'IE IS! ll
W 50
De Waterschans nr. 2-2008
1968- 2008 51
Afb. 4. Westwand van de Grote Markt in Mechelen, met daar bovenuit
de St.-Romboutstoren.
Margaretha vormde een bestuur
lijk, kunstzinnig en intellectueel
middelpunt. Dürer en Erasmus
kwamen er op bezoek.
Maanblussers
Mechelen en haar bevolking
hadden zeer te lijden tijdens de
Opstand tegen Spanje. De stad
onderging, naast de beelden
storm, een Spaanse én een En
gelse Furie. Bestuurders van pro
testantse en katholieke huize
wisselden elkaar af. In de zeven
tiende eeuw kwam de stad in rus
tiger vaarwater. De bijnaam de
'Maanblussers' danken de Me-
chelaars aan een heldere maan
nacht in januari 1687 wanneer la
te wandelaars menen dat de
Sint-Romboutstoren in brand
staat en alarm slaan. In de perio
de 1835-1843 (de stadswallen zijn
dan al geslecht) groeide Meche
len uit tot het knooppunt van de
Belgische spoorlijnen. De vesti
ging van een Centrale Construc
tiewerkplaats van de Belgische
spoorwegen betekende een extra
stimulans voor de metaalindus
trie. Ook de meubelindustrie
bloeide op. Met name de Eerste,
maar ook de Tweede Wereldoor
log lieten hun sporen in Meche
len achter. Zo schoten de Duit
sers in 1914 talrijke monumenten
en woonhuizen in brand. De nij
verheidssectoren van oudsher
(metaal, meubel en textiel) kre
gen vanaf de jaren vijftig te ma
ken met een crisis. De stad oriën
teerde zich op nieuwe vormen
van werkgelegenheid. In de over
gangsfase rekten sommige be
drijven hun bestaan met het
aantrekken van Marokkaanse
gastarbeiders. Deze maken nu
met hun gezinnen en nakomelin
gen 14% van de bevolking uit.
Verrassende parallellen?
Veel overeenkomsten tussen
Mechelen en Bergen op Zoom
zijn niet verrassend: vroege be
woning, gunstige ligging, middel
eeuwse bloeiperiode, problemen
met Antwerpen, de roerige tijd
van de Opstand tegen Filips II
2 OO 8
van Spanje, invloed van de indus
triële revolutie, neergang van de
traditionele nijverheid, inclusief
de komst van gastarbeiders. Pest
epidemieën, opstanden, stads
branden, plunderende soldaten,
ontploffende kruithuizen, econo
mische op- en neergang, het zijn
bekende gebeurtenissen in deze
beide steden. Bijzonder voor
Mechelen zijn de langdurige aan
wezigheid van de Romeinen, de
laatmiddeleeuwse wapenindus
trie opgericht door de strijdlusti
ge Karei de Stoute, de functie
van bestuurlijk, financieel en ju
ridisch centrum, de zetel van de
aartsbisschop van België. Onmis
kenbaar is deze stad ouder dan
die van ons, haar geschiedenis in
drukwekkender.
Boeiende overeenkomsten
Opvallend voor wie Mechelen van
verre nadert, is de toren van de
Afb. 6. Binnentuin van het paleis
van Margaretha van Oostenrijk
nu Gerechtshof.
Flet Markiezenhof de eeuwen re
delijk doorstaan en vormt daar
door een uniek voorbeeld van
hoe de hoge adel woonde.
De uit Brussel afkomstige steen
houwers- en bouwmeestersfami
lie Keldermans was in Mechelen
betrokken bij de bouw van talrij
ke kerkelijke, openbare en bur
gerlijke gebouwen: de toren van
de Sint-Romboutskathedraal,
het paleis van de Grote Raad,
het Hof van Busleyden, het Hof
van Kamerijk en de vestingwer
ken. In Bergen op Zoom was de
ze familie betrokken bij de bouw
van de vergrote Gertrudiskerk,
Het Markiezenhof, de Watermo
len en de vestingwerken, ver
voordat Van Coehoorn deze ver
beterde.
Waar Bergen opduikt
In de Sint-Romboutskathedraal
hielden de ridders van de Orde
van het Gulden Vlies in 1491 ka
pittel onder voorzitterschap van
hun vorst Filips de Schone. On
der de 31 Vliesridders bevond
zich ook Heer Jan van Walhain,
de latere Jan III van Glymes. In
een van de transkapellen van de
ze kerk hangt, inmiddels ruim
500 jaar, een houten bord aan de
muur met daarop zijn wapen, sa
men met 30 andere wapenpane
len. Jan III vervulde de hoogste
functies aan de hoven van de
Bourgondiërs. Zijn broer Hend
rik van Glymes was bisschop van
Kamerijk en werd in 1493 kanse
lier van de orde van het Gulden
Vlies. De opvolger van Jan III,
markies Antoon van Glymes,
verkeerde eveneens aan het hof
van Margaretha en had er hoge
functies. Antoons zoon, Jan IV
van Glymes, bezat een huis in
Mechelen.1 Veel hoge heren ver
toefden vanwege de politieke en
zakelijke belangen van henzelf,
hun heerlijkheid en hun steden,
regelmatig in Mechelen.
Opgemerkt: de transkapel met de
wapenborden bevat ook de relie
ken van de Martelaren van Gor-
kum, de naamgevers van een van
de verdwenen Bergse kerken.
Sint-Romboutskathedraal, mach
tig en bijna 100 meter hoog. Dit
hadden 167 meters moeten wor
den! Men wilde andere steden
overtreffen, precies zoals de Ber-
genaren met de vergroting van de
Gertrudiskerk. Beide bouwwer
ken raakten niet voltooid. In Me
chelen niet, omdat men vreesde
dat de torenromp niet bestand
zou zijn tegen de grote druk en in
Bergen niet, omdat het econo
misch getij tegen zat.
Waar Bergen op Zoom trots is
op Het Markiezenhof, zijn de
Mechelaars dit op hun paleizen:
Hof van Kamerijk (Margaretha
van York) nu stadsschouwburg,
Hof van Savoyen (Margaretha
van Oostenrijk) nu gerechtsge
bouw, Hof van Busleyden, nu
museum, plus nog zestien ande
re, veelal kleinere. Dit grote aan
tal is verklaarbaar door de talrijke
hoge bestuurs- en gerechtscolle
ges die in Mechelen waren geves
tigd. Vele hoven zijn in de loop
van de tijd verdwenen, grondig
verbouwd en niet meer als zoda
nig herkenbaar, of na de Eerste
Wereldoorlog herbouwd, zoals
het Hof van Busleyden. Feitelijk
heeft in de Nederlanden alleen
Afb. 5. Raam fragment in
de zijwand/het transept
van de St.-Rombouts-
kathedraal (hooggotiek,
met driepas- en vierpas-
motieven.