t"iiP^ü"LQnkoizoP
On® L d
nt^jn
Helena en het Heilige !j
Ga Snel naar irier!
u
*1
u
[hPQnülogie rön [ünStantijn de GP0te
1 2 O
IHU op BePgS aardewerk
1 2 1
l_ IIJL
De letters IHS hebben Constantijn geholpen de overwinning op
Maxentius te behalen. Dankzij het geloof in God kon de tegen
stander verslagen worden. Maar hoe komt het dat die drie letters IHS
tot op de dag van vandaag in veel kerken te zien zijn? Daarvoor heeft
Constantijn de Grote zelf gezorgd.
Het visioen dat Constantijn voor
def slag bij de Milvische Brug
kreeg, is de aanleiding geweest
voor zijn bekering tot het chris
tendom. Een groeiend aantal
mensen hing dit nieuwe geloof
aan, tot onvrede van eerdere
Romeinse keizers. Zij geloofden
immers in het Romeinse veelgo
dendom en keurden het mono-
theïstische christendom af. Con
stantijn was de eerste keizer die
het christendom wél toestond.
Een jaar na de overwinning op
Maxentius bracht Constantijn
namelijk samen met Licinius, de
augustus van het oosten, een
edict uit. In dit edict van Milaan
legden zij vast dat het christen
dom in het hele Romeinse Rijk
toegestaan was als geloof. Ook
werden alle voorheen ingeno
men goederen aan de christe
nen teruggegeven. Zij konden
vanaf dat moment openlijk hun
geloof uiten en hoefden hun
erediensten niet meer op gehei
me locaties te houden,
In het oostelijke deel van het Ro
meinse Rijk begon de heidense
Licinius na enkele jaren echter
met christenvervolgingen. Con
stantijn zag hierin een goede re
den om tegen hem op te trek
ken en op die manier het gehele
rijk in eigen handen te krijgen. In
324 versloeg hij Licinius in de slag
van Chrysopolis, die misschien
wel de grootste van de vierde
eeuw was. Als nieuwe keizer van
het oosten en westen voerde hij
de nodige hervormingen door.
Bisschoppen kregen de status
van senatoren en waren dus in
feite staatsambtenaren. Kerk en
staat werden zo langzamerhand
een eenheid. Hoewel Constan
tijn het christendom niet tot
staatsgodsdienst maakte (dat
gebeurde pas in 380 onder kei
zer Theodosius), begunstigde hij
het geloof wel, door geschen
ken aan kerken te geven en zelf
kerken te laten bouwen. De be
kendste daarvan is de Sint-Pieter
in Rome, die hij liet bouwen
boven het graf van de heilige
Petrus.
Om het oosten en het westen
van het Romeinse Rijk met elkaar
te verenigen, besloot Constan
tijn een nieuwe hoofdstad te
stichten, Op de plaats van de
stad Byzantium aan de Bosporus
bouwde hij een stad die zijn
naam kreeg, Constantinopel
(het huidige Istanbul). Dit werd
een belangrijke stad op het ge
bied van politiek, religie, kunst
en architectuur. Met het vertrek
van de keizer uit Rome werd de
bisschop van Rome, de paus, de
belangrijkste machtsfactor in het
westen.
Ondanks alle goede dingen die
Conslan+jn deed voor het chris
tendom, heeft hij zichzelf niet al
tijd als een ware christen gedra
gen. Behalve twee zwagers en
zijn oudste zoon, zou hij ook zijn
(tweede) vrouw Fausta omge
bracht hebben. Vlak voor zijn
dood liet hij zich dopen, om
schoon van deze zonden te kun
nen sterven. Eigenlijk wilde hij,
net als Jezus, in de Jordaan ge
doopt worden. Door zijn ziekte
was dat niet mogelijk en daarom
werd hij door enkele bisschop
pen in Constantinopel gedoopt,
waar hij op 22 mei 337 stierf.
De daden die Constantijn voor
de christenen heeft verricht, zijn
betekenisvol geweest voor de
ontwikkeling van het christen
dom. De stappen die hij onder
nam voor de tolerantie van de
christenen, hebben ervoor ge
zorgd dat het christendom ge
accepteerd werd. Het visioen
met IHS is bij hem een eerste
aanzet geweest om die stappen
te zetten. Het visioen markeert
een verandering in de gedach
ten van Constantijn en daarmee
tegelijkertijd een verandering in
de religie van het Romeinse Rijk.
