De Waterschans nr. 4-2006
De Waterschans nr. 4-2006
Persbericht
achttiende eeuw, de eeuw van de
Verlichting, en de reactie daarop
in de negentiende eeuw, toen
zich juist het tegenovergestelde
voordeed. In de twintigste eeuw
is de invloed van kerk en gods
dienst op de maatschappij duide
lijk merkbaar tot de jaren zestig.
Daarna treedt er een verande
ring op. Talrijke verschijnselen
tonen dat duidelijk aan, zowel bij
katholieken als protestanten. In
paragraaf 2 van dit hoofdstuk za
gen we hoe de invloed van de
Nederlandse bisschoppen merk
baar was op het stemgedrag van
de katholieken en op de terug
keer van de zuilen in ons land.
Langzamerhand deed zich een
ommekeer voor. Zo nam de in
vloed van de kerk op de politiek
af. Andere verschijnselen in dit
verband waren en zijn het afne
mend kerkbezoek, zowel bij ka
tholieken als protestanten, de ge
ringe belangstelling voor het
priesterambt en het kloosterle
ven, het verminderde ontzag
voor de paus, wiens standpunten
inzake geboortenbeperking, ho
mo's, aids, het celibaat, de rol van
de vrouw in de kerk, door velen
als conservatief en niet van deze
tijd worden beschouwd. De secu
larisatie uit zich ook in het stem
gedrag van de gelovigen. Dat
blijkt uit de verkiezingsuitslagen,
zowel landelijk als regionaal en
lokaal. Voor wat de katholieken
betreft, vond er in de provincies
Noord-Brabant en Limburg een
grote verschuiving plaats. Jaren
lang hadden de katholieken het
in deze provincies voor het zeg
gen, maar na 1960 kwam daar
een kentering in. Enkele cijfers
ter illustratie: in 1946 behaalde
de KVP landelijk ruim 30,8
van de stemmen (32 zetels van de
100), in 1972 was dat nog 17,7%
en in 1989 samen met de ARP en
de CHU, 35,3%. Om als christe
lijke partij toch nog een vuist te
kunnen maken gingen KVP,
ARP en CHU samen als één par
tij, het CDA Christelijk De
mocratisch Appel). In Bergen op
Zoom verloor de KVP eveneens
haar meerderheid. Behaalde de
partij daar in 1962 nog 12 zetels
van de 23, bij de verkiezingen in
2006 waren het er als CDA maar
5. De verandering weerspiegelt
zich eveneens in de politieke
kleur van de Bergse burgemees
ter.Vele jaren achtereen was dat
steevast een katholiek. Na bur
gemeester Louis van de Laar
(1963-1981) volgde P. Zevenber
gen (1982-1993) op. Hij was lid
van de VVD net als zijn opvolg
ster mevrouw A. van der Berg
(1994-2000). Na haar was de
PvdA aan de beurt in de persoon
van de Bergenaar P.A.C.M van
der Velden (2000-2004). Eerste
burger van de gemeente Bergen
op Zoom is thans Han Polman
van D'66. De secularisatie tastte
voorts de zuilen aan. Niet alleen
in de politiek en in het onderwijs
was dat merkbaar. Men consta
teert het ook in de vakbonden,
de sportclubs, de pers, de omroe
pen, de middenstandsverenigin
gen, de jeugdverenigingen, de
harmonieën, de bibliotheken en
andere culturele instellingen.
Wat de scholen betreft, valt het
op dat bij de schoolkeuze de
identiteit nagenoeg geen rol
meer speelt. Factoren als de kwa
liteit van het onderwijs, de lig
ging van het gebouw, de goede
naam, de samenstelling van het
leerlingenbestand 'zwart of wit',
vinden velen belangrijker. Op
kerkelijk gebied bevorderde de
ontzuiling de oecumene. Door
meer te zoeken naar het over
eenkomstige in de geloofsbele
ving dan naar de leerstellige ver
schillen, groeide het wederzijds
begrip. De onderlinge verhou
dingen verbeterden en zo on
stond er meer samenwerking. In
die sfeer vond men in Bergen op
Zoom een oplossing voor het
probleem van het gebruik van de
Grote Kerk. Een nieuw element
in het stadsbeeld ontstond door
de komst van werkkrachten uit
islamitische landen, vooral uit
Marokko en Turkije. Zij maken
thans in Bergen op Zoom een
aanzienlijk deel van de bevol
king uit, in enkele wijken meer
dan twintig procent. De seculari
satie verloopt bij de islam in het
algemeen trager dan bij de chris
tenen. Typerend in dat opzicht is
de bouw van moskeeën met daar
tegenover het slopen van kerken.
