Menukaarten met een verhaal:
de Algemeene R.K. Officierenvereeniging
De Waterschans nr. 4-2006
De Waterschans nr. 4-2006
Monique Raats
De menukaart
De hier gereproduceerde menu
kaart is vervaardigd voor het di
ner dat op 27 juli 1929 in Bergen
op Zoom wordt aangericht ter
gelegenheid van het tienjarig ju
bileum van de Algemeene R.K.
Officierenvereeniging. De kaart
is in feite een prent, een lino
leumsnede in zwart, waar in een
rechthoekige uitsparing in het
midden de gangen en de gerech
ten in boekdruk in oranje zijn
aangebracht. De letters en de de
coratie onder in de rand zijn met
penseel oranje ingekleurd.
De menukaart is uitgevoerd in
art-decostijl, een stijl die na de
Eerste Wereldoorlog is ontwik
keld uit de art nouveau en die
zijn sporen heeft nagelaten tot in
de jaren vijftig van de twintigste
eeuw. Hoekige motieven, zoals
op deze menukaart, zijn kenmer
kend voor de stijl.
De decoratie onderin de rand van
de kaart kan verklaard worden uit
de naam en het karakter van de
vereniging: het kruis staat voor de
katholieke signatuur, de sterren
voor de officiersrangen, zoals aan
gebracht op de opstaande kraag
van het toenmalige uniformjasje
(zie ook afb. 2 en 3) en de kroon
voor trouw aan koningin en va
derland. In verband met de vie
ring van het jubileum in Bergen
op Zoom is de kaart verder opge
sierd met afbeeldingen van Bergse
monumenten.
De linoleumsnede voor de menu
kaart is vervaardigd door de Bergse
amateurtekenaar Henri Pieter
Overhoff. In hetzelfde jaar waarin
hij de prent snijdt, in 1929, treedt
Overhoff als archivaris in dienst
bij de Volkskrant en vestigt zich te
Amsterdam. Hij blijft echter ge
durende zijn hele leven zeer be
trokken bij zijn geboorteplaats.
Voorgeschiedenis van ARKO
Europa staat in 1918 aan het
eind van een bloedige oorlog, die
bijna overal de politieke en
maatschappelijke verhoudingen
overhoop gegooid heeft. In Rus
land heeft een revolutie plaats
gehad, waarvan de gevolgen zich
uitstrekken over de omringende
landen. De Russische ambassade
in Berlijn verspreidt actief propa
ganda en de naderende nederlaag
zet de politieke verhoudingen in
Duitsland verder op scherp.
Eind 1918 slaan matrozen van de
keizerlijke marine aan het mui
ten in de Noord-Duitse havens,
omdat de marineleiding, ondanks
het bevel van Berlijn om de zee
oorlog te staken, nog een grote
slag wil leveren om de eer te red
den. Als reactie hierop nemen de
matrozen op 30 oktober in Wil
helmshaven de macht over. Deze
1 7O
muiterij vindt navolging in an
dere marinehavens en vanaf dat
moment slaat een golf van op
roer en demonstraties door het
hele land. Overheidsgebouwen
en kazernes worden bezet en op
veel plaatsen worden soldaten-
en arbeidersraden in het leven
geroepen. De geest van de revo
lutie rukt op naar de grenzen van
Nederland.
Ons land blijft tijdens de Eerste
Wereldoorlog neutraal, maar de
algehele mobilisatie en de oor
logssituatie in de omliggende lan
den hebben ook hier invloed op
de sociaal-economische situatie.
Er is woningnood en de prijzen
stijgen fors. Smokkelhandel tiert
welig. Er heerst grote onrust over
mogelijke aanvallen vanuit Duits
land. Een wereldwijde griepepi
demie kost ook in Nederland aan
velen het leven. Al deze factoren
dragen niet bij aan een stabiel
politiek klimaat.
Na de verkiezingen van juli 1918
is een kabinet onder leiding van
de conservatieve katholiek Ruys
de Beerenbrouck aangetreden,
maar winst van revolutionaire
splinterpartijen, zoals in Amster
dam, wekt de vrees voor extre
misme onder de arbeidersbewe
gingen. Ook in leger en vloot
heerst grote ontevredenheid. Op
25 oktober breekt in de leger
plaats Harskamp op de Veluwe
een oproer uit. Hoewel dit op
roer geen revolutionaire of poli
tieke achtergrond heeft, wordt
de angst voor een algehele opstand
hierdoor wel aangewakkerd.
De leider van de Sociaal-Demo
cratische Arbeiderspartij (SDAP),
Pieter Jelles Troelstra, ziet in dit
alles aanleiding om te geloven
dat ook Nederland rijp is voor
revolutie. Hij wordt in deze me
ning bevestigd door socialisti
sche leiders in Rotterdam, waar
de scheepvaart erg onder de oor
log te lijden heeft en de werkloos
heid hoog is. De burgemeester
van Rotterdam. A.R. Zimmerman,
vraagt de socialisten te helpen bij
de handhaving van de orde mocht
er een revolutie komen. Tijdens
redevoeringen op 11 november
in Rotterdam en op 12 november
in de Tweede Kamer zegt Troel
stra dat "de bourgeoisie gereed is
om de macht op te geven".
