Ce Nederlanden tegen Spanje
1368-1648
De Tachtigjarige Oorlog was, grof gezegd, een
strijd tussen de katholieke Spanjaarden en de
protestantse Nederlanders. Aan de ene kant waren
er de koningsgezinde, Spaanse troepen, die hun ko
ning Philips II verdedigden. Aan de andere kant
stond de grootste tegenstander van de koning, prins
Willem I van Oranje, die werd bijgestaan door zijn
Staatse troepen.
Afbeelding 1: Op deze plattegrond van Bergen op Zoom is te zien hoe de stad dooi
de hertog van Panna belegerd werd van 23 september tot 12 november 1588.
Getekend door Bartholomeus Dolendo, ca. 1610. Collectie Historisch Centrum het
Markiezenhof (HCM).
6 6
6 7
Afbeelding 2: Portret van markies Ambrosias Spinoladie in 1622 Bergen op Zoom aan
viel. Gravure door J. Muller naar een poilret door M.J. van Miereveld. Collectie HCM.
^JHrPtRHL
Landvoogd Alexander Farnese,
hertog van Parma, sloot een
bondgenootschap met de ka
tholieke gewesten Henegouwen
en Artois in de Unie van Atrecht.
Prins Willem i van Oranje, die in
middels door de Staten-Gene-
raal tot stadhouder was be
noemd van Holland en Zeeland,
bleef niet achter, Samen met zijn
broer Jan van Nassau verenigde
hij de voornamelijk calvinistisch
gezinde gewesten in de opstan
dige Nederlanden in de Unie
van Utrecht (1579). Op deze ma
nier wilde hij de strijd tegen de
regering van Philips II voortzet
ten, Ook Bergen op Zoom sloot
zich aan bij de Unie van Utrecht.
Dit was geheel tegen de zin van
de toenmalige markies van Ber
gen op Zoom, Jan van Withem.
Hij was loyaal aan Philips II en
zag dus niet veel goeds in dit
verbond, dat immers tegen hem
gericht was.
Philips II had ondertussen wel be
grepen dat de prins van Oranje
zijn grootste vijand was en besloot
hem daarom vogelvrij te verkla
ren, zodat iedereen hem zonder
straf mocht doden. Hij meende
immers dat de dood van de prins
het einde zou betekenen van de
oorlog. De vogelvrijverklaring
maakte Philips II echter niet popu
lair en in 1581 werd de koning dan
ook afgezworen als heer der Ne
derlanden. Enkele jaren later, in
1584, werd prins Willem I van
Oranje in Delft dodelijk getroffen
door een pistoolschot van Baltha-
sar Gerards. Met de dood van de
prins was de oorlog echter nog
niet ten einde.,.
Toen Philips II geen gezag meer
had in de Nederlanden, moest
er gezocht worden naar een
nieuwe koning. Ondanks ver
schillende pogingen in Frankrijk
en Engeland, heeft men geen
geschikte opvolger kunnen vin
den. Er is toen besloten een
nieuwe staatsvorm in te voeren:
de republiek. De Staten-Gene-
raal van de opstandige gewes
ten verklaarden, dat men geen
vreemden meer als staatshoofd
zou erkennen. De zelfstandige
Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden was hiermee in
1588 een feit.
In hetzelfde jaar werd de Spaan
se Armada, de Onoverwinnelijke
Vloot, door de Engelsen en Ne
derlanders overwonnen, De
Spanjaarden wilden met de
vloot Engeland en vervolgens de
Nederlanden aanvallen, Zover
kwam het echter niet, want zo
Het jaar 1609 luidde een nieuwe
periode in voor de Tachtigjarige
Oorlog; een periode van wa
penstilstand. Deze periode duur
de tot 1621 en wordt daarom
het Twaalfjarig Bestand ge
noemd. De onderhandelingen
hierover hebben plaatsgevon
den in Antwerpen en Bergen op
Zoom. Gedurende deze twaalf
jaar was er geen strijd tussen de
Nederlanders en de Spanjaar
den. Dit gaf steden de mogelijk
heid om de oorlogsschade te
herstellen en nieuwe bouwpro
jecten te beginnen, Het was
dankzij de wapenstilstand name
lijk weer mogelijk om vanuit de
Zuidelijke Nederlanden Gober-
tangersteen aan te voeren. In
Bergen op Zoom werd hiermee
tijdens het Twaalfjarig Bestand
het Stadhuis op de Grote Markt
verfraaid. De gevels van het ei
genlijke stadhuis en het naastge
legen pand 'Leeuwenborgh'
werden samengevoegd tot één
geheel, (Zie hiervoor de eerder
PTHrEtHRL
traag als de 130 logge schepen uitgegeven WARdTAAL in Water- Oorlog hervat was, stond het
van de Spanjaarden waren, zo schans 1-2004). volgende gevaar voor de muren
snel konden de Engelse schepen van Bergen op Zoom: Spinola.
zich er tussendoor manouvreren. Ook de Gertrudiskerk werd in die Deze Italiaanse veldheer in
De Nederlanders sloten met hun jaren onder handen genomen, Spaanse dienst ondernam in het
schepen een vluchtweg naar De stenen van het niet voltooide voorjaar van 1622 een veldtocht
Duinkerken af en tijdens een Nieuwe Werck (zie de WARdTAAL in de Zuidelijke Nederlanden,
zware storm lukte het de Engel- in Waterschans 3-2005) werden waarbij hij werd tegengewerkt
sen en de Nederlanden om de gebruikt om het oude gedeelte door Staatse troepen, die van
Armada te vernietigen, wat voor van de kerk te kunnen herstellen. de Staten-Generaal de op-
Spanje natuurlijk een grote ne- Behalve aan deze grote, be- dracht gekregen hadden om in
derlaag was. langrijke panden werd er ook dit deel van het land verwarring
aandacht besteed aan woon- te stichten en te plunderen, Om
1588 was ook voor Bergen op huizen in de stad. Bij al deze hier tegen op te treden en om
Zoom een belangrijk jaar in de werkzaamheden hoopte men de vaart op de Schelde in zijn
Tachtigjarige Oorlog. In dat jaar dat het oorlogsgeweld voor- macht te krijgen, besloot Spinola
deed de eerdergenoemde graaf goed verleden tijd zou zijn. Bergen op Zoom in te nemen,
van Parma een poging om de Op 19 juli vielen de Spaanse
stad in te nemen. Op 23 septem- Niets was minder waar. In 1622, troepen de stad voor het eerst
ber rukte zijn leger, dat uit zo'n een jaar nadat de Tachtigjarige aan: in het zuiden rukten de
30.000 soldaten bestond, op
naar de vestingstad, Zeven we
ken duurde het beleg door
Parma; zeven weken lang pro
beerde hij de stad in te nemen,
maar op 12 november vertrok hij:
Bergen op Zoom bleek onneem
baar. Ook na de komst van
Parma zijn er door de Spaanse
troepen diverse pogingen ge
daan de stad in te nemen. Met
name tussen 1597 en 1605 werd
Bergen op Zoom regelmatig be
legerd en aangevallen. Al deze
pogingen bleven zonder resul
taat,
