De Waterschans nr. 1-2007
Afb. 4. De eerste, grootste oven achter de Swaen
lage gedeelte. Tijdens de sanering
zelf zijn wel regelmatig waarne
mingen en opmetingen gedaan.
Toen is ook gebleken dat de
bouw en de sloop van de fabriek
vrijwel alle oudere sporen had
den vernietigd.
Het onderzoek leverde allerlei
archeologische resten op, zoals
funderingen, kuilen en putten die
gedateerd kunnen worden van de
vijftiende tot de achttiende eeuw.
Ze lagen vrij ondiep onder het
oppervlak.
Oven 1
Achter het pand 'De Swaen' kwam
een grote, rechthoekige structuur
van 3,50 x 5,25 meter aan het
licht, bestaande uit verbrande
klei en baksteenpuin. Hierin wa
ren twee langwerpige taps toelo
pende kanalen van baksteen ge
metseld. Ook de bodems waren
van steen. De zijkanten van de
kanalen vertoonden duidelijk de
sporen van verhitting. De kana
len lagen vol met as en baksteen
puin (afb. 4).
Aan de zuidzijde lag een recht
hoekige ruimte van 3,50 bij 6 me
ter, met de restanten van een
bakstenen vloer. Daarachter lag
nog een ruimte. Helaas was het
kantoor van het energiebedrijf in
1976 dwars door deze funderin
gen gebouwd zodat we niet we
ten hoever de bebouwing nog
doorliep.
Het raadselachtige bouwsel moet
ooit een oven zijn geweest. Een
Afb. 5. Stenen van het ovenrooster.
aanwijzing voor de oorspronke
lijke werking gaven de stenen die
in de sleuven lagen. Die hadden
een bijzondere u-vorm: als ze op
hun kant stonden vormden ze
een vloer met smalle spleten (afb.
5). Alle stenen waren aan één
kant enorm verbrand. Er werd
een hoge temperatuur bereikt,
wat betekent dat het zeker een
keramiekoven is geweest en niet
een stookoven van bijvoorbeeld
een brouwerij.
Aangenomen wordt dat de ste
nen ooit de vloer vormden van
het stookgedeelte van de oven.
Die vloer rustte waarschijnlijk op
stenen boogjes, waar helaas geen
resten van bewaard waren. De
hele bovenbouw van de oven was
immers verdwenen. De as kon
door de spleten in de sleuven val
len, die dienst deden als asladen.
Toen de oven buiten werking ge
steld en gesloopt werd, zijn gedeel
ten van de vloeren in de asladen
terecht gekomen. In tegenstelling
tot het puin van de rest van de
oven, waren die stenen niet meer
geschikt voor hergebruik.
Boven het stookgedeelte bevond
zich oorspronkelijk de ovenka
mer zelf. Naar alle waarschijnlijk
heid had die net zo'n vloer als in
de stookruimte. Sommige stenen
hadden aan de niet-ingebrande
zijde grote vlekken en spatten
van loodglazuur en zijn waar
schijnlijk van deze bovenste vloer
geweest.
Waarschijnlijk hebben we te ma
ken met twee grote ovens naast
8
De Waterschans nr. 1-2007
Afb. 6. De tweede oven achter de Drie Haringen.
elkaar, allebei met een drieledige
opbouw: onderin de aslade, daar
boven de stookruimte en daarbo
ven weer de ovenkamers. De to
tale hoogte wordt op meer dan
twee meter geschat.
Oven 2
Achter het huis 'De Drie Harin
gen' kwamen de restanten van
een andere oven tevoorschijn.
Het was een rechthoekige con
structie van gemetselde bakste
nen met een inwendige lengte
van 2,58 meter en een breedte
van tenminste 1,10 meter. Het
steenformaat bedroeg 47 x 9 x
187 centimeter. De vloer was flink
ingebrand en verglaasd door con
tact met het vuur. De witgeel ver
brande ovenwanden waren maar
10 centimeter hoog bewaard, dus
ook hier ontbrak de hele boven
bouw. Jammer genoeg waren er
aan de noordzijde twee moderne
mantelbuizen doorheen gegraven
zodat een flink deel van de oven
verloren was gegaan. Er waren
geen sporen van een bedrijfs
ruimte bij de oven (afb. 6).
De grens tussen deze oven en de
andere, veel grotere, was tegelijk
ook de grens tussen de beide per
celen van De Swaen en De Drie
Haringen. De oven van De Drie
Haringen werd waarschijnlijk van
uit de westelijke richting (aan de
korte zijde) gestookt. Omdat de
ze oven een ingebrande vloer
had, zal de opbouw eerder twee
ledig zijn geweest: een stook
ruimte onder en een ovenkamer
boven. Er was geen opvangka-
naal voor de as.
Oven 3
Vlak naast deze oven werd nog
een deel van een derde oven of
stookruimte gevonden. Het was
een twee meter brede constructie
van baksteen en leem, waarin
twee smalle rechthoekige uitspa
ringen waren gemaakt. De ran
den ervan vertoonden sporen van
verhitting. De bovenbouw ont
brak, maar erger nog, vrijwel de
hele oven was door de moderne
mantelbuizen vernield. De oor
spronkelijke lengte viel niet meer
te achterhalen. Het baksteenfor
maat bedroeg 47 x 9 x 18 centi
meter (afb. 7 rechts).
Op het eerste gezicht leek deze
oven een verkleinde versie van
de eerste, achter De Swaen. De
beide verdiepte sleufjes hadden
bodems van daktegels en bak
steen en waren bedekt met as. De
verhitting was niet zo intens als
bij de tweede oven, waardoor het
aannemelijk lijkt dat het ook hier
om asladen gaat van een oven
met een driedelige opbouw. Van
deze laden resteerden alleen nog
de uiteinden en de achterwand.
Deze oven zou dan gestookt
moeten zijn vanuit noordelijke
richting, dus vanuit het pand De
Drie Haringen.
Oven twee en oven drie lagen
beide op het erf van dat pand,
maar hebben waarschijnlijk niet
tegelijk gefunctioneerd. De der
de oven bevond zich immers te
gen de veronderstelde ingang van
de tweede oven en bovendien
was hij gebouwd op een afvalkuil
die ook te maken had met het
productieproces op dit erf.
De techniek van de ovens
Als we terugkeren naar de eerste
oven, dan is duidelijk dat het een
groots opgezette constructie is
geweest. Tijdens het onderzoek
werd ontdekt dat de hele oven
(of misschien is het beter om te
spreken van twee ovens naast el
kaar) ooit een keer gerepareerd
was. Onder de vloeren van de
sleuven zaten nog oudere vloe
ren. De 3 meter lange asladen
waren in eerste instantie gemet
seld van stenen met een formaat
4-5 x 87 x 18 centimeter. Een
Afb. 7. De tweede en derde oven van de Drie Haringen.
