Afb. 8 Klassefoto meisjes-hbs-1924, Mien bovenste rij, 3e van links.
sen zonder baan rondliepen. In de
loop van de tijd kreeg zij een he
kel aan kantoor, waar zij uitein
delijk negen jaar zou blijven wer
ken. Dat had zij niet gedacht toen
zij aan haar baan begon. Ook was
het niet mogelijk om van baan te
veranderen of op kamers te gaan
wonen. Daar waren de salarissen
niet op berekend. En zo zou het
nog negen jaar duren voordat Nol
en Lien konden trouwen.
In de tijd dat Mien naar de hbs
ging van 1921-1923, was er in
Bergen op Zoom ook nog een
katholieke meisjes-hbs. Deze
was gevestigd in een herenhuis
aan de Engelsestraat. Blijkbaar
had Miens vader ineens gehoord
van deze meisjes-hbs, want toen
zij van de lagere school kwam,
zei haar vader: Je kan naar de
hbs, je moet naar meneer De Ja
ger gaan, die woont in de Fortuin
straat, dat is de directeur van de
school, ga maar zeggen dat je
op school komt. En bij Van de
Kreek21 kan je boeken bestellen.
Toen was Mien elf jaar. Hoewel
naar de hbs gaan voor een meis
je al heel bijzonder was in die
tijd, was Mien achteraf liever,
34 1968- 2008
wegens haar latere interesse in
Italiaans en Spaans, naar een
gymnasium gegaan. Voor het
gymnasium moest je naar
Roosendaal en daar was geen
denken aan. Met het diploma
driejarige hbs rondde zij haar
opleiding af en ging werken als
telefoniste. Mien heeft altijd ge
vonden dat jonge mensen zoveel
mogelijk moesten studeren want
zonder diploma's kom je toch
nergens. Wat zij zelf nog had ge
wild: Ik had graag voor tekenen
willen doorleren, maar dat was er
niet bij natuurlijk. Daar was geen
geld voor een universiteit.
We zagen in deel I dat in 1920 de
driejarige katholieke meisjes-hbs
werd opgericht en wegens ge
brek aan financiën in 1923 weer
werd gesloten. Dat wordt ook
duidelijk in het interview met
oma, als ze zegt dat Mien naar de
hbs ging: Naar de hbs, maar dd
was maar driejarige hé, ja de
meisjesschool. Had ze natuurlijk
ook nog wel naar de rijks kunnen
gaan. Op mijn vraag of dat niet
dezelfde school was de driejarige
hbs en de rijks-hbs zegt oma:
Nee, de katholieke school, die
ging weg, ik geloof het wel, drie
jaar. En toen had ze natuurlijk
wel verder maar da het ze dan
toch nie gedaan. Ja, of misschien
dat ik docht nou ben ik blij da ze
's een paar centen verdient.
Doordat de meisjes-hbs in 1923
weer gesloten werd kon Lien
daar niet meer naar toe.
De derde generatie: Truus
Na het wisselen van lagere
school werd het toelatingsexa
men gehaald en ging Truus in
1952 naar het katholieke Onze
Lieve Vrouwe Lyceum in Breda:
Ik was dus elf, toen ik naar de
middelbare school ging. Ik werd
in november twaalf. En ik
vond het allemaal wel hoogst in
teressant. Al die leraren en al die
vakken. Ja, dat toelatingsexamen
vond ik wel eng. Die vreemde
school, al die vreemde kinderen.
En d'r zat...., ooo, er zat bijvoor
beeld een kind af te kijken, nou
eh... nou dat eh... op het toela
tingsexamen!... Nou eh... dat... dat
begreep ik echt niet hoe je dat in
je hoofd haalde.
De verwachting was dat je als
kind goed je best deed en dat
De Waterschans nr. 1-2008
gold zowel voor de meisjes als de
jongens in het gezin. Opleiding
werd belangrijk gevonden want
'kennis is macht'. En daarom
moest je ook het hoogste halen
wat je zou kunnen halen.
