C
Hoog bezoek
aan
Bergen op ^oom
Een toernooi in de
KteenbergSeStraat
fS OTl&yié:
144
145
Toen koningin Beatrix in 1987
voor de opening van het
gerestaureerde Markiezenhof
naar Bergen op Zoom kwam,
herhaalde zich de geschiedenis
van enkele eeuwen geleden. In
de zestiende eeuw was het
namelijk gebruikelijk dat de
heren en markiezen van Bergen
op Zoom vereerd werden met
een bezoek van de landsheer
van de Nederlanden. Deze werd
samen met zijn familie vorstelijk
onthaald, zoals dat past bij hoog
bezoek.
De heren en markiezen van Ber
gen op Zoom hadden een goe
de verstandhouding met de
landsheer van de Bourgondische
en later Habsburgse Nederlan
den. Door hun positie aan het
Hof van de hertogen stonden ze
dichtbij hun landsheer. Ook
brachten de hertogen zo nu en
dan een bezoek aan de heren
van Bergen op Zoom, hetzij in
hun huis te Brussel, hetzij op het
kasteel van Wouw of het paleis
te Bergen op Zoom. De persoon
lijke relatie tussen de Bourgondi
sche en Habsburgse landsheren
en de heren en markiezen was
doorgaans bijzonder hartelijk. De
familiegeschiedenis geeft voor
beelden van vriendelijkheden,
zoals het dopen van kinderen,
het optreden als getuigen of ge
machtigden bij huwelijksplech
tigheden en het vernoemen van
kinderen naar de landsheer. De
oudste zoon van heer Jan II bij
voorbeeld heette Philips, naar
zijn peetvader Philips de Goede.
De vorsten maakten tijdens hun
verblijf in Bergen op Zoom meer
dere malen de feesten mee die
de heren en markiezen in hun
Hof organiseerden. Zij werden bij
hun bezoeken door het stadsbe
stuur op gepaste wijze onthaald
in het stadhuis of de stedelijke
teerkamer. Uiteraard behoorde
het handhaven van een goede
relatie met deze machtige heer
sers tot de prioriteiten van de
handeldrijvende stad. Over ver
schillende bezoeken van de
Bourgondiërs en de Habsburgers
is veel bekend, Een van de be
zoeken waarvan we veel archief
materiaal hebben, is dat van Phi
lips II op 19 september 1549, Hij
bracht als kroonprins van de
Habsburgse landen gedurende
zijn inhuldigingsreis in de Neder
landen ook een bezoek aan Ber
gen op Zoom.
Toen markies Antoon van Bergen
in 1541 overleed was zijn zoon
Jan IV nog minderjarig. Markie
zin-weduwe Jacqueline de Croy
nam vooralsnog het bestuur van
het markiezaat op zich als vrou
we van Bergen op Zoom. Jan
kreeg een deel van zijn opvoe
ding aan de hoven van keizer
Karei V en regentes Maria van
Hongarije. Ook Willem van Oran
je behoorde tot deze hofstaat en
beide mannen raakten goed be
vriend met elkaar. Hoewel Jan IV
al werd aangesproken met de ti
tel van markies, volgde zijn offi
ciële inhuldiging te Bergen op
Zoom pas in 1550. Toen kroon
prins Philips een bezoek bracht
aan Bergen op Zoom werd hij
dan ook ontvangen door de
vrouwe van Bergen, Jacqueline
de Croy,
In maart 1549 arriveerde Philips in
de Nederlanden. Jan IV had
hem samen met zijn vroegere
gouverneur, nu zijn vriend
Frangois van Phallais, heer van
Nieuwerve, opgehaald uit Ales
sandria in Italië. Philips zou pas in
1555 zijn vader Karei V opvolgen
als landsheer van de Nederlan-
Op 27 mei 1987, twintig jaar geleden,
opende koningin Beatrix onder
toeziend oog van burgemeester
Zevenbergen het gerestaureerde
Markiezenhof, door de deurklopper
op de grote poort te gebruiken. Foto
collectie Het Markiezenhof
Historisch Centrum
den; toch liet hij zich in 1549 al
vast inhuldigen. Wellicht had dat
te maken met de lichamelijke
toestand van zijn vader, die hij in
de Nederlanden kwam vervan
gen, Karei V werd namelijk door
jicht gekweld. In de verschillende
gewesten werd Philips dan ook
niet als landsheer ingehuldigd,
maar als graaf of hertog, al naar
gelang zijn officiële titel. Zo'n offi
ciële inhuldiging werd ook wel
een 'Blijde Inkomste' genoemd.
Dit gebeurde alleen in de hoofd
steden van de gewesten. Aan
gezien Bergen op Zoom geen
hoofdstad was werd Philips hier
weliswaar feestelijk onthaald,
maar was het geen officiële in
huldiging.
De inhuldigingsreis begon in de
zuidelijke gewesten: op 5 juli
werd Philips te Leuven beëdigd
als hertog van Brabant, Allerlei
plechtigheden volgden elkaar
op, Ook keizer Karei V, regentes
Maria van Hongarije en koningin
Eleonora van Frankrijk, zusters
van Karei V, reisden mee. Vanaf
22 augustus 1549 hield men even
rust in het paleis van Maria van
Hongarije te Binche, De ridders in
het gevolg van de landsheer
maakten van de gelegenheid
gebruik om hun krijgskunst te oe
fenen in een ridderlijk steekspel.
Ook markies Jan IV nam hieraan
deel. Zijn moeder Jacqueline de
Croy bevond zich onder de toe
schouwers. Jan maakte zich zeer
verdienstelijk door een Spaanse
kampioen uit het zadel te lichten.
