6 O
De Waterschans nr. 2-2007
Trimbos door de bisschop zelf on
eervol ontslag aangezegd. De an
nalen vermelden nergens enige
achtergrond bij dit ontslag. Wel
kozen kerk- en armbestuur, in
verenigde zitting bijeen, direct
twee nieuwe armmeesters. En wel,
omdat men er belang aan hechtte
den Voorzitter inhet vervolg vrij
te Kunnen laten van Collecten en
bedeelingen, opdat hij des te beter
de belangen van den armen zoude
kunnen behartigen ,..32
De sociale herkomst van de arm
meesters laat zich traceren via het
personele overzicht. Bij één per
soon was het niet mogelijk om een
beroepsaanduiding te achterha
len. De classificatie is als volgt:
vrije beroepen één armmeester,
grotere zakenlieden vier arm
meesters, kleinere zakenlieden
dertien armmeesters en de nieuwe
middenstand bracht één arm
meester voort.
Gebukt onder de lasten der
minvermogenden
Het opmaken van de balans
Concluderend kan gesteld wor
den dat de armmeesters die vorm
hebben gegeven aan het beleid
van het rooms-katholiek armbe
stuur in Bergen op Zoom zich
grotendeels hebben weten te ont
trekken aan de werking van de
Wet tot regeling van het Armbe
stuur uit 1854. Een wet die juist
was bedoeld om de kerkelijke in
stellingen de zo gewenste autono
mie op het vlak van de sociale
zorg te geven. Door manipulatie
met de zinsnede uit het kerkelijk
reglement dat alleen ondersteu
ning behoefde te worden uitge
reikt voor zoo verre de mid
delen dit toelieten wist het
bestuur barricades op te werpen
op het moment dat de burgerlijke
overheid wettelijke bepalingen
juist wilde toepassen. Dit alles
met steun van bijvoorbeeld de bis
schop van Haarlem die al in maart
1856 armbesturen voorhield dat
de financiële middelen de maat
der dingen bepaalden en alle ka
tholieke mensen in nood die hier
door buiten de boot dreigden te
vallen moesten maar een beroep
Armmeesters rooms-katholiek armbestuur
naam
geboren
adres
beroep
benoemd
afgetreden
C. van Aken
Blaauwhandstraat
Pastoor
29-03-56
J.F. de Koek
1807
G
Moeregrebstraat
Kaarsemaker
15-12-54
P.J. de Koker
1808
G
Grootenmarkt
Graanhandelaar
en winkelier
31-12-50
J.F. Lemmers
1794
G
Potterstraat
Winkelier
8-1-56
A.P. van Loon
1810
O
Kortemeestraat
15-11-54
J.W. Nelissen*
1818
G
Steenbergschestraat
Koopman
19-12-49
J.M. Smits*
1809
G
Kremerstraat
Winkelier
19-12-49
J.J. Trimbos*
1815
G
Vischmarkt
Koopman
5-5-58
C.J. Veraart
1813
G
Lievevrouwestraat
Winkelier
7-12-50
C.H. Veraart
1809
G
Fortuinstraat
Winkelier
31-12-50
W. Baddé
1813
G
Grootenmarkt
Broodbakker
20-12-50
30-11-53
J.J. Feijen*
1799
G
Kremerstraat
Winkelier
20-12-50
C. Geers*
1809
G
Kremerstraat
Smid
20-12-50
26-2-58
C. Asselbergs*
1805
G
Zuidzijde der haven
Zoutzieder
21-12-53
J.A. Dekkers*
1827
O
Kortemeestraat
Kantoorklerk
15-12-54
B. Pacillij*
1812
G
Boschstraat
Verwer en winkelier
15-12-54
J.J. Verlinden*
1831
O
Lievevrouwestraat
Boekhandelaar
23-1-56
G. Vermunt
1812
O
Fortuinstraat
Koekbakker
26-2-58
H.E. Daverveld
1825
G
Boschstraat
Broodbakker
16-5-58
17-10-58
P. Verduijn
1822
O
Kortemeestraat
Advocaat
16-5-58
C. Penders
1803
G
Kremerstraat
Goudsmid
21-10-58
De Waterschans nr. 2-2007
doen op de instelling die de
'Staats-Armenwet' hier in voor
komende gevallen voor aan
wees.33
De financiële onmacht die het
rooms-katholiek armbestuur in
Bergen op Zoom in haar greep
had zorgde automatisch voor het
min of meer stabiel houden van
het aantal ondersteunden. Dit was
ook elders in het land geen onbe
kend verschijnsel. Van Tijn heeft
op dit punt geschreven: Blijkbaar
was de maat der kerkelijke bede
ling in gunstige jaren al ongeveer
vol, naar wij mogen aannemen in
overeenstemming met de geringe
rekbaarheid der beschikbare mid
delend4 En zo kon het gebeuren
dat de armmeesters die het gezicht
waren van het rooms-katholiek
armbestuur elke dag de behoefti-
gen voor wie armoede dagelijkse
kost was in de ogen moesten kij
ken, maar zij vaak de honger hoe
inventief men ook was niet echt
konden stillen. Daar waren de
tijd, en niet te vergeten de tijd
geest debet aan!
Noten:
Toelichting:
1. De aanduiding G staat voor gehuwd. O staat voor ongehuwd
2. De armmeesters met de toevoeging werden op 29-3-1856 door de bisschop van Breda herbenoemd na het in werking treden van het kerkelijk
reglement daterend van 18-1-1856.
