'Krotwoningen' in de Kleine Kerkstaat. Deze woningen zijn
onlangs gerestaureerd.
De conclusie lijkt gerechtvaardigd dat alle
probleembeschrijvingen, uitgangspunten en oplossingen
zoals De Ranitz deze in zijn Toelichting verwoordde
en in het kaartmateriaal verbeeldde, onder de
stedenbouwkundigen van de jaren vijftig gemeengoed
waren en vooralle steden werden gebruikt.
Hetzelfde geldt voor de steekwoorden: cityvorming,
functieconcentratie, schaalvergroting, bereikbaarheid,
verkrotting, verkeerstoename en bevolkingsgroei. Het
Reconstructieplan 'Centrum' Bergen op Zoom, was
zeker geen vreemde eend in de bijt!
Besluitvorming en draagvlak
Januari 1961 vergaderde de gemeenteraad
voor de vierde keer over het voorstel tot het
aanvaarden van het Reconstructieplan en
over het verlenen van instemming met de
uitvoering van de eerste fase, de doorbraak bij
de Gevangenpoort.39 De smaakmakers van de
raad, de heren Ratsma (PvdA) en Asselbergs
(KVP) zetten de toon: "Er worden forse lijnen
over de plattegrond van de stad getrokken", "Een
weinig of niets ontziend plan, maar ter wille van
de toekomst van de stad noodzakelijk." Sprekers
verwachtten "dat over 50 jaar de stad 100.000
tot 200.000 inwoners zal tellen en dan heb je
zo een plan nodig." Bovendien, "het is een plan
dat het karakter van de stad behoudt".(sic!) De
raad realiseerde zich dat het centrumplan geen
rechtskracht had, maar verwachtte veel van het
psychologische effect.
Voor een enkel raadslid was het plan nog niet
ingrijpend genoeg. De heer Nijpels (Stadspartij)
stelde een extra doorbraak voor, deze startte
bij de Grote Markt, ter plekke van Bisschoff
(nu Zeeman) en diende dan rechtstreeks naar
de brandweerkazerne te lopen. Er kwam dan
één doorgaande route van het station naar het
Geertruidaplein. Nijpels vond geen steun voor
zijn idee.
Ondanks vragen in die richting hield
burgemeester Peters zijn mond over de fasering
van de invoering en beperkte zich tot algemene
opmerkingen daarover. Eind maart, op een
publieke informatieavond, zou De Ranitz op dit
punt klare wijn schenken. De tijd was er toen
kennelijk wel rijp voor.
De grootste zorg van de raad ging uit
naar het informeren van de bevolking en
de meningsvorming over het plan onder
organisaties in de stad. Overwegingen waren
dat het centrumplan pas enkele dagen in
de openbaarheid was en dat de raad er
ondertussen al drie besloten bijeenkomsten
aan had gewijd. De raadsleden zaten volgens de
raadsnotulen ondertussen op één lijn en het leek
daarom van belang niet te veel voor de muziek
uit te lopen. Men realiseerde zich bovendien
dat in andere steden vergelijkbare plannen veel
stof hadden doen opwaaien. Men zal gedacht
hebben dat een informatieavond de mogelijkheid
biedt de meningsvorming in positieve zin te
beïnvloeden.40 De raad besloot het voorstel een
maand aan te houden en een informatieavond
voor de bevolking te beleggen. Die ene maand
werden ervieren pas injuni nam de raad een
definitief besluit.
De lokale pers besteedde vlak voor de januari
vergadering van de raad en in de maanden
daarna veel aandacht aan het Reconstructieplan
en aan de ontwerper. Brabants Nieuwsblad
vond dat de ingrepen harmonisch waren
ingepast in de bestaande kern. De krant sprak
van een "hartvergroting die heilzaam werkt.
