De Waterschans nr. 1-2008
adan kijkwijzer
A A R T E N
FE
kaartlezen, verklarc n
en doen
XM
m
Afb. 2 Binnenkant les 7 Adan kijkwijzer.
drachtenkaarten met telkens één
kaartleesopdraeht, één verklaar-
opdraeht en één doeopdracht.
Het vertrekpunt van de meeste
lessen is de digitale 'kaartenbak'
van de website www.kaartenop-
tafel.nl. Op deze website staan
(historische) kaarten van (delen
van) West-Brabant. Ook zijn hier
de kaarten van de landmetersfa
milie Adan terug te vinden.
De lessen zijn ontwikkeld voor de
groepen 7 en 8 van het basison
derwijs en de klassen 1 en 2 van
het voortgezet onderwijs. Histori
sche kaarten zijn bij uitstek ge
schikt om efficiënt en leuk de
ruimtelijke aspecten en ontwikke
lingen van de geschiedenis van
een streek (land, regio, plaats) te
belichten en op te sporen. Wat dat
betreft sluit dit lespakket goed
aan bij het geschiedenis- en
aardrij kskundeonderwij s. Leerlin
gen leren informatie van kaarten
af te lezen en deze specifieke in
formatie ook te gebruiken. Hier
bij leren ze samen te werken. Ze
hebben kennis van de geschiede
nis en ruimtelijke ontwikkeling
van hun eigen omgeving en kun
nen verklaren waarom bepaalde
ruimtelijke ontwikkelingen heb
ben plaatsgevonden in hun omge
ving.
Het gebruik van historische kaar
ten als gereedschap voor histo-
risch-geografisch onderzoek past
bij vrijwel elke reguliere metho
de en is overal mogelijk. De les
sen in dit lespakket zijn in feite
de regionale invulling van de
meer algemene inhoud van die
methoden en kunnen als zodanig
onderdelen daaruit vervangen en
aanvullen.
In totaal bestaat het pakket uit
zeven lessen. De eerste les in het
pakket is een algemene introduc
tie van werken met kaarten. In
de lessen twee tot en met zes
staat telkens één soort histori
sche kaart centraal. De laatste
les staat in het teken van het zoe
ken van foto's en informatie bij
verschillende objecten die op de
historische kaarten staan.
7
2 B
-H
B
S-A -Kr-.t—
Afb. 3 Insteekmap lespakket Kaarten
op Tafel met daarop afgebeeld de
kaart van de baronie van Breda en
het markgraafschap van Bergen op
Zoom, 1739, door J. Keizer, uitgege
ven door Isaak Tirion, Amsterdam.
Afb. 5 Belegering van Bergen op
Zoom in 1747 door Dirk Langen-
dijk, inkt in zwart en grijs. Bron:
Brabant-Collectie, Universiteit van
Tilburg, SG: B 46.2/1747 (91).
Fotograaf Yolande Kortlever.
Afb. 4
De stad
Bergen
op Zoom,
door
J.B. Adan,
nr. 1707.
/A\
De zeven lessen zijn:
Werken met kaarten
Provinciekaarten
Kaarten vestingsteden
Topografische kaarten vanaf
1850
Gemeente-atlas van Kuyper
Monumenten
Kijkwijzer voor museum
bezoek.
De tentoonstelling is verdeeld
over Het Markiezenhof te Ber
gen op Zoom en Het Tongerlo-
huys te Roosendaal (tot 15 juni)
en gaat ook over de kaartenma
kers zelf, het vak landmeten en
de kunst van de cartografie.
