De Waterschans nr. 3-2008
Jan Weyts
de 'val' van Bergen op
Zoom bracht paniek, een golf
van antipapisme, volkswoede te
gen de verraderlijke regenten en
een complete Oranjehysterie te
weeg, die als een virus door het
land ging. Ditmaal leidde de op
winding niet tot moord op een
raadpensionaris, maar wel weer
tot de roep om een sterke man, en
dat kon niemand anders zijn dan
de Leeuwardense stadhouder die
immers, al was het maar op een
afgeleide manier, familie was van
de grote Nassaus en inmiddels
ook hun prinselijke tweede naam
weer mocht dragen. "19
Heerlijk ironisch en allemaal
waar. Alleen was de benoeming
van de Friese Nassau tot stad
houder (Willem IV) van Hol
land, Zeeland en de rest, geen
gevolg van de val van Bergen op
Zoom. Zijn aantreden ging enige
maanden aan het beleg vooraf.
Kortom: van de gehele geciteer
de passage uit het boek van de
Blokkers klopt nauwelijks een
woord.
Noten:
98
1 9 6 8 - 2 OO 8
ZAALHUISONDERKELDERD MET DRIE BOUWLAGEN EN AAN
DE STRAATZIJDE EEN LANGSKAP
Historie
Hoewel dit huis zich aan de
straatzijde manifesteert als een
bouwwerk uit het midden van de
twintigste eeuw, gaat er achter de
voorgevel toch een bijzonder in
teressant historisch huis schuil.
Dat is overigens een fenomeen
dat zich in veel historische ste
den voordoet, maar in dit geval
heeft de jonge voorzijde ertoe
geleid dat een bijzonder huis
zonder bescherming gebleven is.
Gelukkig hebben de eigenaren
veel gevoel voor de historische
kwaliteit, zodat behoud en res
tauratie een kans gekregen heb
ben.
De oudst bekende transportakte
van dit huis dateert van 11 juni
1406.1 Het huis droeg toen de
naam 'de Lupaert', een vroege
naamsvermelding. Later werd
het meestal als 'de Luypaert' ver
meld. De straat heette in die tijd
'de Oude Potterstraat' (de Mol
straat heette toen 'de Corte Pot
terstraat' en de huidige Potter
straat 'de Nieuwe Potterstraat').
Aan de noordzijde, ter plaatse
van het huidige huis 'de Sterre',
lag na de stadsbrand een wellicht
onbebouwd erf. Aan de zuidzijde
was er een huis met erf, de voor
ganger van het huis 'de Biecorf'.
Aan de achterzijde grensde het
huis aan het perceel van Jan van
de Heyligenlande, het huis 'St.
Joris' aan de Grote Markt. De
verkoper was Arent, "tollmees-
ter" van Antwerpen; koper was
Franken Boba, een "Lombaerd".
Afb. 1 De ozieloop is aan de achterzijde zichtbaar tussen de daken van
nr. 8 en 10.
1968- 2008 99
1. Thomas Rosenboom, Gewassen Vlees, Em. Querido's Uitgeverij, Amsterdam, 2004 (16e druk).
2. Jan Blokker, Jan Blokker jr. en Bas Blokker, Het vooroudergevoel. De vaderlandse geschiedenis. Met schoolplaten van J.H. Isings,
Uitgeverij Contact, Amsterdam/Antwerpen 2005. blz. 12; uit de verantwoording op blz. 262 blijkt dat Jan Blokker (sr.) van dit
boek 'de inleiding, het hoofdstuk over de prehistorie, de hoofdstukken die de periode 1500-1747 beslaan en 'De bezettingschreef;
hij schreef dus ook de geciteerde passage.
