Ward Warmoeskerken
ÏOI
ergen op Zoom wordt wel eens 'stad aan het wa-
'ter' genoemd. En ja, de stad heeft iets met water.
In de dertiende eeuw ontstond Bergen op Zoom aan
de oevers van het zoute water van de Schelde en bij
het zoete water van de Zoom. De ligging aan de
Schelde was van levensbelang voor de stad. De ha
ven maakte handel en aanvoer van goederen moge
lijk. Maar ook het zoete water was belangrijk voor de
stad. Zonder drinkwater konden de inwoners niet le
ven.
Beste Marie,
Dat is een Verrassing, nietZomaar een briefje Van mij. Dat u/as al lang geleden en nu Vond ik bet u/et
tijd u/orden om u/eer eens iets Van mezelf te laten boren.
Is alles in orde met je Ik Vernam Van de buurVrouuJ Van grootmoeder dat jij en Rinus plannen maken
om binnen niet at te lange tijd in het buu/etijk te treden. Is dat inderdaad zo? Je u/eet het nooit met
die kletspraat hier in Bergen op Zoom. Het zou in ieder geval u/el mooi nieuu/s zijnIs je bruiloft niet
het mooiste moment Van je teven
Afgelopen zomer hadden u/ij ook een bruiloft in de familie. Mijn nichtje Van BorgVliet trouu/de daar met
ene Janus Van Geel. Op het erf u/erd een groot feest gevierd. En u/arm dat het die dag u/as! In de
brandende zon reden u/e met paard en Wagen Van oom Sjef naar BorgVliet. En op die Vreugdevolle dag
Was er een trieste gebeurtenis: in de middag Vond een buurjongen een dode geit in de stal op het erf.
Gestorven door de aanhoudende Warmte.
Het Was immers de hele zomer goed Warm. Er is in Bergen op Zoom zelfs een decreet uitgegaan, Waarin
stond dat de stoepen niet meer geschuurd mochten Worden, omdat anders de bornputten te snel teeg
zouden geraken...
Beste Marie, ik hoop snel Van je te horen hoe het met je gaat en hoe het zit met jou en Rinus!
Gegroet,
Joris
pater putten \flt Putten
PHrEtHHL
De Wouwsestraal met voor het hek van
het militair hospitaal een lantaarn met
eronder een pomp, op een foto uit circa
1905. (Uit: De geschiedenis van de
openbare drinkwatervoorziening te
Bergen op Zoom, p. 22)
doorsnede zo groot als de te ma
ken put. Dit rad liet men in het
gat zakken en het werd waterpas
gesteld. Op het rad moest een
muur gemetseld worden van ruim
een meter hoog. Als dat was ge
beurd werd het gat onder het
rad uitgediept en zakte het rad
met de stenen muur beetje bij
beetje naar beneden, totdat het
ongeveer anderhalve meter on
der het waterniveau lag, Nu kon
het muurtje op het rad verder op
gemetseld worden, zodat de ge
hele put een stenen binnenwand
kreeg, Boven de grond werd het
metselwerk verder voltooid. Ten
slotte moest de aarde rond de
put goed worden aangestampt.
Bovenop de putrand werd vaak
een ijzeren putopbouw gemaakt
waaraan katrollen en kettingen
met emmers bevestigd waren.
De putten stonden verspreid over
de gehele stad. De oudste twee
stonden op de Grote Markt, het
centrum van de middeleeuwse
stad. Eén put in de noordooste
lijke hoek bij de Kremerstraat en
Zuivelstraat en één in de zuidwes
telijke hoek bij de Bosstraat. Deze
laatste is in 1492 dichtgegooid.
De andere is nog eeuwenlang in
gebruik gebleven.
Zonder alle putten op te sommen,
is een aantal toch het vermelden
waard. Zo stond op de Bosstraat
op de Vlasmarkt een put met de
naam de 'Vier Eemers'. Deze
naam is terug te zien op een van
de panden aan de Vlasmarkt en
verwijst waarschijnlijk naar de vier
emmers van de put. Een andere
put was die 'op de Vijfhoek',
waarmee het noorden van het
huidige Sint-Catharinaplein be
doeld is. Daar komen immers vijf
straten bij elkaar: de Hofstraat,
de Mosselstraat, de Wijngaard
straat, de Klaverstraat en het Sint-
Catharinaplein. Als laatste verdie
nen twee putten bij de Sint-Ger-
trudiskerk korte aandacht. Bij de
afbraak van hef Nieuwe Werck -
de uitbreiding van de kerk- in
v
De putten zijn te verdelen in twee
soorten: 'bornputten' en 'welen'.
De naam bornput is een verbas
tering van 'bronput', Deze putten
waren gemetseld, terwijl de
welen of 'welputten' gemaakt
waren van hout. Naast born- en
welputten waren er in Bergen op
Zoom ook enkele 'drencken';
bakken waaruit paarden van
handelaren en reizigers konden
drinken. Ook werden deze dren
cken gebruikt om de paarden en
andere lastdieren te wassen,
Om een stenen put te maken
was nogal wat inspanning nodig.
Eerst moest gezocht worden naar
een geschikte plaats met vol
doende opwellend grondwater.
Waarschijnlijk deed men dat met
behulp van een wichelroede:
een wilgentak of hazelaartak in
de vorm van een vork. Gevoelige
mensen konden met zo'n wichel
roede een ondergrondse wate
rader of wel opsporen. Als de
plaats eenmaal bepaald was,
moest er een gat gegraven wor
den. Om ervoor te zorgen dat de
grond niet zou wegzakken, werd
er vaak trapsgewijs gegraven.
Vervolgens moest er een houten
rad gemaakt worden met een
Een zogenaamde 'muurpomp' in de
Rijkebuurtstraat op een foto uit circa
1895. (Uit: De geschiedenis van de
openbare drinkwatervoorziening te
Bergen op Zoom, p. 22)
Vanaf het vroegste begin van de
stad moest er vers drinkwater zijn
voor iedereen. Het was een taak
van het stadsbestuur om hier voor
te zorgen. Daarom werden er op
openbare plaatsen putten en
pompen aangelegd waaruit de
armere inwoners gratis water
konden halen. De rijkere mensen
hadden vaak een eigen put die
hen van drinkwater voorzag, De
openbare putten en pompen
werden ook gebruikt door de
vele reizigers en handelaren die
de stad bezochten.
tl pompen
