Eindelijk gerechtigheid! 'Bercenaar' op Belgische postzegel Illegale bijbels op de Bergse jaarmarkt De Waterschans nr. 1-2006 De Waterschans nr. 1-2006 lo,60r:z;mm£ Drs. Yolande Kortlever tf' Vorige maand hebben de Belgi sche posterijen een velletje van vijf verschillende zegels van 60 euro cent in omloop gebracht, dat Zuid- Nederlandse componisten uit de vijftiende en zestiende eeuw tot onderwerp heeft. Het is een zeer fraaie en kleurige uitgave gewor den, met portretten van Guillaume Dufay, Gilles Binchois, Johannes Ockeghem, Jacob Obrecht, Adri- aan Willaart en Orlandus Lassus. Het velletje is linksboven boven dien gestempeld met een portret van Josquin des Prez. De afbeel dingen van Josquin, Dufay, Bin chois en Ockeghem zijn gerepro duceerd naar miniaturen, die van Obrecht naar een schilderij, en Willaart en Lassus naar zestiende- eeuwse prenten. Een aantal repro ducties is ons welbekend, omdat ze ook te zien zijn in de huidige DELGIE-DELGIQVE Jacob Obrechttentoonstelling in Het Markiezenhof. Lange tijd is Jacob Obrecht als een zoon van onze stad be schouwd. Nog niet zo lang gele den is ontdekt dat hij van origine Gentenaar was. Desondanks is Obrecht vaak in Bergen geweest en heeft hij hier gedurende ver schillende perioden in zijn leven gewerkt. Vermoedelijk zijn de toenmalige Glymesen (bisschop Hendrik van Kamerijk en Jan III) beschermheren van Obrecht ge weest en hebben zij zijn carrière in gunstige zin beïnvloed. We mo gen hem daarom nog steeds wel een beetje als onze stadgenoot beschouwen en trots zijn op de zojuist uitgegeven postzegel! Jan Peeters, met dank aan Rudi Dercks. 38 Begin zestiende eeuw waren er di verse personen die de katholieke kerk wilden hervormen. Dit was echter niet mogelijk en zij werden daardoor gedwongen zich van Rome af te scheiden. Een van de wensen was om de bijbel te verta len in de volkstaal, opdat iedereen het boek zou kunnen lezen. Zowel kerkelijke als wereldlijke leiders wa ren hier fel tegen. Bijbelvertalers liepen het risico om als ketter te worden opgepakt. Erasmus had in 1516-17 al een Grieks-Latijnse ver sie van het Nieuwe Testament ge publiceerd en vond ook dat er een vertaling moest komen in ieders ei gen taal. Luther maakte als eerste een vertaling naar het Duits vanuit de Griekse bijbeltekst van het Nieuwe Testament. Deze werd in 1522 gepubliceerd, een jaar nadat hij in de ban was gedaan. Zijn voor beeld werd gevolgd door de En gelsman William Tyndale, die om zijn geloofsovertuiging Engeland had moeten ontvluchten. Hij vluchtte onder andere naar Duits land, waar hij in 1525 Luther ont moette te Wittenberg. Datzelfde jaar werd zijn Engelse vertaling van het Nieuwe Testament in Worms gedrukt. De jacht op de bijbelvertaling en haar bezitters was hevig. In januari 1526 waren de eerste Engelse ver sies van het Nieuwe Testament in Engeland gearriveerd en een maand later werden er al stapels daarvan openbaar verbrand. En gelse kooplieden speelden een be langrijke rol bij de verspreiding van de reformatie in hun eigen land. Zowel te Antwerpen als Bergen op Zoom verbleven veel Engelse kooplieden. Hoe gingen de heren en markiezen van Bergen op Zoom om met deze hervormingsperike len? Aan de ene kant zullen ze zich hebben moeten houden aan de keizerlijke pro-Roomse politiek. Aan de andere kant konden ze moeilijk keihard optreden tegen de 'ketterse' Engelse kooplieden, want dat was weer slecht voor de handel en dat raakte niet alleen de stad in de portemonnee, maar ook van de heren zelf. John Hacket, de Engelse gezant in de Nederlanden, had van kardinaal Wolsey de opdracht gekregen om de Engelse bijbelvertalingen op te sporen. In januari 