD). Dat was een
gewapende verzetsorganisatie die
zich al voorbereidde op de bevrij
ding. Men wilde die ordelijk en
rustig laten verlopen in afwach
ting van de terugkeer van vorstin
en kabinet uit Londen. Verder
12. Aanslag door het verzet op een
trein op 8 september 1944 op het
baanvak bij Ede.
Foto: RIOD.
Joodse gezinnen staan op het punt om aan hun laatste reis te beginnen. Let op de Jodenster op hun kleding, ook bij het jonge
tje rechts.
36
De Waterschans nr. 1-2006
J.P.M. Vlekke, leraar Nederlands aan
de katholieke HBS.
Foto: De Waterschans, nr. l-'95, p. 10
hield de OD zich bezig met spio
neren en het helpen opzetten van
de Binnenlandse Strijdkrachten
(BS). Doordat de beruchte verra
der Anton van der Waals in de
Bergse OD als betrouwbare com
pagnon wist door te dringen, kon
de Gestapo in juli 1943 vierenvijf
tig leden arresteren. Onder hen ir.
Juten, maar ook Mientje Proost,
een 23-jarige leerling-verpleegster.
Als koerierster heeft ze veel ge
vaarlijke documenten overge
bracht naar andere leden en ver-
zetsposten. De slachtoffers wer
den in diverse concentratiekam
pen opgesloten. Meerderen van
hen overleefden de straf niet.
Eén feit willen we niet onvermeld
laten, te weten de liquidatie van
M. Vervest, een sigarenhandelaar
in de Van Dedemstraat. Deze
NSB-er en WA-nran stond op het
punt de SD in te schakelen om
een door hem ontdekte verzets-
haard in Dinteloord en Steenber
gen op te rollen. Dat moest wor
den voorkomen. Op 29 juli 1944
is hij voor zijn woning neerge
schoten door een verzetsman uit
Zeeuws-Vlaanderen. Kort na de
aanslag overleed Vervest in het
ABG. Heel Bergen op Zoom heeft
dat geweten. Er werd een avond
klok ingesteld. Niemand mocht
zich na 19.00 uur nog op straat
vertonen. Deuren en ramen moes
ten dicht en het was juist erg
warm. NSB-ers en consorten trok
ken schietend door de stad. Ver
vest werd met militaire eer begra
ven.
Een andere groep die de ellende
van de bezetting op een bijzon
dere wijze heeft moeten ervaren,
waren de gijzelaars. Al in juli en
oktober 1940 gijzelden de Duit
sers meer dan 300 Nederlanders
Daarmee wilden de bezetters de
Nederlandse regering in Londen
dwingen om de in Oost-Indië
geïnterneerde Duitsers goed te
behandelen. Via het concentratie
kamp in Buchenwald kwamen de
slachtoffers in het grootseminarie
van het bisdom Den Bosch in
Haaren terecht. Een tweede arres-
tatiegolf volgde in mei en juli
1942. Maar liefst 1260 gijzelaars
werden opgesloten in het Bossche
kleinseminarie 'Beekvliet' in St.-
Michielsgestel. Het waren promi
nente figuren die met hun leven
borg stonden dat het verzet geen
aanslagen zou uitvoeren op Duit
sers. Toen dat toch gebeurde, zijn
er vijf van hen op 15 augustus
1942 doodgeschoten, ook al was
de aanslag op een trein met
Duitse verlofgangers mislukt. Eén
van de slachtoffers was Willem
Ruys, directeur-generaal van de
Rotterdamse Lloyd. Willem Assel-
bergs, beter bekend onder het
pseudoniem Anton van Duinker
ken, overleefde zijn internering.
Naarmate de oorlog langer
duurde, groeide de spanning.
Soms brak er spontaan een sta
king uit zoals de reeds vermelde
Februaristaking tegen de Joden
vervolging. In Juni '43 moesten
alle soldaten van '40 zich melden
om als krijgsgevangenen te wor
den weggevoerd naar Duitsland.
Ook toen braken er stakingen uit
in fabrieken, op kantoren en op
het platteland, maar ook ditmaal
braken de Duitsers het verzet
door meedogenloos met dood
vonnissen te strooien. Vele oudge
dienden weigerden zich te mel
den en doken onder. Razzia's op
onderduikers waren daarna aan
de orde van de dag. Wanneer zou
de bevrijding komen?
Literatuur:
3 7
In 1989 gaf Waanders Uitgeverij in Zwolle in sa
menwerking met het Rijksinstituut voor Oorlogs
documentatie een seriewerk van 52 nummers uit
onder de titel: Documentaire Nederland en de
Tweede Wereldoorlog. Redactie en samenstelling:
René Kok en drs. Erik Somers. Rijk geïllustreerd
en een schat aan gegevens. Nummer 1 is getiteld:
Tussen crisis en oorloge nummer 52: De afreke
ning. Het grote wetenschappelijke standaardwerk
over Nederland in de jaren 1939-1945 is en blijft
de reeks in vele delen van L. de Jong: Het Ko
ninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoor
log /s-Gravenhage 1969 en volgende.
Voor Bergen op Zoom en omgeving: E.G.H. Har-
tel: Vijf dolle dagen... in mei 1940. Deze studie
verscheen als deel 5 in de reeks: Studies uit Ber
gen op Zoom. Bergen op Zoom 1984. Ook in De
Waterschans zijn heel wat artikelen gewijd aan de
bezettingstijd. Zie onder meer H. van der Tuin:
De verdediging van Bergen op Zoom door het
Franse leger in mei 1940. Nummer 3 van jaargang
2, juni 1969. Verder: 1Wij zullen dezen strijd win
nen!' Oorlogsherinneringen. nr. 1-2005. waarin on
der meer: Irene van Kemenade: Met gevaar voor
eigen leven. Het verzet in Bergen op Zoom 1940-
1945. p. 5-10. En J.J.J. Dekker: Een ooggetuigen
verslag rond de slag om de Zoom, p. 21-35. Over
de Joden: Mariëlle Kosters: Verdwenen maar niet
vergeten. Een verhaal over onze Joodse stadgeno
ten tijdens de Tweede Wereldoorlog in nr. 2-2004.
p. 88-96. R Huijgens De geschiedenis van Bergen
op Zoom door de bril van de Duitse bezetter nr. 2-
2005, p. 57-61. G.A. HuijbregtsDe houding van de
Bergse politie in oorlogstijd, nr. 4-2000. p. 192-195.
Meer daarover in: D.M. de Jaeger De houding van
de Nederlandse politie in de grote steden van
Noord-Brabant, Tilburg 1999. Verder verwijs ik
naar het boekje van Jan Luijten De verdediging
van Bergen op Zoom door het Franse leger in mei
1940. Soesterberg 2004.
Meer over de Bergse Joden in: J. Bader: Kan ik
mainteneren....?" De geschiedenis van de joodse
gemeente Bergen op Zoom (1793-1933) Breda
1996. En: L.J.M. van de Laar De Israëlitische Be
graafplaats te Bergen op Zoom 1793-1982, Bergen
op Zoom 1997.
Opmerking: Literatuur over de bevrijding na het
volgend hoofdstuk.