Het was vanzelfsprekend dat wij
naar de middelbare school gin
gen. Zonder dat ik me dat toen
realiseerde had Lien wel de zorg
dat wij ons niet de mindere zou
den voelen: Het was alleen mijn
eh mijn ...mijn zorg, als jullie
daar zo op die middelbare school
waren, dat je mee kon met een an
der en er een beetje behoorlijk
uitzag, en..eh..en je niet de minde
re hoefde te voelen van eh van
een ander, dat je dat je je pret
tig voelde in je kleren, en dat je
toch... eh.. dat was onze drijfveer
ergens aan mee kon doen. Ik be
doel, ik zal maar zeggen, dat ze
vroegen mag je op het ballet, of
mag ik tennissen, dat was eigen
lijk het probleem. Ja, kunnen we
dat financieel volbrengen? Eh gaat
dat? Toen jij dan de eerste was die
ging tennissen en ballet, toen zei
pa: ja mams, ik vind dat wel goed,
maar denk eraan, er komen er
nog meer, want wat zij mag, moet
een ander ook mogen. Daar moet
je wel aan denken. En dan zei ik,
ja god, dat zal dan ook weer wel
gaan. En het is eigenlijk altijd ge
gaan!
Daar moesten Nol en Lien wel
geen droog brood voor eten,
maar wel iets voor laten: Nou het
is zo geweest, toen jullie dan ei
genlijk allemaal zover waren van
tennissen en Laurin22 hockeyen
en tennissen, dat ik dan met jullie
besproken heb, dat toen heb ik
gezegd, luister eens zus en zo, dat
mag wel, maar dan doen we de
werkster weg, want ik had toen
om de andere dag hulp. Maar
daar staat dan tegenover dat jullie
dan moeten helpen.
En ik weet niet, of je je dat nog
herinnert voordat jullie naar
school gingen, dat jullie slaapka
mers opgeruimd waren, dat we
tussen de middag, als we gegeten
hadden, ik alvast naar de keuken
ging om af te wassen, jij afdrogen,
Kees23 brengen en weer terug. Dat
hebben wij toen wel afgesproken
en in de paasvakantie eh... dan
deed ik de schoonmaak, dat jullie
dan eerst het gewone werk of de
kamer stoffen of wat dan ook. Ja,
zo hebben we dat wel gedaan. An
ders was er ook geen geld. Het
hoogste halen wat je zou kunnen
halen. Dat zou na het eindexamen
de universiteit moeten worden,
maar daar was geen geld voor.
Pas na het eindexamen in 1958
en na aandringen van verschil
lende leraren werd besloten om
een beurs aan te vragen. Dat was
voor de ouders een beladen
zaak, want dan zou je een schuld
opbouwen, waarvoor zij gezien
hun eigen ervaring nogal be
nauwd waren. En met hen wel
meer mensen die de crisis van de
jaren dertig hadden meegemaakt.
Daar kwam bij dat studeren voor
meisjes nog steeds minder be
langrijk werd gevonden dan voor
jongens, omdat de meeste meis
jes toch zouden trouwen. En
trouwen hield in dat je niet meer
buitenshuis zou werken. Stude
ren deed je als meisje niet om
een carrière op te bouwen, maar
vooral voor het geval je niet zou
trouwen of weduwe zou worden.
Ook zei een van de leraren en hij
meende dat serieus: Ach, en zo'n
universiteit is ook een uitstekende
huwelijksmarkt. Dat was wel het
laatste waar de ouders van Truus
aan dachten bij studeren. Toen
Truus' vader trots aan de rector
van het gymnasium vertelde dat
Truus toch aan de universiteit
ging studeren omdat haar een
beurs24 was toegekend, was de
opmerking U mag er wel aan den
ken dat zij dan een negatieve
Afb. 9 Eerste klas middelbare school, mei 1953, Truus staand, 2e van links.
1968- 2008 35
,4*» af