1527 wist hij aan het einde van de Koudemarkt van Bergen op Zoom een partij bijbels van Tyndale te pakken te krijgen, alsmede een geschrift van diens hand. Wellicht dat vanuit de jaar markten van Antwerpen en Bergen op Zoom de bijbels naar Engeland werden gesmokkeld, gewikkeld in balen wol of laken. Ook is bekend dat ze in zakken meel werden ver stopt. Deze vertaling van het Nieuwe Testament door Tyndale was gedrukt door Christoffel van Endhoven te Antwerpen in oktober 1526. Om de verkoop van bijbels tegen te gaan, was er door het stadsbestuur van Bergen op Zoom een ordonnantie uitgevaardigd dat het kooplieden niet was toegestaan om meer goederen in te kopen dan door hun patroons was opgedra gen. Dit heeft echter niet geholpen. De handel ging door, maar er wer den geen straffen uitgesproken. Soms werden boeken opgekocht door het stadsbestuur en gingen de kooplieden vrijuit. Op de Paas- markt van 1527 bleken er weer En gelse vertalingen van het Nieuwe Testament in omloop te zijn. On middellijk vertrok Hacket naar Ber gen op Zoom en slaagde erin om een koopman aan te houden die in het bezit was van 24 drukken. Het bleken Duitse drukken te zijn. De koopman vertelde hem dat er op de jaarmarkt van Frankfort wel 2000 exemplaren waren verkocht. Overigens, van de 18.000 exempla ren die tussen 1525 en 1528 zijn gedrukt is er, voor zover bekend, nog maar één compleet over en één gedeeltelijk. Van de Engelse hervormer George Joyce is bekend dat hij twee bladen uit Tyndale's vertaling van het bij belboek Genesis in Bergen op Zoom liet drukken in mei 1533. Een exemplaar had hij naar koning Hendrik VIII gestuurd met het ver zoek de gehele bijbel op die ma nier te drukken. Het is niet bekend of Joyce antwoord heeft ontvangen van Hendrik VIII of dat het druk werk te Bergen op Zoom is voort gezet. Vanaf 1529 verbleefTyndale in Ant werpen. Hendrik VIII had keizer Karei V verzocht om Tyndale aan te houden. Hij werd op 21 mei 1535 gearresteerd buiten het En gels Huis te Antwerpen. Tyndale werd gevangen gezet op het kasteel te Vilvoorde, waar markies Antoon van Glynres gouverneur was. Pogin gen van Thomas Cromwell om hem vrij te krijgen mislukten. Zijn zaak werd onder andere bij Caron- dolet en Antoon van Glymes be pleit. Beiden hadden zitting in de Geheime Raad van de landsheer en Cromwell kende hen persoon lijk. William Tyndale bleef echter in gevangenschap. In het najaar van 1535 schreef hij een brief aan mar kies Antoon van Glymes. Hierin vroeg hij of hem zijn wanne kleren konden worden gebracht. Hij was immers in het voorjaar gearresteerd en zijn koude en vochtige verblijf plaats in het kasteel begon hem be hoorlijk op te breken. Ook vroeg hij om een lamp, een Hebreeuwse bij bel, grammatica en woordenboek, zodat hij zijn tijd in gevangenschap nog nuttig kon doorbrengen. Tyn dale was immers bezig met een vertaling van het Oude Testament uit het Hebreeuws. Het is niet be kend of Antoon op de brief heeft geantwoord. Op 6 oktober 1536 werd Tyndale ter dood gebracht op de brandstapel wegens ketterij, na eerst als gunst te zijn gewurgd alvo rens het vuur werd aangestoken. Zijn laatste woorden waren: "Lord, open the King of England's eyes". Zijn wens ging enkele jaren later in vervulling toen in opdracht van Hendrik VIII de bijbel in het En gels verscheen en in Engeland werd verspreid. De bijbelvertaling VTL- KV». .ZA>ï: BELGIË-PELGIOVeI B^LGIQVE-BELGIË BELGIË-BELG1QVE BELGIQVE-BELGJË •OCKEGHEM' ORLANDVS LASS VS '"u c**-c-c^'c! J/onnnJade fa eiusdt I'rmcipis cfafoginfffi'1, «go jrafimt t::~ dedimutr, [hCo>. n"l p-rrifi" Ml Cm ,%f. Josquin desPrez

Periodieken

De Waterschans | 2006 | | pagina 20