Daarom zijn die letters IHS zo
belangrijk voor de ontwikkeling
van het christendom in de late
oudheid en daarom zien we ze
tot op de dag van vandaag in
talloze kerken, meestal verge
zeld van een kruis: het teken van
het geloof waarmee Constantijn
de overwinning wist te behalen.
272 Geboorte van Constantijn op 27 februari
306 Constantijn augustus van het westen
312 Slag bij de Milvische Brug
313 Edict van Milaan
324 Slag van Chrysopolis
327 Stichting van Constantinopel
337 Dood van Constantijn op 22 mei
380 Christendom staatsgodsdienst
PRrCtRHL
De moeder van Constantijn, keizerin Helena, was een overtuigd Chris
ten. In 326 trok zij als pelgrim naar Jeruzalem, waar zij drie splinters van
het kruis van Jezus zou hebben gevonden. Deze nam zij mee naar Rome.
Daar worden ze tot op de dag van vandaag als relikwieën bewaard in de
Santa Croce in Gerusalemme, een kerk uit de tijd van Constantijn de Gro
te. Dergelijke splinters zijn in de loop der eeuwen in groten getale gevon
den. Het zijn er zoveel, dat het er veel teveel zouden zijn voor 'slechts' één
kruis... Toch worden alle kleine splinters van het Heiige Kruis in talloze ker
ken in de hele wereld bewaard als relikwieën. Ook de parochies van Ber
gen op Zoom bezitten enkele splinters.
Afb. 6. Reliekhouder met (in kruis-vorm) twee kleine splinters. Eronder staat:
S(anctae) Crucis D(omini) N(ostri) J(esu) C(hristi), 'Van het Heilig Kruis van Onze Heer
Jezus Christus'. Eigendom van de voormalige parochie Sint-Jozef, thans van de parochie
Heilige Maagd Maria. Foto: Ward Warmoeskerken, 2007.
Door stadsarcheoloog Marco Vermunt zijn
enkele aardewerken voorwerpen gevon
den, waarop de letters IHS zijn afgebeeld.
Deze Bergse majolica potten stammen uit
de vijftiende eeuw. De vraag is echter
waarom de religieuze afkorting IHS is aan
gebracht op alledaagse gebruiksvoorwer
pen als een papkom en een pispot Zijn
de potten misschien afkomstig uit een
klooster of een kerk? Dan nog: wie plast er
in een pot met de naam van Jezus erop?
Afb. 7. Eind vijftiende eeuwse papkom met IHS.
Afb. 8. Pispot met IHS uit de tweede helft van de vijftiende eeuw.
Foto's: Marco Vermunt, 2000.
Toen Constantijn de Grote augustus van het westelijke deel van het Romeinse Rijk was, had hij tussen 306
en 316 zijn residentie in de stad Augusta Treverorum, het huidige Trier. In die stad zijn nog veel restanten
te vinden uit de Romeinse tijd, onder andere de Porta Nigra, een amphitheater, keizerlijke thermen en een
grote basilica, de troonzaal van keizer Constantijn.
Dit jaar wordt er in Trier in het kader van 'Europese cultuurhoofdstad 2007 Luxemburg en grote omgeving'
een uitgebreide tentoonstelling over Constantijn de Grote gehouden. De tentoonstelling is verdeeld over
drie musea, waar telkens een ander aspect van deze boeiende keizer aan bod komt:
- Rheinisches Landesmuseum Trier: Constantijn als heerser van het Romeinse Imperium.
- Bischöfliches Dom- und Diözesanmuseum: Constantijn en de christenen.
- Stadtmuseum Simeonstift: traditie en mythe rondom Constantijn in latere eeuwen.
Met 1600 tentoonstellingsstukken uit 150 internationale musea (waaronder het Louvre, het British Museum en
de Vaticaanse Musea) is deze enorme expositie zeer de moeite waard. De tentoonstelling loopt tot 4 no
vember 2007, dus: ga snel naar Trier!
Bij de tentoonstelling is een schitterende catalogus inclusief CD-n
(zie literatuur), die te bestellen is via vertrieb@zabern.de
Voor meer informatie: www.konstantin-ausstellung.de en www
Meer weten over Constantijn de Grote?
Raadpleeg dan de volgende literatuur:
- Demandt, A. Engemann, J. (red.), Konstantin der Grosse, Ausstellungskatalog
Mainz am Rhein, 2007.
- Fisser, C., Rome, leven met het verleden, p. 42-58, Lunteren, 2002.
om verschenen
.Iuxembourg2007.org
Troonzaal van
Constantijn de
Grote in Trier.