Vijf markante jaartallen voor
en de Nederlanden
DE GESCHIEDENIS VAN BRABANT
De Waterschans nr. 2-2006
1 ÏO 6, 1 3 5 6, 1 406, 1506 EN 1806
Drs. Yolande Kortlever
'gaat geen jaar voorbij of er valt
iets te herdenken. In 2006 ko
onder andere vijf markante
gebeurtenissen daaivoor in aan
merking uit ons verleden.
900 jaar geleden: 1106 Brabant
een hertogdom
Inmiddels is bij velen in onze pro
vincie wel bekend dat we dit jaar
Brabant 900 vieren. Op 13 mei
1106 ontving Godfried I, graaf van
Leuven, de titel van hertog uit
handen van keizer Hendrik V tij
dens de Rijksdag in Worms. Door
gebiedsuitbreiding groeide het
territorium uit tot het hertogdom
Brabant. Het omvatte de huidige
provincies Vlaams-Brabant,
Waals-Brabant, het hoofdstedelijk
gewest Brussel, Antwerpen en
Noord-Brabant (formeel tot 1648).
Wat veel mensen niet weten is, dat
titel 'hertog van Brabant' nog
steeds bestaat. Kroonprins Filip
van België mag sinds 1993 deze ti
tel voeren.
Nederland en België vieren het
900-jarig bestaan van het hertog
dom Brabant gezamenlijk. Op 13
mei jongstleden werd het start
schot gegeven met een grootse
ontvangst van alle gemeentebe
sturen in het voormalige hertog
dom Brabant in Nederland en
België door het gemeentebestuur
van Leuven. In Antwerpen stond
het jaarlijkse kathedraalconcert in
mei in het teken van 900 jaar Bra
bant. Op 1 september zal er een
cultureel evenement plaatsheb
ben rond het provinciehuis in
Den Bosch met een groot con
cert. In oktober is er een kunst
tentoonstelling in en rond het
jachtslot van de hertogen in Turn
hout. Op 14 en 15 oktober vindt
de zesde editie van Grensinciden
ten plaats in Baarle-Hertog-Nas-
sau. Een weekend vol muzikanten,
sprekers en auteurs die de ver
schillen en overeenkomsten tus
sen Nederland en Vlaanderen
rond het thema 'Brabant 900' zul
len illustreren. Op 29 november
wordt in Brussel een conferentie
gehouden, getiteld: 'Brabant in
Europa'. Omroep Brabant heeft
inmiddels de eerste serie televisie
programma's uitgezonden over
Brabant 900. Deze ging met name
over de identiteit van de Braban
ders in Noord-Brabant. De
tweede televisieserie start in het
najaar en behandelt de geschiede
nis van Brabant. Voor meer infor
matie ga naar http://www.om-
roepbrabant.nl/brabant900/
Klik op 'Geschiedenis' en u kunt
per eeuw een overzicht van de ge
schiedenis van Brabant raadple
gen. Ook kunt u op deze website
de afleveringen van de eerste tele
visieserie nog eens bekijken.
Wilt u meer informatie over de acti
viteiten in het kader van Brabant
900, ga dan naar www.bra-
bant900.nl of www.brabant900.be
650 jaar geleden: 1356 De eerste
Blijde Inkomste
In de veertiende eeuw maakte Bra
bant een opvolgingsoorlog mee.
In 1355 stierf hertog Jan III. Zijn
dochter Johanna, gehuwd met de
Luxemburgse graaf Wenzel, was
erfgename. Ook de graaf van
Vlaanderen en de hertog van
Gelre maakten aanspraken op de
aantrekkelijke erfenis, waardoor
oorlog onvermijdelijk was. Het
pleit was na korte tijd beslecht.
Dankzij de steun van de Bra
bantse steden konden Johanna en
Wenzel definitief de macht aan
vaarden. De overwinning had ech
ter een hoge prijs. De steden
dwongen het hertogelijke paar in
1356 de 'Joyeuse Entree' ofwel
'Blijde Inkomste' af. In dit docu
ment, met de status van een soort
grondwet, werd de inspraak van
de onderdanen op het gebied van
bestuur, rechtspraak en financiën
gewaarborgd. Ook de rechten van
personen, dorpen en steden wer
den vastgelegd. De onderdanen
mochten de gehoorzaamheid aan
de landsheer opzeggen als hij
deze privileges schond. Evenals
bij de Hoekse en Kabeljauwse
twisten in Holland en Zeeland,
was ook in Brabant de vraag in
het geding hoe ver de macht van
de landsheer reikte. Ook daar
werd de centrale macht beperkt.
De Blijde Inkomste betekende
een grote overwinning voor de ste
den en stimuleerde het zelfbe
wustzijn van de Brabanders.'
Lokale en regionale heren namen
het gebruik van de Blijde Inkom
ste als inhuldiging over. Het was
een feestelijke dag waarop de heer
in een stad werd ingehuldigd en
de privileges van die stad door
hem werden bevestigd. Vaak werd
hij dan ook betaald voor deze be
vestiging. Voor zover bekend was
Jan I van Glyrnes de eerste heer
van Bergen op Zoom die samen
De Waterschans nr. 2-2006
met zijn vrouw Joanna van Bou-
tersem een Blijde Inkomste deed
te Bergen op Zoom op 3 april
1419. Ter gelegenheid hiervan wer
den oude privileges bevestigd,
maar ook nieuwe verleend.
