t"iiP^ü"LQnkoizoP On® L d nt^jn Helena en het Heilige !j Ga Snel naar irier! u *1 u [hPQnülogie rön [ünStantijn de GP0te 1 2 O IHU op BePgS aardewerk 1 2 1 l_ IIJL De letters IHS hebben Constantijn geholpen de overwinning op Maxentius te behalen. Dankzij het geloof in God kon de tegen stander verslagen worden. Maar hoe komt het dat die drie letters IHS tot op de dag van vandaag in veel kerken te zien zijn? Daarvoor heeft Constantijn de Grote zelf gezorgd. Het visioen dat Constantijn voor def slag bij de Milvische Brug kreeg, is de aanleiding geweest voor zijn bekering tot het chris tendom. Een groeiend aantal mensen hing dit nieuwe geloof aan, tot onvrede van eerdere Romeinse keizers. Zij geloofden immers in het Romeinse veelgo dendom en keurden het mono- theïstische christendom af. Con stantijn was de eerste keizer die het christendom wél toestond. Een jaar na de overwinning op Maxentius bracht Constantijn namelijk samen met Licinius, de augustus van het oosten, een edict uit. In dit edict van Milaan legden zij vast dat het christen dom in het hele Romeinse Rijk toegestaan was als geloof. Ook werden alle voorheen ingeno men goederen aan de christe nen teruggegeven. Zij konden vanaf dat moment openlijk hun geloof uiten en hoefden hun erediensten niet meer op gehei me locaties te houden, In het oostelijke deel van het Ro meinse Rijk begon de heidense Licinius na enkele jaren echter met christenvervolgingen. Con stantijn zag hierin een goede re den om tegen hem op te trek ken en op die manier het gehele rijk in eigen handen te krijgen. In 324 versloeg hij Licinius in de slag van Chrysopolis, die misschien wel de grootste van de vierde eeuw was. Als nieuwe keizer van het oosten en westen voerde hij de nodige hervormingen door. Bisschoppen kregen de status van senatoren en waren dus in feite staatsambtenaren. Kerk en staat werden zo langzamerhand een eenheid. Hoewel Constan tijn het christendom niet tot staatsgodsdienst maakte (dat gebeurde pas in 380 onder kei zer Theodosius), begunstigde hij het geloof wel, door geschen ken aan kerken te geven en zelf kerken te laten bouwen. De be kendste daarvan is de Sint-Pieter in Rome, die hij liet bouwen boven het graf van de heilige Petrus. Om het oosten en het westen van het Romeinse Rijk met elkaar te verenigen, besloot Constan tijn een nieuwe hoofdstad te stichten, Op de plaats van de stad Byzantium aan de Bosporus bouwde hij een stad die zijn naam kreeg, Constantinopel (het huidige Istanbul). Dit werd een belangrijke stad op het ge bied van politiek, religie, kunst en architectuur. Met het vertrek van de keizer uit Rome werd de bisschop van Rome, de paus, de belangrijkste machtsfactor in het westen. Ondanks alle goede dingen die Conslan+jn deed voor het chris tendom, heeft hij zichzelf niet al tijd als een ware christen gedra gen. Behalve twee zwagers en zijn oudste zoon, zou hij ook zijn (tweede) vrouw Fausta omge bracht hebben. Vlak voor zijn dood liet hij zich dopen, om schoon van deze zonden te kun nen sterven. Eigenlijk wilde hij, net als Jezus, in de Jordaan ge doopt worden. Door zijn ziekte was dat niet mogelijk en daarom werd hij door enkele bisschop pen in Constantinopel gedoopt, waar hij op 22 mei 337 stierf. De daden die Constantijn voor de christenen heeft verricht, zijn betekenisvol geweest voor de ontwikkeling van het christen dom. De stappen die hij onder nam voor de tolerantie van de christenen, hebben ervoor ge zorgd dat het christendom ge accepteerd werd. Het visioen met IHS is bij hem een eerste aanzet geweest om die stappen te zetten. Het visioen markeert een verandering in de gedach ten van Constantijn en daarmee tegelijkertijd een verandering in de religie van het Romeinse Rijk. Daarom zijn die letters IHS zo belangrijk voor de ontwikkeling van het christendom in de late oudheid en daarom zien we ze tot op de dag van vandaag in talloze kerken, meestal verge zeld van een kruis: het teken van het geloof waarmee Constantijn de overwinning wist te behalen. 