3. Jan Blokker, Jan Blokker jr. en Bas Blokker, Het vooroudergevoel, blz. 176.
4. Ibidem, blz. 176.
5. Drs. R.J.A. van Gils, Dr. W. Klinkert. Drs. H. Roozenbeek, Bergen op Zoom als militaire stad, Brochurereeks van de Sectie Militai
re Geschiedenis, Nummer 16, Sectie Militaire Geschiedenis, Koninklijke Landmacht, Den Haag, 1996; Dr. O. van Nimwegen, 'Dien
fatalen dag', Het beleg van Bergen op Zoom in 1747, Sector Archiefzaken, Bergen op Zoom 1997; Dr. Olaf van Nimwegen, De Re
publiek der Verenigde Nederlanden als grote mogendheid. Buitenlandse politiek en oorlogvoering in de eerste helft van de achttien
de eeuw en in het bijzonder tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748), De Bataafse Leeuw, Amsterdam 2002; Olaf van
Nimwegen, 'De Republiek der Verenigde Nederlanden in oorlog met Frankrijk'; in: Met man en macht. De militaire geschiedenis
van Nederland 1550-2000, red. dr. J.R. Bruijn en dr. C.B. Wels, Uitgeverij Balans, Amsterdam 2003; David Ross, 'De vesting Ber
gen op Zoom, het meesterwerk van Menno van Coehoorn' - te vinden op de website van de Stichting Menno van Coehoorn,
www.coehoorn.nl; Jacob Eggers, Het beleg en de inname van Bergen op Zoom en het fort de Roovere in 1747Stichting West Bra
bantse Waterlinie en de Geschiedkundige Kring van Stad en Land van Bergen op Zoom. Bergen op Zoom 2007; M.S. Anderson,
The war of the Austrian Succession 1740-1748, Longman, London/New York 1995; Reed Browning, The war of the Austrian succes
sion, St. Martin's Press, New York 1993, blz 318; Voltaire, 'Précis du siècle de Louis XV', en 'Histoire de guerre de 1741' (de ge
deelten die niet reeds zijn verwerkt in het genoemde 'Précis'), gepubliceerd als deel van de bekende 'pléiade'-reeks in: Voltaire,
CEuvres historiques, Édition présentée, établie et annotée par René Pomeau, Éditions Gallimard, Parijs. 1957, blz. 1297-1571 ('Pré
cis'), respectievelijk 1573-1654.
6. Zie bijvoorbeeld Voltaire, 'Précis du siècle de Louis XV', blz. 1421.
7. Drs. R.J.A. van Gils. Dr. W. Klinkert. Drs. H. Roozenbeek, Bergen op Zoom als militaire stad, blz. 7; Dr. Olaf van Nimwegen, De
Republiek der Verenigde Nederlanden als grote mogendheid, blz. 306.
8. Voltaire, 'Précis du siècle de Louis XV', blz. 1449.
9. M.S. Anderson, The war of the Austrian Succession 1740-1748, blz. 172.
10. Jan Blokker, Jan Blokker jr. en Bas Blokker, Het vooroudergevoel, blz. 176.
11. Ten minste 20.000. De cijfers in de literatuur lopen uiteen:20.000 a 25.000 manvolgens Dr. O. van Nimwegen, 'Dien fatalen dag',
blz. 7; 'ongeveer 23.000 man' volgens Drs. R.J.A. van Gils, Dr. W. Klinkert. Drs. H. Roozenbeek, Bergen op Zoom als militaire stad,
blz. 28;naar schatting 20.000 man' volgens Dr. Olaf van Nimwegen, De Republiek der Verenigde Nederlanden als grote mogend
heid, blz. 309.
12. Van Nimwegen noemt als verliescijfers over de gehele periode, tot en met de val van de vesting: 'ruim twaalfduizend en misschien
zelfs twintigduizend Fransen waren gesneuveld of gewond geraakt. De verdedigers hadden vijf- a zesduizend doden en gewonden te
betreuren.' (Olaf van Nimwegen, De Republiek der Verenigde Nederlanden in oorlog met Frankrijk, blz. 82). Eggers geeft de vol
gende verliescijfers ten gevolge van gevechtshandelingen aan Franse kant. Gesneuveld: 59 officieren en 888 manschappen; ge
wond: 320 officieren en 4289 manschappen (Jacob Eggers, Het beleg en de inname van Bergen op Zoom en het fort de Roovere in
1747, blz. 180).
13. M.S. Anderson, The war of the Austrian Succession 1740-1748, blz. 54.
14. Zo bijvoorbeeld Voltaire, 'Précis du siècle de Louis XV', blz. 1451.
15. Jacob Eggers, Het beleg en de inname van Bergen op Zoom en het fort de Roovere in 1747, blz. 127-132.
16. David Ross, 'De vesting Bergen op Zoom, het meesterwerk van Menno van Coehoorn'; Drs. R.J.A. van Gils, Dr. W. Klinkert, Drs.
H. Roozenbeek, Bergen op Zoom als militaire stad, blz. 31.
17. Jan Blokker, Jan Blokker jr. en Bas Blokker, Het vooroudergevoel, blz. 176.
18. Dit soort algemene gegevens is in ieder goed boek over de Nederlandse geschiedenis te vinden; ik noem als voorbeeld J.C.H.
Blom, E. Lamberts (red.), Geschiedenis van de Nederlanden, HB uitgevers, Baarn 2001 (derde herziene druk - een door mij ge
raadpleegde nieuwe oplage van die druk stamt uit 2005), blz 117-177: Hoofdstuk 7, 'De Republiek der Zeven Verenigde Neder
landen', door A.Th. van Deursen.
19. Jan Blokker, Jan Blokker jr. en Bas Blokker, Het vooroudergevoel, blz. 176. Q
ff-O
•ffO