Landmeters van 'Het Leege Land'
zullen een aantal praktijklessen
landmeten aan leerlingen van de
basisschool en het voortgezet on
derwijs geven. Met originele in
strumenten en volgens oude
handboeken tekenen de leerlin
gen kaarten zoals men dat twee
honderd jaar geleden deed. Op
woensdag 14 mei, 21 mei en 11
juni 2008 kunnen basisscholen
's ochtends op afspraak terecht
voor een les landmeten (max. 25
leerlingen), 's Middags vinden er
inloopmiddagen plaats, waarbij
individuele bezoekers welkom
zijn. Op dinsdag 20 mei en 3 juni
vinden de praktijklessen voor
voortgezet onderwijs (waaronder
ook mogelijkheden voor vmbo
praktische leerweg) op afspraak
plaats. De thema's voor deze da
gen zijn; Meten,Topografisch teke
nen en Historische geografie. Het
Leege Land zal voor de vmbo-
scholen praktijklessen verzorgen,
die voortborduren op landmeet
kundige thema's zoals uitzetten
en opmeten.
Het lespakket kan ook door indi
viduele bezoekers worden aan
geschaft voor 5,-.
Meer informatie kunt u vinden
op de website van Het Markie
zenhof, www.markiezenhof.nl
968 - 2 O O 8
1968-2 00 8 43
Adan: drie generaties landmeters
FAMILIE ADAN
Jean Baptiste (1707-1778)
Henri (1725-1795)
Henricus (1800-1878)
Johannes Baptiste (1760-1841)
Tekende vanaf 1736 kaarten in opdracht
van de Markies van Bergen op Zoom
Petrus Josephus (1711-1772)
De oude landmeetkundige kennis van de Grieken
en de Romeinen wordt in de zeventiende eeuw, de
Gouden Eeuw, verder ontwikkeld. Nederland speelt
hierbij een belangrijke rol. Men noemt het maken
van kaarten kartografie. De kaarten van de familie
Adan laten duidelijk de ontwikkelingen zien in de
kartografie. Meer en meer mensen kunnen kaarten
lezen en grootgrondbezitters laten hun landerijen
door landmeters in kaart brengen. De meeste land
meters leren het beroep van vader op zoon. Dit
was bij de Adans natuurlijk ook zo. Om landmeter
te worden, moest je een landmetersexamen afleg
gen en nadat je de eed had afgelegd werd er een
gebied aan je toegewezen waarbinnen je mocht
werken.
De meetinstrumenten en hulpmiddelen worden
steeds beter en verfijnder. Zo gebruikte de Adan
familie mallen voor de belettering en een kompas
roos. Dit zag je natuurlijk terug in hun kaarten. Na
de inlijving van Nederland bij Frankrijk in 1810
wordt de Franse belastingwetgeving van kracht.
Hierin is de belasting op onroerend goed, zoals
huizen en grond geregeld: de zogenaamde 'Code
Napoléon'. Er moeten nieuwe en betere kaarten
komen. De landmeters krijgen precies te horen hoe
ze moeten meten en tekenen. In 1832 komt het
Kadaster in Nederland (op de provincie Limburg
na) klaar. Dit betekent dat alle provincies door de
landmeters in kaart zijn gebracht. Van deze perio
de is weinig bewaard gebleven. Het familiearchief
van de Adans is hierop een uitzondering, omdat zij
wel 1200 kaarten hebben nagelaten.
Opdracht
1Ga in het museum op zoek naar een kaart van
Adan. Kijk in welke periode deze is gemaakte:
leg in het kort uit wat je opvalt aan deze kaart
Denk aan kleur, afbeelding en symbolen.
2. Welke plaats of welk gebied staat op de kaart'
3. Welke schaal heeft die kaart?
4. Met welk teken is het noorden aangegeven?
5. Waarom is die kaart in die tijd gemaakt door
Adan?
Zegel van de familie Adan
-5
#S±i
Een kompasroos
Landmeters aan het werk in de Franse Tijd (rond 1800)
tijdens de belegering van Bergen op Zoom
□□□□□B
□BBBBBB
I SIBBE
lüBBBD
lu m
-Afcï V
Fnntain
Marquiiai
40
4(>