272 Geboorte van Constantijn op 27 februari 306 Constantijn augustus van het westen 312 Slag bij de Milvische Brug 313 Edict van Milaan 324 Slag van Chrysopolis 327 Stichting van Constantinopel 337 Dood van Constantijn op 22 mei 380 Christendom staatsgodsdienst PRrCtRHL De moeder van Constantijn, keizerin Helena, was een overtuigd Chris ten. In 326 trok zij als pelgrim naar Jeruzalem, waar zij drie splinters van het kruis van Jezus zou hebben gevonden. Deze nam zij mee naar Rome. Daar worden ze tot op de dag van vandaag als relikwieën bewaard in de Santa Croce in Gerusalemme, een kerk uit de tijd van Constantijn de Gro te. Dergelijke splinters zijn in de loop der eeuwen in groten getale gevon den. Het zijn er zoveel, dat het er veel teveel zouden zijn voor 'slechts' één kruis... Toch worden alle kleine splinters van het Heiige Kruis in talloze ker ken in de hele wereld bewaard als relikwieën. Ook de parochies van Ber gen op Zoom bezitten enkele splinters. Afb. 6. Reliekhouder met (in kruis-vorm) twee kleine splinters. Eronder staat: S(anctae) Crucis D(omini) N(ostri) J(esu) C(hristi), 'Van het Heilig Kruis van Onze Heer Jezus Christus'. Eigendom van de voormalige parochie Sint-Jozef, thans van de parochie Heilige Maagd Maria. Foto: Ward Warmoeskerken, 2007. Door stadsarcheoloog Marco Vermunt zijn enkele aardewerken voorwerpen gevon den, waarop de letters IHS zijn afgebeeld. Deze Bergse majolica potten stammen uit de vijftiende eeuw. De vraag is echter waarom de religieuze afkorting IHS is aan gebracht op alledaagse gebruiksvoorwer pen als een papkom en een pispot Zijn de potten misschien afkomstig uit een klooster of een kerk? Dan nog: wie plast er in een pot met de naam van Jezus erop? Afb. 7. Eind vijftiende eeuwse papkom met IHS. Afb. 8. Pispot met IHS uit de tweede helft van de vijftiende eeuw. Foto's: Marco Vermunt, 2000. Toen Constantijn de Grote augustus van het westelijke deel van het Romeinse Rijk was, had hij tussen 306 en 316 zijn residentie in de stad Augusta Treverorum, het huidige Trier. In die stad zijn nog veel restanten te vinden uit de Romeinse tijd, onder andere de Porta Nigra, een amphitheater, keizerlijke thermen en een grote basilica, de troonzaal van keizer Constantijn. Dit jaar wordt er in Trier in het kader van 'Europese cultuurhoofdstad 2007 Luxemburg en grote omgeving' een uitgebreide tentoonstelling over Constantijn de Grote gehouden. De tentoonstelling is verdeeld over drie musea, waar telkens een ander aspect van deze boeiende keizer aan bod komt: - Rheinisches Landesmuseum Trier: Constantijn als heerser van het Romeinse Imperium. - Bischöfliches Dom- und Diözesanmuseum: Constantijn en de christenen. - Stadtmuseum Simeonstift: traditie en mythe rondom Constantijn in latere eeuwen. Met 1600 tentoonstellingsstukken uit 150 internationale musea (waaronder het Louvre, het British Museum en de Vaticaanse Musea) is deze enorme expositie zeer de moeite waard. De tentoonstelling loopt tot 4 no vember 2007, dus: ga snel naar Trier! Bij de tentoonstelling is een schitterende catalogus inclusief CD-n (zie literatuur), die te bestellen is via vertrieb@zabern.de Voor meer informatie: www.konstantin-ausstellung.de en www Meer weten over Constantijn de Grote? Raadpleeg dan de volgende literatuur: - Demandt, A. Engemann, J. (red.), Konstantin der Grosse, Ausstellungskatalog Mainz am Rhein, 2007. - Fisser, C., Rome, leven met het verleden, p. 42-58, Lunteren, 2002. om verschenen .Iuxembourg2007.org Troonzaal van Constantijn de Grote in Trier.

Periodieken

De Waterschans | 2007 | | pagina 19