De Waterschans nr. 4-2006
reau naar een modern pand
schiepen de mogelijkheid om de
len van de stad her in te richten.
Dat daarbij historisch erfgoed
verloren zou gaan, was niet
denkbeeldig. Gelukkig onder
kenden heel wat Bergenaren dat
gevaar en zo kon veel onheil
worden voorkomen. We denken
bijvoorbeeld aan de Gevangen-
7. Het Markiezenhof na de restauratie. De horizontale lijnen wijzen op de
renaissancestijl waarin architect Anthonis Keldermans rond 1500 het stadspleis
bouwde voor de Heer Jan II van Glymes. Foto M. Verheggen van Studio Mar-
cant te Hoogerheide uit het boekje van Jan Houdijk: Heerlijk Huis van Ber
gen. Bergen op Zoom 1993; uitgegeven door de Stichting Vrienden van het
Markiezenhof).
gen in het Markiezenhof. Voor
de depots wordt gestreefd naar
een apart onderkomen dat ge
heel beantwoordt aan de eisen
die aan een modern archief wor
den gesteld. Eens had de stad
een apart park voor de soldaten,
genoemd naar Menno van Coe-
hoorn. Later moest het wijken
voor een abattoir en ook dat is
inmiddels verleden tijd. Thans
staat er een bankgebouw, hoek
Jacob Obrechtstraat en Zuid-
Oostsingel. Het militair oefen
terrein Kijk in de Pot, oorspron
kelijk een 'verschanst kamp' dat
deel uitmaakte van de verdedi
gingswerken van de stad, is voor
een groot deel stadspark gewor
den met appartementen langs de
Getrudisboulevard. Het vertrek
van bedrijven uit de binnenstad,
het sluiten van kazernes, fabrie
ken, kerken, kloosters, scholen
en het verhuizen van stadskan
toor, postkantoor en politiebu-
8. Lucernaflat op het Sint-Joseph-
plein in 1973. Gesloopt in 2006.
Foto uit Bergen op Zoom 100 jaar.
poort, het ravelijn Op den Zoom,
de synagoge, het oude postkan
toor in de Zuivelstraat en het mi
litaire oefenterrein Kijk in de
Pot. Er is ook erfgoed verloren
gegaan zoals de feestzaal Thalia
op de Parade en de Parade zelf.
Het Markiezenhof, eens het
woonpaleis van de Markies,
kreeg in de Franse tijd een mili
taire bestemming. Tijdens de In
lijving (1810-1813) was het mili
tair hospitaal en in 1819 werd het
kazerne. In 1957 gaf het rijk het
paleis vrij en kreeg de gemeente
ruimte en middelen om het te
restaureren. Het werd een opera
tie van dertig jaar. Op 27 mei
1987 bezocht koningin Beatrix
de stad om de voormalige ka
zerne Het Prinsenhof officieel te
openen als museum Het Markie
zenhof. Er was meer in de stad te
restaureren. Hoog genoteerd
stond ook de Gertrudiskerk. Dit
middeleeuwse monument was
toe aan een grondige opknap
beurt. In 1969 werd daarmee be
gonnen onder leiding van de ar
chitecten E. Canneman en ir. J.
de Wilde. Net als bij Het Markie
zenhof en andere restauraties
heeft ook C. Booij als bouwkun
dig medewerker van de ge
meente met zijn detailstudies
veel bijgedragen tot een histo
risch verantwoorde renovatie.
Het zat niet mee. In 1972 maakte
een felle brand een abrupt einde
aan het herstelwerk. Alleen de
toren bleef nagenoeg onbescha
digd. Het was even slikken, maar
al snel besloot de gemeenteraad
1 64
De Waterschans nr. 4-2006
9. De oude haven met de Bonte Brug als verbinding tussen Noord- en Zuidzij
dehaven. Op de achtergrond de lange schoorsteen van 'De Spiritus' (Nedalco).