De specifieke kleding van gees
telijken, broeders en zusters is
uit het straatbeeld verdwenen;
de lange gewaden voor mannen
en de hoofddoekjes voor meisjes
en vrouwen zijn ervoor in de
plaats gekomen. Lang niet alle
veranderingen zijn hiermee aan
bod gekomen, noch is het einde
ervan in zicht. De secularisatie is
een interessant historisch ver
schijnsel dat om een verklaring
166
vraagt. We moeten hier evenwel
volstaan met het waarnemen van
het fenomeen en de tastbare ge
volgen daarvan.
8. Nawoord
Dit hoofdstuk is het laatste van
deze Geschiedenis van Bergen
op Zoom. Meerdere lezers heb
ben gevraagd of het verhaal in
boekvorm verschijnt. Een ge
wone herdruk zonder meer is
niet gewenst. Een grondige her
ziening moet eraan voorafgaan.
Er is de laatste jaren zoveel
nieuws ontdekt, - denk maar bij
voorbeeld aan de opzienbarende
vondsten van de stadsarcheoloog
Marco Vermunt en zijn medewer
kers van 'In Den Scharminckel' -
dat daar niet zonder meer aan
voorbij kan worden gegaan. Ook
zou een herziening een niet te
missen kans bieden om zeker de
meest storende hiaten weg te
werken en tevens dankbaar ge
bruik te maken van de correcties
en kanttekeningen die attente le
zers mij hebben doen toekomen.
Er is dus nog veel te doen.
Literatuur
Lezingenreeks
Cultuurhistorie rond
Bergen op Zoom
167
11. Herinnering aan 'Het Rijke Roomsche Leven' van de eerste helft van de
twintigste eeuw.
Bijeenkomst op het plein vóór de Sint-Josephkerk (Pastoor Joorenpleinin
1922 bij gelegenheid van de plechtige intronisatie van het beeld van het Heilig
Hart. Het beeld is een ontwerp van J. Geelen uit Roermond. Foto HCM.
J. van der Meulen:, Uit Nood Geboren.
Lievenshove 1905-1948 Bergen op Zoom
1992; Toine van Eekelen en CeesVanwe-
senbeeck: Van gasthuismeesters, mom-
boirs en regenten. De geschiedenis van het
Algemeen Burger Gasthuis te Bergen op
Zoom 1246-1968. (Deel 7 in de reeks Stu
dies uit Bergen op Zoom) Bergen op
Zoom 1989; Willem van Ham met mede
werking van Onno Greiner, Barend van
Rossum en Wim Lichtveld; Ter ere van
"De Maagd". Uitgave ter gelegenheid
van de opening van de Stadsschouwburg
"De Maagd" op 30 augustus 1990. (Deel 8
in de reeks Studies uit Bergen op Zoom)
Bergen op Zoom 1990; Vanwesenbeeck,
C.D. (eindredactie): Bergs Monumenten-
boek, Monumentale architectuur in Ber
gen op Zoom. Bergen op Zoom 1995, met
name de pag. 6-24; Jan Houdijk: Heerlijk
Huis van Bergen, Bergen op Zoom 1993.
Vlot geschreven boekje over de heren en
markiezen van Bergen op Zoom met
fraaie foto's van het Markiezenhof, ge
maakt door Studio Marcant uit Hooger-
heide; Ben Daeter en Wim Edens: Tien
jaar Bergse Plaat. Een uitgave van wijk
commissie De Bergse Plaat. Bergen op
Zoom 2001. Over de door de Duitsers
aangerichte verwoestingen zie: Piet Hoe-
delmans: Jeeps en Klaprozen een relaas-
van de periode 1944-'45 in Bergen op
Zoom en omgeving. Bergen op Zoom
1990; Cees Vanwesenbeeck en Guust van
Dijk:, Bergen op Zoom 100 jaar in kleur
en beeld, Bergen op Zoom 2001. Een
boek met honderd foto's van Bergen op
Zoom over de periode 1901-2000 met één
afbeelding voor elk jaar. Over het rijke,
roomse leven: Michel van der Plas en Jan
Roes: De kerk gaat uit, familiealbum van
een halve eeuw katholiek leven in Neder
land. Bilthoven 1973.
