Genealogie
MODERNISERING
VOOR DE HISTORIE
Het dorp Noordgeest gezien vanuit het noorden. Links de herberg De Swaan en rechts de herberg
Het Haantje. Tekening door Barnardus Klotz, 1671. Brabant Collectie, Tilburg.
Noten:
Werkgroep
72
1 9 6 8 - 2 OO 8
SjOERD BAKX
kan beëindigen, moest er een te
genvoorstel op tafel komen
waarin duidelijk werd dat Stich
ting Facilitair bedrijf met haar
culturele opzet de meest geschik
te huurder was. Mede omdat
mijn stage ten einde liep. besloot
ik om op de HTS verder te wer
ken aan dit project en de ideeën
voor het Klein Arsenaal te ge
bruiken als onderwerp van mijn
afstudeeropdracht. Hierna volg
de een analyse van de bestaande
toestand, een bouwhistorisch on
derzoek en het uitwerken van
een nieuw ontwerp.
Het Klein Arsenaal is één van de
nog weinig resterende militaire
gebouwen van de vesting- en
garnizoensstad die Bergen op
Zoom was. Het is een geheel vrij
staand rechthoekig gebouw van
twee bouwlagen en een grote
zolder onder een schilddak, ge
bouwd in 1787 op de plaats waar
tot omstreeks 1750 twee stallen
stonden ten behoeve van de
paarden van het garnizoen. Deze
paardenstallen staan nog op de
maquette van 1750, maar zijn
kort daarop gesloopt.1 Het Klein
Arsenaal diende in eerste instan
tie als opslagplaats voor munitie,
later als een magazijn voor wa
pen en ledergoed. In 1880 is het
inwendig verbouwd, waarna het
enige tijd dienst deed als kazer
ne. In buitengewone omstandig
heden zouden er 225 manschap
pen in gelegerd en 37 paarden in
gestald kunnen worden.2 Thans
is het gebouw in gebruik als op
slagplaats voor rekwisieten, kos
tuums, toneelmaterialen, licht en
geluid van een groot aantal ver
enigingen die alle bijdragen aan
cultuur binnen Bergen op Zoom.
Bergen op Zoom telde vroeger
meerdere kazernes. Het militaire
terrein van de Wilhelminakazer-
Door mijn grote interesse in het restaureren van
woningen en gebouwen, besloot ik een projectstage te
volgen bij architect Jan Weyts. De stageopdracht kon wor
den beschouwd als een voorbereiding op het
afstuderen aan de HTS. Tijdens deze stage stond het
restaureren van gebouwen in brede zin centraal, daarvoor
voerde ik een bouwfysisch onderzoek uit.
Afb. 1. Voorgevel Klein Arsenaal Foto Sjoerd Bakx februari 2007).
Het Klein Arsenaal, gelegen aan
de Dubbelstraat in Bergen op
Zoom, was één van deze gebou
wen. Gert-Jan Huismans, directeur
van Stichting Facilitair Bedrijf,
kwam naar het architectenbureau
met de vraag of er een herbe
stemming voor dit gebouw uitge
werkt kon worden. In 1998 werd
het Klein Arsenaal door de
Rijksgebouwendienst (onderdeel
van het ministerie van Volkshuis
vesting, Ruimtelijke Ordening en
Milieubeheer) verkocht aan de
gemeente Bergen op Zoom. De
gemeente besloot dat dit gebouw
gedurende tien jaar als opslag
functie zou dienen en Stichting
Facilitair Bedrijf werd aangewe
zen om zich te vestigen in het ge
bouw. In datzelfde jaar heeft de
gemeente tekeningen gemaakt
voor een nieuwe indeling, die tot
vandaag de dag niet meer is ge
wijzigd. Aangezien de gemeente
In 2008 de "huurovereenkomst'
1 9 6 8 - 2 OO 8
73
tens verder verklaarde dat see-
ckere soldaet van gemelde regi
ment Switsers in de voorsz. ka
mer langs de colome van de
vensters heeft doorgedrongen om
het meer gemelde vrouwsper
soon uijt de voorsz. kamer los te
laeten welcke hij comparant
[persoon die een verklaring af
legt] hem nogtans heeft belet. Al
hoewel de soldaat dus probeerd-
de door het raam in de
gevangenis te komen, mislukte
de bevrijdingsactie voor Hoer
Trien.1
Het relaas van vorster Mertens
werd bevestigd door twee getui
gen, Jacobus Huijgen en Antho-
nij Schippers. Huijgen verklaar
de dat hij tussen drie en vier uur
in de middag kort thuis geweest
was en daar met de vorster ge
sproken had over de opsluiting
van Hoer Trien in de Heerenka
mer in zijn herberg. Huijgen ging
terug naar het velt om coorn te
snijden. Toen Huijgen ongeveer
een uur later weer thuis kwam,
zag hij dat seeker cadet van het
regiment van de Heer Coll. Con-
stans binnen Bergen op ten
Zoom garnisoen houdende den
voorsz. vorster tegen de grond
had neerleggen met een ont-
bloote degen in sijn hand en den
seIven vorster die een snaphaen
in sijn hand hadt met het selve
voort sleepte en ondertussen ver-
scheijde slagen met gemelde de
gen aan hem vorster toebracht.2
Anthonij Schippers bevestigde
het relaas van Mertens en Huij
gen en voegde toe dat de ver
wondingen van de vorster ook
door een ander soldaet met ver-
scheijdene slagen van een rot-
tingh of stock werden veroor
zaakt.3 Blijkbaar was de
verklaring van Anthonij Schip
pers niet volledig want in een
tweede getuigenis, twee dagen
later, verklaarde hij, dat hij de
soldaat verscheijde reijsen [ke
ren] gewaerschout heeft dat den
voorsz. Adriaan Mertens geregts-
vorster van den Noordgeest was
en dat sij hem dierhalve niet sou-
de verongelijcken nogh moleste
ren, dat de kamer daer het
vrouwspersoon sat 's Heerenka
mer was.4
Of dit alles tot een veroordeling
geleid heeft is niet bekend. Hoer
Trien staakte haar activiteiten
niet. Zes jaar later veroorzaakte
Hoer Trien wederom een vecht
partij, nu op de Zuidgeest ten
huize van Jan Franken, de bewo
ner van de Schaliehoeve.5
1. Historisch Centrum Het Markie
zenhof, Oud Rechtelijk Archief
Noordgeest, inv.nr. 570, folia 41
recto, 27 juli 1729.
2. Historisch Centrum Het Markie
zenhof, Oud Rechtelijk Archief
Noordgeest, inv.nr. 570, folia 40
recto, 27 juli 1729.
3. Idem.
4. Historisch Centrum Het Markie
zenhof, Oud Rechtelijk Archief
Noordgeest, inv.nr. 570, folia 42
verso, 29 juli 1729.
5. F.C.J. Wierckx, "De hoveniers
familie Franken te Bergen op
Zoom", in: Brabantse Leeuw, 39
(1), (1990), 33-62.
40
■40
