De Waterschans nr. 4-200 7
omdat men niet voldeed aan de
daarin gestelde hogere eisen. Uit
eindelijk ging de hbs met 37 leer
lingen van start in 1882 in het
pand Rijkebuurtstraat 14. Even
als in heel Nederland was ook in
Bergen op Zoom de school een
groot succes. In 1885 verhuisde
men naar een nieuw gebouw aan
het Bolwerk. Ook werden in dat
jaar meisjes toegelaten. Vrij snel
deed de plaatselijk gevormde
commissie van toezicht het ver
zoek om er een vijfjarige cursus
van te mogen maken. De rege
ring wilde de hogere kosten niet
dragen. Pas in 1900 zwichtte de
regering en werd uitbreiding toe
gestaan. In 1910 waren er al 194
leerlingen, van wie 28 meisjes. In
1916 waren er aan de rijks-hbs
224 leerlingen ingeschreven. Ook
de burgeravondschool en de am
bachtsschool bleken een succes.
Het neutrale middelbare onder
wijs leek zich stevig in Bergen op
Zoom gevestigd te hebben. On
danks hun liberale katholicisme
werden de katholieke Bergena-
ren in deze periode actief, even
als de katholieken elders in Ne
derland. Zij gingen meer ijveren
voor katholieke scholen. Aan
vankelijk waren er niet zoveel
katholieken in Bergen op Zoom.
In de achttiende eeuw was dit
nog minder dan de helft van de
bevolking. Pas in de negentiende
eeuw liep het percentage katho-
Bergen op Zoom
lieken in Bergen op Zoom op tot
meer dan 80%.
In 1912 werd in de plaatselijke
katholieke krant De Avondster16
flink tegen de rijks-hbs over de
'gevaren' van het neutrale onder
wijs voor een gelovig katholiek
tekeergegaan. Bij een rijksschool
had de gemeente geen enkele in
spraak in de benoeming van lera
ren. Bij een gemeentelijke hbs
had de plaatselijke commissie
van toezicht op het middelbaar
onderwijs die wel. Het liefst wil
den de schrijvers van de ingezon
den artikelen in De Avondster
van de rijks-hbs een gemeentelij
ke hbs maken, wat nooit gebeurd
is. Wel werd er actie ondernomen
om tot katholiek middelbaar on
derwijs te komen in Bergen op
Zoom. Het inmiddels opgerichte
genootschap 'Ons Brabant'17 wil
de twee middelbare scholen op
richten: een gymnasium en een
hbs. Bergen moest een gymnasi
um krijgen en Roosendaal een
hbs. Door de eerste wereldoorlog
verdwenen die plannen naar de
achtergrond. Vanaf 1914 waren er
plannen voor een middelbare
handelsschool, die in 1916 geo
pend werd. Het idee was nu dat
katholieke Bergenaren hun kin
deren niet meer naar de rijks-hbs
zouden sturen. De deken van
Bergen op Zoom schreef in De
Avondster van 16 augustus 1916
over de rijks-hbs: al is die school
v .-s.r'.v
Afb.3 Rijks HBS in Bergen op Zoom (Collectie Het Markiezenhof Historisch
Centrum
Afb.4 Rapport van de 'Rijks Hoogere
Burgerschool'
dan niet antigodsdienstighaar
godsdienstloosheid is er de oor
zaak van dat wij katholieken er
geen gebruik van kunnen maken.
Overigens stond de katholieke
middelbare handelsschool ook
open voor niet-katholieke leer
lingen.
In 1920 werd een driejarige meis-
jes-hbs opgericht, in 1921 een ka
tholieke hbs voor jongens. Van
plannen voor een mms is niets te
vinden in de archieven. In 1923
werd de meisjes-hbs alweer ge
sloten, omdat het plaatselijk be
stuur een vijfjarige cursus niet
van de grond kreeg wegens de fi
nanciën. Ouders gaven in de
meeste gevallen de voorkeur aan
een vijfjarige blijkt uit een brief
aan het schoolbestuur: Het is een
onloochenbaar feit, dat de meeste
ouders verreweg de voorkeur ge
ven aan eene 5-jarige H.B.S. bo
ven een 3-jarige. Wordt dus de
R.K. Meisjes H.B.S. alhier er eene
met slechts 3-jarigen cursus, dan
zullen dus de ouders, wanneer
voor de meisjes toch de R. H.B.S.
158
Afb.6 De meisjes-hbs in 1924, links: Mien Verberkmoes18
moet worden gekozen vanzelf
sprekend ook de jongens daar
heen zenden, die dus niet de R.K.
jongens H.B.S. zullen bezoeken.
Daarvan zal meer en meer het ge
volg zijnontvolking Er zal
dan zoo'n klein getal leerlingen
zijn dat bij splitsing in het derde
jaar allicht de minima niet worden
bereikt en de subsidie komt te ver
vallen. Het gevolg daarvan zal
zijn: opheffing der R.K. Middel
bare scholen en dat zoude voor
Bergen op Zoom een ramp zijn.
Desondanks werd de meisjesaf
deling gesloten.
Al waren er rond 1920 een
rooms-katholieke mhs19 en een
katholieke meisjes-hbs, toch werd
de rijks-hbs groter. Leerlingen
konden er vaak kosteloos stude
ren: minvermogende ouders kre
gen vrijstelling van schoolgeld en
gratis boeken voor hun kinderen.
Katholieke scholen konden dat
niet wegens hun zwakkere gelde
lijke positie. Het liberaal katholi
cisme zal hierbij dan ook nog een
rol gespeeld hebben. Heel wat
katholieke ouders hadden hun
kinderen al eerder op de openba
re hbs gedaan. Dit deden zij ook
nog na, en ondanks, bezoeken
De Waterschans nr. 4-200 7
RIJKS HOOGERE BURGERSCHOOL
RAPPORT
GEDRAG, VLIJT en VORDERINGEN
Afb.5
De eerste
klas van de
meisjes-hbs
in 1921
159
Rijks Hoogère Burgerschool
K.ï
derd tot de \ZUa-oUt klasse, met herexamen in
met taak voor:
De herexamens zullen plaats hebben en de taken moeten
worden ingeleverd op Dinsdag ^September 19
BERGEN OP ZOOM, /Km w3/
De Directeur, i j
Leerling der CttAilD Klasse, gedurende het
Schooljaar IdV Li hl
Dit rapport wordt in gesloten couvert verzonden door en
moet binnen veertien dagen na ontvangst eveneens in ge
sloten couvert, voor gezien geteekend door den Vader, de
Moeder of den Voogd van den leerling worden terug bezorgd
aan don Directeur.
De netheidwaarmede dit rapport wordt bewaard, is op zich
zelf reeds een getuigschrift voor den Leerling.
MET VIJFJARIGEN CURSUS
TE BERGEN OP ZOOM.
OVER
VAN
-Otyutdy
