Hl
Het Mapkiezenhof: in dpie f öSeS gebouwd
(1485-Ial4)...
...en in rïer faSeS
gerestaureerd
(Ig63-lg87)
142
143
Elders in deze WARdTAAL kun je
meer lezen over beide histori
sche gebeurtenissen die op de
schilderijen zijn weergegeven.
In eerste instantie droegen de
bedienden op het schilderij een baret,
zoals hier afgebeeld. Later zijn de
baretten verwijderd, omdat zij in
aanwezigheid van hoge gasten niet
gedragen werden. (Detail van het
onvoltooide schilderij van het banket
afgebeeld, waaraan verder aller
lei hoogwaardigheidsbekleders
zitten. De plaats naast haar is vrij:
daar hoort haar zoon Jan IV te zit
ten, die tijdens het banket vol
gens de gangbare gebruiken zelf
zijn hoge gasten bediende, Hij is
Aan deze lange tafel met hoogwaar
digheidbekleders zit uiterst links
Jacqueline de Croy, moeder van Jan
IV. Hij hoort op de lege plaats naast
haar te zitten. Hij is voor de tafel van
de gasten afgebeeld: als gastheer
bedient hij zelf zijn gasten. Tegen de
muur achter de tafel hangt een
immens wandtapijt, dat bij de balken
op maat geknipt is, als een soort
behang. (Detail van het onvoltooide
schilderij van het banket)
afgebeeld links voor de tafel van
de gasten en werd bijgestaan
door bediendes, die in hun zwart
witte kledij links op het schilderij
te zien zijn. Sinds de Boutersems
waren zwart en wit de livreikleu
ren van de dienaren van de he
ren en markiezen. Ook de pages
op de andere schildering heb
ben zwart-witte kleding, Het ge
streepte patroon van de kleding
van de bediendes op dit schilde
rij is geïnspireerd op de luiken van
Het Markiezenhof op de binnen
plaatsen. Tijdens het schilderen
van de bediendes moest Kees
Warmoeskerken wel iets aanpas
sen, In eerste instantie had hij
hen namelijk een baret gege
ven. In de aanwezigheid van vor
sten zoals Karei V en zijn familie
werden echter geen hoofddek
sels gedragen: deze zijn daarom
weer verwijderd van de schilde
ring.
De zaal waarin het banket
plaatsvond, is duidelijk te herken
nen: de Hofzaal. In het midden is
de Christoffelschouw te zien, zo
als deze nog steeds in Het Mar
kiezenhof te bewonderen is. Bo
ven de tafel van de gasten
hangt een groot baldakijn, dat
oorspronkelijk voor de schouw
gehangen zal hebben. Omdat
dan de monumentale schoor
steenmantel niet zichtbaar zou
zijn op het schilderij, is ervoor ge
kozen het baldakijn anders vorm
te geven. Op doeken van het
baldakijn zijn schakels gebor
duurd uit de keten van het Gul
den Vlies, waarop in de volgen
de WARdTAAL uitgebreid zal
worden ingegaan.
Over de tafel van de gasten, die
op een kleine verhoging staat,
ligt een loper met het wapen
van Karei V, met de keizerlijke
adelaar. Tegen de muren van de
zaal hangen grote wandtapijten.
Deze werden als een soort be
hang zonder probleem op maat
geknipt, opdat ze tussen de bal
ken pasten. Op de wandtapijten
na waren de muren kaal. Links
tegen de muur, achter de be
dienden, staat een grote kast
met het zilveren en gouden vaat
werk. Daarmee pronkte de mar
kies bij zijn gasten; het toonde de
rijkdom van de gastheer. De
vloer, waarvan soms gedacht
wordt dat hij veel verschillende
kleuren had (zoals de majolica-
vloeren in sommige Franse kaste
len), is op het schilderij afge
beeld, zoals hij er ook nu nog
uitziet: met een groot zwart-wit
patroon.
R L
Het middeleeuwse 'oude' Hof
van de heren van Bergen op
Zoom werd vanaf het einde van
de vijftiende eeuw ingrijpend
verbouwd en uitgebreid. De
bouwgeschiedenis van het
'nieuwe' Hof kan worden inge
deeld in drie fasen. De verbou
wing begon onder heer Jan II van
Glymes, bijgenaamd 'metten
Lippen'. Na zijn overlijden in 1494
werd het werk voortgezet door
Jan III van Glymes, heer van
Bergen op Zoom tot 1532.