Hoe ging zo'n inhuldiging? Op 13
juli 1550 werd markies Jan IV of
ficieel ingehuldigd door het stads
bestuur als markies van Bergen op
Zoom. Jan en zijn familie verble
ven in het kasteel te Borgvliet. De
voltallige geestelijkheid, het ge
hele stadsbestuur, de ambtenaren,
de kerkmeesters, allen in hun
zwarte ambtelijke tabbaarden, de
gezworen schutters met haakbus
sen, spiesen, hellebaarden, vaan
dels en trommels wachtten hun
markies halverwege de Borgvlietse
Dreef op. Hier werd Jan IV wel
kom geheten en vervolgens naar
de stad begeleid. De markies reed
op een Spaans rijpaard, met aan
zijn rechter zijde zijn broer heer
Robert van Bergen, coadjutor van
de bisschop van Luik, en aan zijn
linker zijde zijn schoonvader Jan
van Lannoy, heer van Molenbeke.
Daarachter veel edele heren en
vrouwen, vrienden en familiele
den.
Op de plek van ontmoeting werd
de markies welkom geheten door
een vertegenwoordiger van iedere
poortersgroep. Vervolgens bood
Cornelis van Bergen, drossaard
van stad en land van Bergen op
Zoom, de markies een blank, rijk
verguld zwaard aan, de schout An-
tonis Leniss reikte de roede van
justitie over en de burgemeester
buiten de bank, Pieter Spotten
Claes, overhandigde de nieuwe
markies de sleutels van de stad,
drie symbolen van de machtsbe
voegdheden van de markies. Heer
Jan gaf de symbolen onmiddellijk
weer aan hen terug, om daarmee
aan te geven dat zij deze taken in
zijn naam zouden uitvoeren.
Hierna trad de koordeken naar
voren en toonde heer Jan het
Evangelieboek. De markies stapte
van zijn paard en kuste het boek.
Weer op zijn paard gezeten
maakte de stoet zich op om naai
de stad te gaan. Dit uiteraard in
een vaste rangorde met muzikan
ten voorop. In de stad luidden de
klokken en stonden de leden van
de gilden vanaf de Boschpoort tot
aan het Hof langs de weg opge
steld. Eerst ging het gezelschap
naar de kerk en vervolgens naar
het stadhuis. Hier legde Jan IV de
eden af en het stadsbestuur zwoer
de markies trouw namens de bur
gerij. De rest van de dag was het
feest. De armen van de stad kre
gen extra giften en 's avonds was
er vuurwerk met dertig brandende
pektonnen op de Grote Markt en
aan de haven.2
600 jaar geleden: 1406 Antoon
van Bourgondië wordt hertog
van Brabant
Hertogin Johanna stierf kinder
loos. Na haar dood in 1406 kwam
Brabant aan Antoon, de tweede
zoon uit het huwelijk van haar
Vlaamse nicht Margaretha van
Male met hertog Filips de Stoute
van Bourgondië. Brabant werd
door Antoon 'gebourgondiseerd'
en Brussel werd het bestuurscen
trum met de centrale instellingen.
In 1427 stierf de zoon en opvolger
van Antoon, Jan IV, kinderloos.
Hij werd opgevolgd door zijn
broer Filips van Sint-Pol die in
1430 eveneens kinderloos over
leed. Filips de Goede (1419-1467)
was erfgenaam en werd door de
Staten van Brabant erkend als op
volger. Brabant was nu definitief
opgenomen in het Bourgondisch
rijk.
500 jaar geleden: 1506 Filips de
Schone overleden
In 1494 kwam Brabant aan de
achterkleinzoon van Filips de
Goede. Filips de Schone was de
zoon van Maria van Bourgondië
en Maxintiliaan van Habsburg en
de laatste hertog van Bourgondië
in deze lijn. Hij werd in 1478 ge
boren te Brugge. Frappant is dat
Jan III van Glymes, heer van Ber
gen op Zoom, en Filips de
Schone beiden in september 1494
hun Blijde Inkomste deden. Filips
echter reisde langs verschillende
steden in de Nederlanden om
zich daar te laten inhuldigen. Hij
was pas zestien jaar toen hij de re
gering op zich nam. Beide heren
kenden elkaar goed en Jan III was
zelfs nauw betrokken geweest bij
de opvoeding van Filips en bleef
diens raadsheer. De landsheer
werd populair bij de bevolking.
Zijn huwelijk in 1496 met Jo
hanna, de dochter van Ferdinand
van Aragon en Isabella van Casti-
lië, verbond de Nederlanden en
Spanje met elkaar. Overigens werd
dit huwelijk ingezegend door Hen-
Filips de Schone. Koninklijke Musea
voor Schone Kunsten, Brussel.
drik van Glymes, bisschop van Ka-
merijk en broer van Jan III. In
1504 werd Filips koning van Cas-
tilië na het overlijden van zijn
schoonmoeder koningin Isabella.
Op 25 september 1506 overleed
hij in het Spaanse Burgos na een
zeer kortstondig ziekbed. Over de
exacte doodsoorzaak gaan de me
ningen uiteen. Was hij vergiftigd,
7 9