De middenstand kan dit plan alleen maar
toejuichen. De reconstructie komt het hele
Elavenkwartier ten goede. Dit heeft nu weinig
aantrekkelijks meer." De krant concludeerde:
"Uit alles blijkt dat de planologen het beste met
ons voor hebben en van Bergen een mooie, zich
harmonieus ontwikkelende stad willen maken,
met een 'lichte City' waarvan het centrum niet
verder dan 200 m afligt van de omringende
De Waterschans 4 - 2008
22
in- en uitvalswegen."41 Dagblad De Stem gaf in
acht afleveringen minutieus informatie over de
plannen, maar onthield zich van commentaar.42
Informatieavond
De informatieavond vond eind maart 1961
plaats in bioscoop/schouwburg Luxor. De
lokale pers meldde dat de belangstelling
groter was dan verwacht, de zaal zat nagenoeg
vol.43 Burgemeester Peters leidde de avond
en zette op voorhand de toon door te stellen
dat deze avond niet "het karakter van een
debatingavond heeft. Het houden van discussies
over het Reconstructieplan is voorbehouden
aan de gemeenteraad." Ir. De Ranitz lichtte
de plannen nader toe en legde er de nadruk
op dat wil Bergen op Zoom straks klaar zijn
om met andere gemeenten in West-Brabant
de "uitstulping van de Randstad Holland in
de richting van het zuiden" op te vangen, er
nu gehandeld moet worden. Binnen 15 jaar,
in 1975, moet een belangrijk deel van de
verkeers- en parkeeraccommodaties zijn beslag
hebben gekregen.44Hij hoopte op de steun
van de burgerij voor het gemeentebestuur bij
de verwezenlijking. In de pauze werden veel
schriftelijke vragen gesteld, maar - zo merkt
een van de kranten op - geen met kritiek, ook
geen fundamentele. Brabants Nieuwsblad ziet dit
voor de aanwezige raadsleden als een steun in
de rug.
In de periode vóór de informatieavond
organiseerde het gemeentebestuur, noem het
toeval of niet, nóg een informatieavond. Begin
maart hielden burgemeester Peters en directeur
gemeentewerken Van Vianen een lezing over de
nieuwe Theodorushaven. Van Vianen gebruikte
deze gelegenheid om uitvoerig in te gaan op het
Reconstructieplan en dan vooral op de kritiek
dat de ingrepen zo drastisch waren. "Kritiek
kan nuttig zijn en een plan rijper maken, maar
men dient ervoor op te passen dat kritiek niet
verlammend werkt met het gevolg dat het hele
plan duikelt", luidde zijn onverholen boodschap
aan de aanwezige vertegenwoordigers van
stedelijke organisaties.45 Kennelijk was er
binnenskamers sprake van kritiek.
Vrijdag 17 maart verscheen in Dagblad De Stem
een uitgebreid interview met De Ranitz.46 Een
dag later stond er in Brabants Nieuwsblad een
pagina vol artikelen over het Reconstructieplan
en over de Ranitz.47 Opvallend is dat in de
periode vóór de informatieavond Brabants
Nieuwsblad noch De Stem organisaties van
middenstanders en van het midden- en
kleinbedrijf om hun mening vroeg. Angst voor
negatieve berichtgeving?
Geen kritiek
Wie zou verwachten dat toch tenminste enkele
gemeenteraadsleden en een aantal burgers
zich verzetten tegen de aantasting van de
historische structuur van de stad, tegen de sloop
van monumentale panden en gevelwanden,
en tegen het verdwijnen van karakteristieke
buurten, komt van een koude kermis thuis.
Raadslid Van Doorn bekommerde zich volgens
het verslag van de raadsvergadering om het
pand Valckenburgh op de Noordzijde Haven en
een tuinderswoning aan de Scholiersberg, maar
moest tevens erkennen dat de ontwikkeling van
de stad voorop staat. In een reactie hierop prees
burgemeester Peters zich een gelukkig man. Hij
was wel eens in Zierikzee wezen kijken, maar
"is blij dat men in Bergen op Zoom niet zo veel
monumentale gebouwen heeft als in Zierikzee,
want anders kwam men hier nooit aan zijn
trekken. De monumenten die men hier heeft zijn
de Lievevrouwepoort, het Markiezenhof en de
kerk."48
Enkele raadsleden gingen met de sloop van
monumentale panden zelfs nog een stapje
verder dan het Reconstructieplan. Zij stelden
voor heel de kop van de Lievevrouwestraat af te
breken, zodat de Gevangenpoort "op een pleintje
komt te staan, waardoor ze van alle kanten te
bewonderen zal zijn".49 Hierbij verwezen zij naar
het Markiezenhof waarvan de zijgevel door het
verbreden van de Hofstraat ook beter in beeld
zou komen. Wethouder Noorman achtte het
vrijmaken van de poort echter een te kostbare
zaak. Een merkwaardig argument gezien de
ingrijpendheid van het totale reconstructieplan.
Geen van de raadsleden maakte een
kanttekening bij de ring van hoogbouw zo dicht
bij het hart van de binnenstad. Wellicht was men
aan het idee hoogbouw gewend, want in 1960
stelde de gemeenteraad het Bestemmingsplan
Plein XIII vast dat louter bestond uit woonflats
waaronder een van twaalf verdiepingen.50
23
40 jaar 1968 - 2008