De brug was van plaatijzer en in 1870 gemaakt door de Bergse firma Arnoldus
Asselbergs en Zoon. Bonte Brug was de naam van de brug van vóór 1870. Die
was geschilderd in zwarte en witte blokkende kleuren van de stad. Afbeelding
van een ansichtskaart uit de collectie van HCM.
het werk op een aanvaardbare
wijze te voltooien. De laatste ka
zerne die dichtging was de kort
voor de oorlog gebouwde Cort
Heyligers. Ze lag toen net buiten
de bebouwde kom. Een enkel ge
bouw laat men staan als herinne
ring en als middelpunt van weer
een nieuwe wijk.
6. Nieuwe industrieën
De industrie is nog altijd een fac
tor van belang voor de werkgele
genheid en voor de welvaart.
Veel gemeenten zetten zich in
voor het aantrekken van nieuwe
bedrijven. Ook Bergen op Zoom
was in deze al vroeg actief. Door
het verbeteren van de infrastruc
tuur en het aanbod van gunstige
vestigingsbepalingen trachtte de
gemeente ondernemers aan te
trekken. Van groot belang was de
aanleg van de Theodorushaven
met een modern bedrijventer
rein. Voor grote industrieën werd
verder ruimte gemaakt langs de
spoorlijn in de Lage Meren en la
ter op Noordland. Kleinere on
dernemingen vestigden zich on
der andere bij de wijken Meilust
en de Linie. General Electric
Plastics, een divisie van het mul
tinationale bedrijf General Elec
tric (GE), bouwde een alsmaar
uitdijende fabriek bij de Theodo
rushaven voor de fabricage van
plastic, onder meer voor auto's.
Philip Morris Holland, met 1850
personeelsleden de grootste
werkgever van Bergen op Zoom,
bouwde een sigarettenfabriek in
De Lage Meren. Andere interna
tionaal bekende giganten zoals
het concern Cargill aan de haven
(vestigingen in 63 landen met to
taal 149.000 werknemers), Akzo
Nobel en de reeds meer dan een
eeuw bestaande 'spiritusfabriek',
de Nedalco. treft men daar even
eens aan. Nedalco herinnert aan
de Bergse suikerindustrie van
weleer. De fabriek maakte alco
hol uit melasse. De firma is na de
oorlog uitgegroeid tot een be
drijf van Europees formaat en
bereidt thans ook alcohol uit
graan. In 1998 begon Nedalco
met het maken van bio-ethanol
als brandstof voor onder meer
auto's. De ligging van Bergen op
Zoom stimuleerde het transport
wezen met internationale onder
nemingen als Meeüs, Bernaards
Transport en Jan de Rijk. De
opening van de Theodorushaven
vond plaats in 1964. De oude ha
ven is daarna voor een groot deel
gedempt, wat de stad van veel
stank en ongemak bevrijdde.
Heel wat bedrijfspanden langs
de kaden zijn inmiddels gereno
veerd, gesloopt of omgetoverd in
woningen. Dat gebeurde onder
toezicht en begeleiding van
Stadsherstel. Met name architect
ir. Jan Weyts heeft heel wat reno
vaties op zijn naam staan, niet al
leen in het havenkwartier, maar
ook in de binnenstad.
7. De invloed van de secularisatie
Wat bij het herstel van de demo
cratie in Nederland na de oorlog
mislukte, slaagde grotendeels
wel in de jaren zestig en daarna.
We hebben het dan over de
doorbraak. De secularisatie staat
daarmee in nauw verband. Daar
onder verstaat men de afne
mende invloed van de kerk op
het maatschappelijk leven. Het is
een proces dat al eeuwenlang
gaande is. Er zijn tijden dat de in
vloed van kerk en godsdienst af
neemt zoals bijvoorbeeld in de
BURGEMEESTER PETERS SLUIS
10. Burgemeester ir. L. Peters opent de naar hem genoemde sluis op 5 juni
1964. De sluis vormt de toegang tot de Theodorushaven.
Foto uit Bergen op Zoom 100 jaar in kleur en beeld.
1 65
GEOPEND 5 JUNI 19 64