De eerste fase (1485-1500): de verbouwing van het 'oude' Hof. De
vleugel met de huidige Hofzaal werd vernieuwd en uitgebreid met een
traptoren aan de latere kleine binnenplaats. In deze tijd werden ook
een washuis en bakkerij gebouwd op de latere achterplaats. Architect
van het project was vanaf 1494 Antoon I Keldermans.
De tweede fase (1504-1507): uitbreiding naar het oosten (in het ver
lengde van de Hofzaal) en naar het zuiden, waar de gebouwen rond
de huidige kleine binnenplaats verrezen. De leiding over de bouw was
wederom in handen van Antoon I Keldermans.
De derde fase (1508-1514): grootste uitbreiding onder Antoon I Kelder
mans, die in 1512 overleed en werd opgevolgd door zijn zoon Rombout
II Keldermans. In deze fase werden de gebouwen rond de grote bin
nenplaats, rond de latere Franse tuin en rond de achterplaats ge
bouwd. Het werk was voltooid in 1514, het jaar waarin de dochter van
Jan lil trouwde en het riddertoernooi werd georganiseerd dat is afge
beeld op het eerste schilderij.
Sinds de bouw van Het
Markiezenhof rond 1500, heeft
het complex bijna drie eeuwen
lang dienst gedaan als
bestuurscentrum en als woning
van de heren en markiezen van
Bergen op Zoom. In 1795
maakten de Fransen een einde
aan het bestuur van de stad
door een markies. Het
Markiezenhof kreeg sindsdien
een andere bestemming: het
werd voor militaire doeleinden
gebruikt. Zo was er in de eerste
decennia van de negentiende
eeuw een hospitaal in gevestigd,
later werd het gebouw als
kazerne ingericht. Begin
twintigste eeuw was het complex
toe aan een grote opknapbeurt.
Vanwege de schaarse financiële
middelen moest de restauratie in
etappes verricht worden. Eind
1931 werden de werkzaamhe
den zelfs volledig gestopt door
Het materiaal voor de restauratie van de toren van Het
Markiezenhof ligt klaar op de achterplaats, (augustus 1983,
foto collectie Het Markiezenhof Historisch Centrum)
de economische crisis in die tijd. Pas dertig jaar later werden opnieuw
plannen gemaakt voor de restauratie van Het Markiezenhof, dat vol
gens besluit van het gemeentebestuur een culturele bestemming^ zou
krijgen, Onder de architecten Bom, De Wilde en Canneman en project
leider Kees Booij begonnen de restauratiewerkzaamheden in 1963.
De eerste fase (1963-1968): de restauratie begon in de ruimtes rond de
kleine binnenplaats aan de Steenbergsestraat. Om de eerste werk
zaamheden te kunnen beginnen, moest de Mariakapel aan Steen
bergsestraat 6 verplaatsen naar de oude archiefruimte aan de Hofstraat
(zie hierover WARdTAAL 2-2007). In 1968 konden de eerste ruimtes in ge
bruik genomen worden als gemeentemuseum.
De tweede fase (1969-1974): in deze vijf jaar werd de vleugel met de
Hofzaal onder handen genomen. In 1972 werd daar de grote Christof
felschouw teruggeplaatst, die sinds 1844 in het Oude Stadhuis op de
Grote Markt had gestaan.
De derde fase (1974-1982): het werk werd voortgezet in de gebouwen
rond de grote binnenplaats, waar onder andere gewerkt werd aan de
toegangspoort en de grote galerij.
De vierde fase (1982-1987): de laatste werkzaamheden vonden plaats
bij de gebouwen aan de achterplaats. In deze laatste fase werd ook de
Franse tuin aangelegd en werd de toren op de grote binnenplaats in ere
hersteld. Na een restauratie, die bijna net zo lang geduurd heeft als de
bouw van het 'nieuwe' Hof, kon het complex in 1987 geopend worden
door koningin Beatrix.