In reactie hierop mobiliseren con
fessionele en royalistische orga
nisaties hun achterban en mas
sale demonstraties als steunbe
tuiging aan regering en monarchie
volgen. Op 14 november moet
Troelstra dan ook erkennen dat
de revolutie er niet zal komen.
Deze nu afgewende dreiging ver
sterkt de behoefte van een aantal
katholieke officieren binnen het
leger om zich te organiseren, om
als het nodig zou zijn zich beter
te kunnen verzetten tegen even
tuele pogingen om het wettig ge
zag omver te gooien.
Daarnaast speelt de toenemende
emancipatie van de katholieken
in de krijgsmacht een rol. Ten
tijde van de Republiek der Ver
enigde Nederlanden zijn er wel
katholieken binnen het Staatse
Leger werkzaam, maar hun rol is
ondergeschikt. Na 1796 krijgen
de godsdienstige minderheden
officieel dezelfde rechten als de
protestanten, maar in de praktijk
van het leger is hier weinig van te
merken. Vooral onder de officieren
zijn de katholieken sterk onder
vertegenwoordigd. De persoon
lijke dienstplicht in het begin van
de twintigste eeuw zorgt echter
voor een procentuele toename,
met name onder reserveofficie
ren. Tegelijk met de toename van
het aantal katholieken in het le
ger neemt ook de zorg voor het
geestelijk welzijn van de solda
ten toe. In 1883 zijn al de eerste
katholieke militaire tehuizen ge
opend en hun aantal breidt snel
uit. In 1911 wordt de R.K. Bond
St. Martinus opgericht, waarin
katholieke onderofficieren zich
verenigen.
Oprichting ARKO
Op 12 september 1918 verschijnt
in De Maasbode een artikel van
reserve le luitenant infanterie
J.C.L. Stallaert onder de titel "Een
tekort", waarin hij een oproep
doet om een katholieke officie
renvereniging op te richten. Dit
ontketent een perspolemiek over
de rol van de katholieke officier
in het leger en de wenselijkheid
of onwenselijkheid tot vereni
ging. De argumenten variëren
van het belang van een grotere
emancipatie van de katholieke
officier tot de angst voor versnip
pering binnen het leger. Op 15
december 1918 wordt in De Maas
bode een oproep geplaatst aan
alle officieren die willen mee
werken aan de oprichting van
een vereniging om een kaartje te
sturen naar de hoofdaalmoeze
nier bij het leger te velde F.J.H.
Evers. Op 23 december vindt in
diens huis in Den Haag een ver
gadering plaats van enkele pro
minenten, waarna een groep zich
gaat buigen over statuten en
huishoudelijk reglement voor de
nieuwe vereniging. Begin febru
ari 1919 worden ongeveer 200
katholieke officieren aangeschre
ven om op 16 februari samen te
komen in de bovenzaal van res
taurant De Kroon aan het Spui te
Den Haag. 72 Officieren geven
gehoor aan de uitnodiging en
ruim 100 anderen betuigen schrif
telijk hun instemming. Door teke
ning van de lidmaatschapslijst is de
oprichting van de "Algemeene
R.K. Officierenvereeniging" een
feit. Het hoofdbestuur wordt ge
vormd door voorzitter luitenant-
generaal RRC. Collette, ondervoor
zitter kapitein van de Generale
Staf RJ. van Munnekrede, secreta
ris kapitein infanterie Th.F.M.
Schaepman, penningmeester re
servekapitein infanterie J.P.
Boots en de leden reserveofficier
van gezondheid 3e klasse A.C.M.
van Moorsel, kapitein veldartil
lerie I.M.P.A. Quadekker en re
servekapitein infanterie G.W.E.
de Quay.
Op 14 maart wordt op verzoek
van het hoofdbestuur hoofdaal
moezenier F.J.H. Evers door de
bisschop van Haarlem benoemd
tot geestelijk adviseur. Onder de
bestuursleden zijn ook enkele
bekenden van de Bergse mili
taire bevolking. Voorzitter Pierre
Paul Chretien Collette woont
van 1912 tot 1914 in onze stad en
ondervoorzitter Petrus Josephus
van Munnekrede is hier van 1911
tot 1913 compagniecommandant
van het 3e Regiment Infanterie.
Ook Ignatius Marie Petrus Al-
phonsus Quadekker en Theodoras
Francois Marie Schaepman zijn
enkele jaren in onze stad gelegerd.
Doel en activiteiten van ARKO
De nieuwe vereniging heeft tot
doel de behartiging van de belan
gen van de officieren, in de eerste
plaats op geestelijk en vervolgens
op stoffelijk gebied, overeenkom
stig de beginselen van de R.K.
1 71
Russische eieren
Groeniensoep
gewelde boter Versche aardappelen
de Tomaten Garnalen en gehakt
wijnsvleesch Witte boontjes
Aard appel balletjes
Vruchten
Gekookte Ham Doperwtjes
Meloen Slagroom
arbot
ordeaux St. Jutten (v. Gilse) f C
'om. Agassac (Stam) 3
Graves Supér. 3.1
Bourgogne Macon 5.5
Charlaschberger 4.0X
Champ, de Bermont 5.50
Menukaart van het diner op 27 juli 1929 in Thalia, met linoleumsnede door
Henri Overhoff.
