r
De Waterschans nr. 2-2008
P
1968-2008 75
7~r
>v-
A/b. 3. Plattegrond begane grond anno 1854, een opmeting door
Fortfecaliën.
ne was het grootste van de stad.
Het bestond uit hoofdgebouwen,
stallen ('De Blokstallen') en de
Arsenalen. Waar nu de Rijtuig-
weg is, was vroeger een groot
open terrein genaamd 'De Wes
terboulevard'. Op dit terrein was
het 'Rijkshengstveulendepot' ge
vestigd, dat in 1896 door Majoor
David Kromhout (1845-1927) is
opgericht. Het complex bestond
uit twee stallen, loopweiden en
een looplongeerbaan (een longe
is een touw waarmee paarden
geleid worden om in een cirkel
te lopen). Er werden jonge paar
den afgericht zowel voor het le
ger als voor de verkoop aan ie
dere belangstellende. In 1923
viel het depot ten offer aan be
zuinigingen.3
Het grootste militaire project
voor de artillerie was de bouw
van een nieuwe kazerne (de late
re Wilhelminakazerne, thans het
CKB). De eerste legering van de
artilleristen was in het Markie
zenhof en het Groot Arsenaal
geweest. Nadien had men het
plan opgevat het Klein Arsenaal
hiervoor geschikt te maken,
maar dat plan is verlaten ten
gunste van nieuwbouw.3
Mijn opa was omstreeks 1953 ge
legerd in Ossendrecht. In deze
periode diende het Klein Arse
naal als opslagplaats voor sport
artikelen die gebruikt werden
door sportinstructeurs voor de
lessen lichamelijke opvoeding
aan beroeps- en dienstplichtig
personeel onder andere in Ber
gen op Zoom en Ossendrecht.
Het sportmaterieel bestond on
der andere uit shirts, kousen,
schoenen, schermmaterieel (de
gens etc.), atletiektoestellen en
ballen.4 Als het sportmaterieel in
Ossendrecht was afgeschreven
moest dit geretourneerd worden
naar het Klein Arsenaal. In
noodgevallen diende het gebouw
als legeringsgebouw om de sol
daten te kunnen huisvesten. De
magazijnbeheerders van het
Klein Arsenaal in die periode
waren achtereenvolgend: adju
dant Vos, adjudant Sep, sergeant
majoor Duijker, sergeant 1 Evert
Heimig en als laatste sergeant
Cor Cameron.5
Aan de hand van de oudste ge
vonden tekening (anno 1854, een
opmeting door 'Fortificatie', een
afdeling van de genie) kan wor
den afgeleid dat het Klein Arse
naal vroeger uiterst symmetrisch
was opgebouwd. Alle gevels wa
ren voorzien van grote poorten,
maar de poorten in de noord-
west-, noordoost- en zuidwestge
vel (respectievelijk Rijtuigweg,
Molenbergstraat en Dubbel-
straat) zijn nog voor de interne
verbouwing in 1880 dichtgemet
seld. Dit is op te maken uit het
feit dat deze op de eerstvolgende
bouwtekening (anno 1929, uit
het register der genie) niet meer
te zien zijn. De hoofdingang (te
vens enige toegang) van het ge
bouw was voor een lange periode
aan de zuidoostgevel (Klein Wei-
ke).
Een wijziging van de kapcon
structie heeft plaatsgevonden in
Afb. 2. Fragment van de plattegrond van de stad uit het register van de
Dienst Gebouwen Werken en Terreinen. Linksboven het Rijkshengst
veulendepot met links daarvan het Klein Arsenaal.
1968 - 2 O O 8
De Waterschans nr. 2-2008
Afb. 5. Doorsnede over korte zijde anno 1854, een Afb. 6. Doorsnede over korte zijde anno 1929, een
opmeting door Fortfecaliën. opmeting door de Genie.
goederen opgeslagen konden
worden. Om dit te realiseren is
er een samengestelde vloer toe
gepast met stalen DIN280 pro
fielen en houten balken 96 x 196
mm. Bij deze verandering zijn de
balkdragers in de gevel verwij
derd. Tevens is de oude spant-
constructie verwijderd en ver
vangen. De hoofdingang is
verplaatst van de zuidoost- (te
rug) naar de zuidwest gevel. Ver
der zijn de dakvensters gewijzigd
evenals een kozijn op de eerste
verdieping (boven de nieuwe
hoofdingang) en drie hogere ko
zijnen op de begane grond ten
behoeve van meer daglichttoe
treding in het kantoor. De laatst
Afb. 4. Plattegrond begane grond anno 1929, een opmeting door de
Genie.
1927.5 Toen is een zoldertrap van
de eerste verdieping naar de zol
derverdieping verplaatst. De
sparing in de balklaag is thans
nog steeds te zien. De oorspron
kelijke kapconstructie was ge
heel vervaardigd uit hout met
portalen. Deze portalen zijn ver
wijderd vóór de opmeting in
1929.
De noordwestgevel is tussen
1929 en 1937 na een vermoedelij
ke instorting opnieuw opgemet
seld. Dit is te zien aan een verschil
van kleur in het metselwerk. Dit
verklaart de verdwenen poort
contouren en geheel andere ko
zijnen. De zuidoostgevel is daar
entegen wel oorspronkelijk. Er is
hier (waarschijnlijk ter voorko
ming van instorten) een stalen
trekband aangebracht in de ge
vel.
Tussen 1937 en 1944 heeft het
Klein Arsenaal opnieuw een gro
te verbouwing ondergaan die
mogelijk is uitgevoerd door de
Duitse bezetter. Hierbij is de
eerste verdieping opnieuw en tot
een hoger niveau opgemetseld.
Hierdoor ontstond er meer vrije
hoogte op de verdieping, en kon
de zolder gebruikt worden als
tweede verdieping zodat er meer
gevonden doorsnede in het ar
chief dateert uit 1965 en twee fo
to's uit 1937 komen hiermee
overeen.
Het geschilderde opschrift op de
noordoostgevel 'Wehrmacht Be-
zirksverwaltung Lager N° 4' her
innert aan deze aanwezigheid
van de Duisters in het Klein Ar
senaal. Vrij vertaald betekend dit
'het beleidsdistrict der strijd
krachten, kampnummer vier'. De
Wehrmacht was de benaming
voor de Duitse strijdkrachten zo
als die vanaf 1935 tot 1945 onder
politieke leiding van Adolf Hit
ler zijn opgebouwd in het Derde
ntrr-y.irffr
u...-. -..□--X.-; ai. O-. I.
.tl::
j
J/.rf»
4<>
