De komst van gastarbeiders in Bergen op Zoom
Medio jaren zestig was de Nederlandse
arbeidsmarkt oververhit. Er waren veel meer
arbeidsplaatsen dan werknemers. De industrie
zat met de handen in het haar. Vooral voor
laag-, ongeschoold en vies werk was niemand
meer te vinden. Dat had, behalve met het grote
aanbod van werk, ook te maken met het steeds
hogere opleidings- en aspiratieniveau van de
Nederlanders. Goede raad was duur.
Dr. Cock Gorisse
Bergse industrie schreeuwt om
arbeidskrachten
Ook in Bergen op Zoom was er een groot tekort
aan arbeiders. Bekende Bergse bedrijven
als Beckers Haarden, de ijzergieterijen van
Asselbergs, Van Mechelen ijzerindustrie en
Holland Machinefabrieken zaten met grote
personeelstekorten, en ook bij vele andere
bedrijven kon men niet of nauwelijks aan
personeel komen. Zelfs on- of laaggeschoolde
Bergenaren wilden niet in deze fabrieken
werken. De CAO-lonen in de metaalwaren niet
hoog, en een groot aantal Bergenaren gaf er
de voorkeur aan naar de Rotterdamse havens
te pendelen, waar veel meer te verdienen was.
Machinefabriek De Holland huurde daarom al
vanaf begin jaren zestig productiepersoneel
in via koppelbazen. Het waren niet alleen de
traditionele, al lang gevestigde bedrijven die
moeilijk aan personeel konden komen. Ook
bedrijven die pas kort in Bergen op Zoom
gevestigd waren, hadden er moeite mee.
Synthese bijvoorbeeld, of Bruijnzeel, en later
Philip Morris.
Actief op zoek naar buitenlandse
arbeidskrachten
Omdat er op de arbeidsmarkt zo'n schreeuwend
tekort aan arbeiders bestond, ging het
Nederlandse bedrijfsleven actief op zoek naar
werknemers in de verschillende landen rond
de Middellandse Zee. Daar was een groot
arbeidspotentieel te vinden, en omdat de lonen
er véél lagerwaren dan in Nederland, was
het voor arbeiders uit die landen aantrekkelijk
om voor het Nederlandse minimumloon hier
te komen werken. Italianen, Spanjaarden en
Portugezen kwamen het eerst op de vacatures
af. In Bergen op Zoom arriveerden de eersten
in respectievelijk 1960, 1961 en 1963. In 1964
kwamen de eerste Turken, in 1966 gevolgd door
Grieken. In 1969 kwamen de eerste Marokkanen
in georganiseerd verband, en in 1970 volgden
nog enkele cohorten Tunesiërs en Joegoslaven.1
Tijdelijk naar Nederland
Het was de bedoeling dat al deze
arbeidskrachten enkele jaren in Nederland
zouden werken, en dan weer zouden terugkeren
naar hun eigen land. Ook het overgrote deel van
de migranten zelf kwamen met dit idee naar
Nederland. Gastarbeiders werden ze genoemd.
Vanwege de veronderstelde tijdelijkheid van
hun verblijf was de werkgever verplicht om
voor passende huisvesting te zorgen voor alle
buitenlandse arbeiders die hij contracteerde. Hij
betaalde de reis van het herkomstland naar hier.
Na afloop van het contract kon de werknemer
ook aanspraak maken op een gratis enkeltje
naar huis. Dat was in het arbeidscontract
vastgelegd.2
De buitenlandse arbeidskrachten werden
meestal in pensions gehuisvest. Grotere
bedrijven hadden hun eigen bedrijfspensions,
maar er werd vooral door kleinere bedrijven ook
veel gebruik gemaakt van particuliere pensions
in de binnenstad, vooral rond het havenkwartier.
Medio jaren zeventig waren er meer dan dertig
pensions waar gastarbeiders woonden. De
omstandigheden waaronder ze daar verbleven,
voldeden echter niet aan de eisen die je aan
normale woonomstandigheden mocht stellen.
Soms woonden er tien tot twintig mannen in
een veel te klein pension zonder adequate
voorzieningen.3
De eerste gastarbeiders zijn meer dan welkom
Daut Sahin, nu 78 jaar, was een van de eerste
Turken. Hij kwam met een groep van achttien
mannen in 1965 naar Bergen op Zoom. Ze
waren geworven via het Turkse arbeidsbureau.
"Ik dacht: Nederland opent zijn deuren, ik ga
kijken hoe het daar is." Op Schiphol werden ze
afgehaald door de directeur van machinefabriek
De Holland, "ledereen was vriendelijk en het
was hier gezellig. We woonden met zijn allen in
het pension."
Ensar Yildir kwam ook via het Turkse
arbeidsbureau. Na zijn aankomst op Schiphol
verbleef hij eerst twee weken in het pension van
Bruijnzeel in Zaandam. Daarna ging hij naar de
vestiging in Bergen op Zoom, ook in pension.
NV Machinefabriek De Hotland, de constructie-afdeling, 1952. Collectie MHC.
De Waterschans 4 - 2008
80
Gebouw voor de opvang van gastarbeiders aan de Ringersweg te Bergen op Zoom, 1972. Fotograaf Dick de Boer. Collectie MHC.
81
40 jaar 1968 - 2008