Hij maakte hiermee veel indruk,
De inhuldigingstocht van Philips II
ging verder en Jan IV reisde al
vast vooruit naar Bergen op
Zoom om het stadsbestuur na
mens zijn moeder op de hoogte
te stellen van het op handen zijn
de hoge bezoek. Lang zou Philips
niet in onze stad verblijven, want
hij wilde ook nog Reimerswaal
bezoeken als onderdeel van het
graafschap Zeeland. Bergen op
Zoom werd in het verleden wel
vaker als springplank naar Zee
land gebruikt door de landshe
ren. Men kwam hier in ieder ge
val graag.
aaffW
Niettemin stond het stadsbestuur
voor een probleem. Het was een
kostbare zaak om de landsheer
en zijn gevolg met alle gebruike
lijke plechtigheden te ontvan
gen. De economische situatie
was op dat moment niet best.
Het bezoek aan de jaarmarkten
was behoorlijk afgenomen, zo
erg zelfs, dat sommige jaarmark
ten geen doorgang vonden.
Ook waren de stad en omgeving
in de jaren hiervoor meerdere
malen zwaar getroffen door
stormvloeden. Daarom had het
stadsbestuur een verzoek gericht
aan de landsheer voor kwijt
schelding van hun aandeel in de
bede (een indirecte belasting).
Er werd besloten om de straten
te versieren met groen en bla
zoenen op de route vanaf de
Boschpoort over de Hoogstraat
H L
naar het Hof van de markiezin.
Twee erepoorten zouden wor
den opgericht en daarnaast
werd uit Antwerpen de schilder
Cornelis van Zuerendonck ge
haald om de wapenschilden en
blazoenen te beschilderen. De
versieringen in de stad moesten
vanwege de armoede "oncoste-
lyck ende simpel" geschieden.
De gilden werd opgedragen om
hun kunsten te vertonen ter vie
ring van de komst van Philips.
Hiervoor werden zelfs prijzen in
het vooruitzicht gesteld,
Over het bezoek van Philips II
aan Bergen op Zoom en Reimers
waal kun je het ooggetuigenver
slag van de Spanjaard Juan
Cristobal Calvete de Estrella el
ders in deze WARdTAAL lezen.
In 1514 vond een bijzondere gebeurtenis plaats
in de Steenbergsestraat voor het Markiezenhof:
er werd een riddertoernooi georganiseerd! De
straat was daarvoor bedekt met een dikke laag
zand, waardoor er een heus toernooiveld ont
stond. Over het verloop van het toernooi is ons
niet veel bekend. De reden dat het toernooi ge
houden werd is wel bekend: het huwelijk van
Adriana (geboren op 9 maart 1495), dochter van
Jan III van Bergen, op 24 augustus 1514. Overi
gens is dit voor zover bekend de enige keer ge
weest dat er een riddertoernooi georganiseerd is
in Bergen op Zoom.
De man van Adriana, Philips van Nassau-ldstein,
was een rechtstreekse afstammeling van de Duit
se koning Adolf van Nassau. De namen van de
bruiloftsgasten maken duidelijk welke belangrijke
(politieke) positie Jan lil destijds innam. Bij het
feest waren aanwezig: de landvoogdes Marga-
retha van Oostenrijk; de Paltsgraaf van de Rijn;
don Juan van Aragon; de gezanten van Aragon
en Engeland; de heren van IJsselstein, Zevenber
gen, Beveren (Veere); de graven Willem van Nas
sau Dillenburg (vader van Willem van Oranje) en
van Solms en andere vrienden van de bruideg
om. Verder de president van de Grote Raad
(hoogste rechtsorgaan in de Nederlanden), De la
Roche; de audiencier (deze hoge ambtenaar
behandelde de verzoekschriften en verzorgde
een belangrijk deel van de correspondentie van
de landvoogdes); de raadsheren mr. Jan Jonglet
en mr. Jan Guillet; mr. Dismas (bastaard van Jan II
van Bergen); mr. Charles de la Verde Rue, secre
taris van Jan III, en anderen.
Op de bruiloftsdag zelf nam een aantal aanwezi
ge edelen deel aan het steekspel in de Steen
bergsestraat, Het zal een kleurrijk schouwspel zijn
geweest, Rondom het toernooiveld wapperden
de banieren van de deelnemende edelen. De
vrouwen waren gekleed in hun mooiste gewa
den. Heer Jan III met zijn tweede echtgenote An
toinette van Rambures en zijn dochter Adriana
stonden in het middelpunt van de belangstelling,
gezeten op een tribune voor zijn stadspaleis. Ge
zien zijn leeftijd zal Jan III (61 jaar) zelf niet meer
meegedaan hebben, De oudste zoon van heer
Jan III, Johannes (Jan), was eerder dat jaar over
leden. Zoon Philips, heer van Walhain en beoogd
opvolger, was op het moment van het toernooi
16 jaar en zoon Antoon was 14. Het is goed mo
gelijk dat Philips tijdens dit toernooi in actie kwam
en het opnam tegen zijn zwager Philips van Nas
sau-ldstein: dat gevecht is afgebeeld op de voor
grond van het schilderij dat in de Hofzaal te zien
zal zijn. Hoewel dit het enige ons bekende ridder
toernooi uit Bergen op Zoom is, vormt het in ieder
geval een leuke illustratie van het adellijke leven.
De heren en markiezen en hun zonen deden im
mers elders ook regelmatig mee aan toernooien.