1. Notulen Gemeenteraad 17-11-1856 en
19-12-1856, Historisch Centrum Het
Markiezenhof (kortweg HCM). Ar
chief van het gemeentebestuur (kort
weg GB 1814-1925). invnr. 18, 219v-
220r en 222r.
2. Staat der Bevolking van Bergen op
Zoom op 1 Januarij 1850, verdeeld
naar derzelver Godsdienstige gezind
heden. HCM, Archief van de hervorm
de gemeente (kortweg ANHG), invnr.
18.
3. E.G.H. Hartel, Bergen op Zoom;proe
ve van een sociaal-geografische stads-
analyse(Terborg 1961), 161-163.
4. H.F.J.M. van den Eerenbeemt, Ont
wikkelingslijnen en scharnierpunten in
het Brabants industrieel bedrijf, 1777-
1914(Tilburg 1977), 54-55.
5. C.J.E Slootmans, Tussen hete vuren 1.
Economisch-sociale geschiedenis van
het potmakersambacht te Bergen op
Zoom, 1400-1925, (Tilburg 1970), 6 en
183.
6. Gemeenteverslag 1853, HCM, hoofd
stuk X Armwezen.
7. Handelingen en Aantekeningen van
het Rh Kk Armbestuur te Bergen op
Zoom (kortweg Handelingen...) 9-3-
1855 No. 427, Archief rooms-katholiek
armbestuur (kortweg ARKA). De
stukken van dit armbestuur konden
worden ingezien dankzij de bereidwil
lige medewerking van de Parochiële
Charitas Instelling van de Parochie H.
Maagd Maria.
8. Idem, vergadering 17-1-1851 No. 350,
ARKA.
9. Bronnen met betrekking tot armenzorg
en sociale zekerheid in de negentiende
en twintigste eeuw. Broncommentaren
6. RGP, (Den Haag 2005), 10.
10. Idem11.
11. Idem, 12.
12. Missive d.d 26-12-1846 gericht aan
B&W.HCM.AGB 1814-1925, A: Arm
wezen 1850-1880.
13. Missive d.d. 3-9-1847 gericht aan B&W,
Register inhoudende Vervolg der Cor
respondentie (kortweg Register),
ARKA.
14. Handelingen vergadering 15-9-1848
No. 306, ARKA.
15. H. Verwoert, Wet tot regeling van het
armbestuur in het Koninkrijk de Ne
derlanden, (Amsterdam 1857), 323.
16. Handelingen vergadering 23-12-1854,
No. 422, ARKA.
17. Idem, vergadering 13-4-1855 No. 429
en 9-5-1855 No. 431, ARKA.
18. Idem, vergadering 27-12-1848 No. 314,
ARKA.
19. Stukken betreffende liefdadigheid,
HCM, AGB 1814-1925, vervolg inv. nr.
no. 38, en Gemeenteverslagen, HCM,
Hoofdstuk X Armwezen.
20. Handelingen, vergadering 26-11-1854
No. 420, 9-3-1855 No. 427 en 20-3-1855
No. 428, ARKA.
21. Informatie ontleend aan twee missi
ven d.d. 10-2-1855 en 9-1-1857 no. 13,
Register ARKA.
22. Informatie ontleend aan een missive
d.d. 2-12-1854 en Handelingen, verga
dering 23-12-1854 No. 422, ARKA.
23. Missive d.d. 31-10-1855 No. 592, HCM,
GB 1814-1925, invnr. 514 en Handelin
gen, vergadering 6-11-1855 No. 446,
ARKA.
24. Register met lijsten houdende beslui
ten en inlichtingen betreffende arm
lastigen, uitsluitend ten laste van Ber
gen op Zoom, 1854 tot 1870, HCM,
Archief Algemeen armbestuur (kort
weg AAA), inv. nr. An 16, 85r.
25. Register betreffende armlastigen
uitsluitend ten laste van vreemde on
derstandsdomiciliën, HCM, AAA inv.
nr. An 23, 167 r-v, twee missiven d.d.
21-8-1857 no. 22 en 11-9-1857 no. 24,
Register ARKA, 12 en 13 en een
missive d.d. 8-9-1857, no. 352, HCM,
AAA, invnr. An 13,71-72.
26. Missiven d.d. 17-12-1857 no. 28 en 1-3-
1858 no. 33, Register ....ARKA, 15 en
18-19.
27. Handelingen vergadering 27-11-1844
No. 234, ARKA.
28. Idem, vergadering 15-11-1850 No. 346,
6-12-'50 No. 347 en 20-12-'50 No. 348,
ARKA.
29. Notulen kerkbestuur 14-10-1858, HCM,
Archief van de parochie H. Maagd ten
Hemelopneming (kortweg APHM),
inv. nr. 104,64v.
30. Handelingen vergadering 24-2-1849 en
6-2-1850 No. 332, ARKA.
31. Verwoert, Wet, 319-320.
32. Notulen kerkbestuur 16-5-1858, HCM,
APHM, inv. nr. 104, 54r.
33. Missive d.d. 13-3-1856 afgedrukt in
Provinciaal Bijblad over 1859, No 18,
31-32.
34. Th. van Tijn, Twintig jaren Amsterdam.
De maatschappelijke ontwikkeling van
de hoofdstad, van de jaren '50 der vori
ge eeuw tot 1876, (Amsterdam 1965),
127.
