Wil Schackmann
p f^TCTkl
De Waterschans nr. 1-2008
den kettinkjes bevestigd zijn.
Aan de achterzijde bevindt zich
een gebogen clip. Het is de be
doeling is dat het kleine oogje,
waaraan de vier kettinkjes aan
het uiteinde van het collier zijn
verbonden, achter deze clip ge
haakt wordt. Het collier zit dan
strak om de nek met de sluitings
clip in het midden. Het kruis en
de rozet hangen dan mooi op de
borst. Naast het complete collier
werd in de vondst nog een losse
clip aangetroffen.
De schakeltjes van de ketting
alsook de uitvoering van de rozet
en het kruis duiden op een pro
ductieplaats in Frankrijk of het
zuidelijk deel van het huidige
België. De precisie waarmee de
zeer fijne schakeltjes zijn ge
maakt, vergde een techniek die
in de Nederlanden in die periode
niet werd beheerst.
Op de achterzijde van het kruis
staan drie keuren die zich maar
moeilijk laten thuisbrengen. Eén
van deze keuren betreft een naar
links gerichte wolfskop. Hoewel
voor zilver bedoeld, is dit een
keur dat in de tweede helft van
de achttiende eeuw in Parijs
werd gebruikt.
Sluitende determinatie
Ondanks dat de gouden sieraden
rijkelijk gekeurd zijn, bleek het
niet mogelijk om tot een sluiten
de determinatie van deze keuren
te komen. Het ontbreken van be
waard gebleven originele gege
vens over goudkeuren van vóór
1800 maakt het determineren
zeer moeilijk. Dit in tegenstelling
tot de zilveren voorwerpen,
waarvan wel veel gegevens over
de keuren en zilversmeden be
waard zijn gebleven. De zilveren
voorwerpen droegen in alle ge
vallen, voor zover compleet, een
leesbaar keur. Het zilver is ver
vaardigd binnen de periode 1772
en 1812. Omdat we weten dat de
schat tussen 1793 en 1795 begra
ven is, kunnen we stellen dat het
zilver uit het laatste kwart van de
achttiende eeuw moet dateren.
Voorzichtigheidshalve kunnen
we aannemen dat het goud ook
uit deze periode stamt. Temeer
omdat van een aantal objecten,
op basis van de uiterlijke ken
merken, reeds een datering in die
periode mocht worden verwacht.
De voorwerpen van deze toch
bijzonder gevarieerde schat-
vondst, die enkele interessante
ontdekkingen opleverde, zijn he
laas niet voor Bergen op Zoom
behouden. Ze werden enige ja
ren na de opgraving door diverse
verzamelaars uit het noorden des
lands aangekocht.
Noten:
1968 - 2 O O 8
Het was zo'n rustig stukje Drenthe. Heide, zandverstuivingen, slechts
af en toe een eenzame boerderij met bosjes eromheen.
Nu verrijst er nieuwbouw. Eenvoudige huisjes met elk een lapje land,
in kaarsrechte rijen. Vanaf eind 1818 stromen gezinnen uit het hele
land toe, van Amersfoort tot Goes, van Groningen tot Broek in
Waterland. En op vrijdag 18 februari 1820 vestigt zich hier,
als gezin nummer 70, het eerste gezin uit Bergen op Zoom,
Antoon Reinhardt Uhl met echtgenote en zes kinderen.
De armoede in het koninkrijk der
Nederlanden is in die tijd enorm.
Enkele eeuwen eerder was 'de
Republiek' - in de Gouden Eeuw
- verreweg het rijkste land van de
hele wereld. Maar nu moeten de
beter gesitueerden in de steden de
armenkassen van diaconieën en
parochies gevuld houden om re
gelmatige soepbedelingen te laten
plaatsvinden en dan nog worden
ze voortdurend lastig gevallen
door paupers die vragen om een
betaald karweitje of om een aal
moes. Op het platteland zwerven
groepen 'nachtbidders' die half-
bedelend, half-dreigend. de afge
legen boerderijen afgaan. Er
moet iets gebeuren.
De Maatschappij van Weldadig
heid vraagt de burgers een stui
ver per week opzij te leggen. Met
het zo gevormde kapitaal kun
nen arme gezinnen worden over
gebracht naar het nog onontgon
nen Drenthe om daar te leren de
eigen kost te verdienen. Het ini
tiatief slaat geweldig aan, wat de
Maatschappij ook wel verwacht
had gezien het "algemeen erkend
weldadig karakter onzer natie".
Alle kranten maken juichend
melding van deze 'verbroede
ring', vanaf kansels worden op
roepen gedaan, sympathiserende
notabelen laten plakkaten ver
spreiden, in de betere buurten
gaat men van deur tot deur, heel
Nederland wil dat dit dorp geo
pend wordt.
De landelijke leiding doet een
oproep om in elke stad of ieder
dorp een subcommissie van wel
dadigheid op te richten om de
contributies te innen en alvast
armen te selecteren die naar
Drenthe gestuurd kunnen wor
den. Bergen op Zoom behoort -
met Groningen, Hasselt, Lo-
chem, Medemblik, Schoonhoven
en Delft - tot de eerste zeven
plaatsen die aan die oproep ge
hoor geven. Op 17 juli 1818 komt
bij de Maatschappij een brief
binnen van het stadsbestuur dat
de 'subcommissie van weldadig
heid Bergen op Zoom' haar
werkzaamheden is begonnen. Er
zijn dat jaar 67 contribuanten in
de stad, wat dus een jaarlijkse
opbrengst van 174,20 betekent,
en bovendien hebben de bewo
ners beloofd om 215 el onge
bleekt linnen, dat in de kolonie
vervaardigd gaat worden, af te
zullen nemen.
Daarnaast is ook de vrijmetse
laarsloge Bergen op Zoom in de
Maatschappij vertegenwoordigd.
In het begin liep dat even fout.
De lijst met Bergse vrijmetse
laars was abusievelijk naar de
plaatselijke subcommissie ge
stuurd. Dat kon dus niet: het lid
maatschap van de broederschap
was immers geheim! De lijsten
werden toen snel teruggevraagd
en sindsdien droegen zij de
2,60 per jaar af aan een Am
sterdamse 'onderdirekteur van
«2-
r? wrwrrrf" -
policie' die landelijk de vrijmet-
selaarsgelden incasseerde.
Najaar 1818 gaat het project van
start met de bouw van 52 huisjes
die samen Frederiksoord gaan
heten naar de jongste zoon van
koning Willem I, prins Frederik.
Een jaar later worden er vijftig
huisjes bijgebouwd en dan is ook
Bergen op Zoom aan de beurt.
De subcommissie doorzoekt het
bewonersbestand op mensen die
zowel arm als vlijtig als netjes
zijn en de keus valt op Antoon
Reinhardt Uhl, 53 jaar oud, oor
spronkelijk geboren in Duits-
1968 - 2 O O 8
Afb. 8 Collier met kruis van
mogelijk Franse origine.
1. Zie voor meer informatie over de gevonden munten Jan Pelsdonk. 'De spaarketel
van Johanna Sevenster'. In: De Waterschans Nr. 4 (2007).
2. http://home.kpnplanet.n1/-sieb.buiten@kpnplanet.nl/GenealogieKoppenol.htm
3. Het archiefonderzoek is verricht door Arthur Suijkerbuijk.
4. K.A. Citroen, Dutch goldsmiths' and silversmiths' marks and names prior to 1812
(Leiden 1993).
5. http://www.juwelierminderhoud.nl
ff-O
en de Drentse landbouwkoloniën
Afb. 1 Koloniale mannenkleding.
40