Niet overmeld mag blijven: R. Meischke
e.a.: Het Markiezenhof te Bergen op
Zoom in het door de Geschiedkundige
Kring van Stad en Land van Bergen op
Zoom uitgegeven boek: Bergen op Zoom
gebouwd en beschouwd (Bergen op
Zoom 1987, blz. 1-72). Daarin ook bijdra
gen van W.A. van Ham: Vorming en
voortbestaan van het middeleeuwse stads
beeld (blz. 73-104); J.L.C. Weyts: Weder
waardigheden van kleine en grote monu
menten. (blz. 105-134); C.J.A.C. Peeters
e.a.: Bijdragen tot de geschiedenis van de
Sint-Gertrudiskerk (blz. 135-212). On
langs verscheen een interessant boek
over de Bergse haven onder redactie van
Johanna Jacobs, Yolande Kortlever en
Jan Peeters: "Krabbegat, 'Avestad, da's
m'n grööte drddml' Het ontstaan, de ge
schiedenis en de toekomst van de Bergse
haven. Bergen op Zoom 2005.
Bergen op Zoom is gedurende vele
eeuwen een stad geweest met een
levendige migratie als gevolg van de
handelscontacten die de bewoners on
derhielden met andere steden in en bui
ten de Nederlanden en later als gevolg
van de snel wisselende bezetting van het
garnizoen van de stad. Dit maakt de be
studering van stambomen van de vroe
gere en huidige bewoners van de stad ui
terst interessant. Frank Wierckx zal
stilstaan bij de betekenis van stamboom
onderzoek voor de persoon, maar in een
breder kader ook voor de bestudering
van de geschiedenis van de stad. Boven
dien wil hij proberen het stamboomon
derzoek te verbreden tot familiegeschie
denis, die op haar beurt in verband
gebracht kan worden met de geschiede
nis van de stad en in sommige gevallen
zelfs de nationale en Europese geschie
denis.
Dit jaar wordt in Kats een monument
onthuld voor de verdronken dorpen van
Zeeland. Annemarieke Willemsen zal
een overzicht geven van de archeologie
van dit soort verdronken plaatsen uit de
Middeleeuwen. Centraal staat het ver
dronken land van Zuid-Beveland, waar
de stad Reimerswaal en de omliggende
dorpen in 1530 bij de Sint Felixvloed
verloren gingen, maar ook de verdron
ken dorpen van Brabant komen aan
bod. Dit verdronken land is een belang
rijke bron van archeologische vondsten,
die een beeld geven van het dagelijks le
ven in de Late Middeleeuwen.
De constatering dat onze dialecten met
uitsterven worden bedreigd is al meer
dan honderd jaar oud. Al die tijd waar
schuwt men voor dialectverlies en taai-
schaamte. Onze moedertaal is in gevaar!
Jos Swanenberg zal o.a. ingaan op de
verschillende dialecten in Noord-Bra
bant en op de vraag in hoeverre onze
dialecten met uitsterven worden be
dreigd.
Dat Noord-Brabant ooit heeft behoord
tot het oude hertogdom Brabant, weten
we allemaal wel.
Maar wie waren eigenlijk die hertogen?
En is er nog altijd een hertog? Arnoud-
Jan Bijsterveld zal in deze lezing de Bra
bantse hertogen in woord en beeld over
het voetlicht brengen, van 'hertog' Karei
de Grote tot en met Karei V, en van ko
ning Filips II tot prins Filip van België.
Ook de geschiedenis van het grondge
bied komt aan bod. Uitgangspunt vormt
de in 1526 verschenen Kroniek van de
hertogen van Brabant door Adrianus
Barlandus: hij schreef een genealogische
geschiedenis van de hertogen, die on
langs werd doorgetrokken tot het heden.
Deze lezingenreeks is georganiseerd
door BRG/BMS in samenwerking met
Historisch Centrum het Markiezenhof,
Bibliotheek Het Markiezaat, Heemkun
dige studiekring Halchterth, Geschied
kundige Kring van Stad en Land van
Bergen op Zoom en de Stichting Be
zichtiging Monumenten.
locatie
Bergen op Zoom, Historisch Centrum
het Markiezenhof
data en tijdstip
dinsdag, 20.00-22.00 uur
16 januari 2007: prof.dr. Arnoud-Jan
Bijsterveld
De hertogen van Brabant: van Karei tot
Karei en van Filips tot Filip
23 januari 2007: dr. Frank Wierckx
Bergen op Zoom, een stad als een
h(sl)uis?
30 januari 2007: dr. Annemarieke
Willemsen
Schatten uit de Schelde: verdronken
middeleeuwse vind-)plaatsen
6 februari 2007: dr. Jos Swanenberg
Dialect in Bergen op Zoom
deelnamekosten
22,50 voor 4 lezingen (incl. koffie/thee)
aanmelding schriftelijk
Vóór 10 januari 2007 bij het Historisch
Centrum het Markiezenhof,
t.a.v. Claartje Rijkers, Postbus 35,
4600 AA Bergen op Zoom of
per e-mail c.rijkers@bergenopzoom.nl
Momenteel zijn er al veel aanmeldingen
binnen. Wees er dus snel bij, want vol is
vol!
