1747, eene formidabele
belegering
Eerste deel
Cheerleader van de oorlog
Anton SchelLekens
Afb. 1. Allegorie op de verovering van Bergen op Zoom.
Het boek voorbij1
In De Waterschans van september 2008 bekeken we een passage over het beleg van Bergen in het
boek Het Vooroudergevoel van de drie Blokkers.2 Deze keer gaan we wat dieper in op de rampzalige
gebeurtenissen van 1747. We stellen ons daarbij een aantal vragen.
Waarom waren de Fransen in 's hemelsnaam helemaal naar Bergen op Zoom gekomen om hier de
boel in puin te schieten?
Wat veroorzaakte de val van de vesting? Deden de verdedigers hun werk niet goed? Hoe goed
voldeden de vestingwerken, de hardware
Wat deden andere Nederlandse troepen en onze bondgenoten gedurende het beleg?
Wat waren de gevolgen van de belegering en de val?
Welke visies bestaan er op dit alles en wie kan destijds belang hebben gehad bij het verhaal dat de
verdedigers van de vesting er een potje van hadden gemaakt?
De traditionele visie
In september 2008 vatten we de traditionele
visie samen, waarmee we als Bergenaren
zijn opgegroeid: de verdedigers geloofden dat
de vesting zo sterk was dat die zichzelf wel zou
verdedigen en lieten het er schandelijk bij zitten.
Zij waren te bang, te lui of te dom [of alle drie]
om uitvallen te doen. Tijdens het beleg werd
het zuidelijke deel van de stad, tot en met de
Gertrudiskerk, in brand geschoten en verwoest.
De Fransen kwamen bij verrassing binnen
door een uitvalspoort [sortie] die de slordige
verdedigers open hadden laten staan. De 'Franse
Sortie', het straatje tussen de Schoolstraat en de
Kloosterstraat, herinnert nog altijd aan die ramp.3
De kern van deze traditionele visie, namelijk
dat de verdedigers het er lelijk bij hebben laten
zitten, keert ook terug in veel literatuur over
het beleg. Een goed en levendig geschreven
voorbeeld vinden we in het boekje Bergen op
Zoom als militaire stad, dat de Sectie Militaire
Geschiedenis van de Koninklijke Landmacht
heeft uitgebracht toen het garnizoen Bergen op
Zoom werd opgeheven/ Ook een Brits werk als
Anderson's The war of the Austrian Succession
geeft dat beeld: de Bergse vestingwerken waren
sterk: de beklagenswaardig zwakke verdediging
die het garnizoen bood versterkte daarom de
zeer lage dunk die de Britten en Oostenrijkers
hadden van de Nederlandse 'fighting spirit'.5
Die lage dunk vinden we evenzeer terug in
een rijmpje op een onbekende uit meerdere
taferelen bestaande Britse satirische prent,
die kort geleden werd aangekocht door het
Markiezenhof:
As Lowendahl of late the Walls he did scour,
He spy'd a small sally port open before,
When strait rushing forward, he quickly made
Room,
And thus got Possession of Bergen-op-zoom
The Lady surpriz'd, to call-out did begin:
But alas! T'was too late when the Hero was in.
Who, ravish'd with Joy, cry'd in rapturous
Fume
0! the lovely! - the charming - sweet
Bergen-op-zoom.b
Net als op allerlei andere plaatsen, zien we
ook hier een vergelijking tussen Bergen en een
De Waterschans 1 - 2009
18
Afb. 2. Voltaire vergeleek Bergen op Zoom met Madame de Pompadour, de minnares van koning Lodewijk XV.
lieftallige vrouw, die wordt veroverd door de
amoureuze Fransman.7 Ach ja, bij een vesting
die zichzelf 7a pucelle' (de maagd) noemt, ligt
die vergelijking natuurlijk ook wel een beetje
voor de hand.
Laten we het beeld van de verdedigers die er
niets van bakten eens even vergeten, en zonder
vooringenomenheid proberen uit te vinden hoe
heterdatjaaraan is toegegaan. Daarbij moeten
we zeker ook bekijken wat de plaats van Bergen
was in de verdediging van de Republiek, de
voorloper van het tegenwoordige Nederland. En
ook wat de belegering van Bergen betekende
in de grote oorlog waarvan zij deel uitmaakte,
de Oostenrijkse Successieoorlog. Bij al onze
aandacht voor de lotgevallen van de stad dreigt
het verband met de wereldgebeurtenissen nog
wel eens achter de horizon te verdwijnen.
De Republiek8
De voorganger van - ongeveer - het huidige
Nederland waren de Noord-Nederlandse
gewesten, verenigd in wat officieel heette
de 'Geünieerde Provinciën'. In de wandeling
wordt deze federale staat (eigenlijk meer
een statenbond) vaak aangeduid als 'de
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden',
of kortweg: 'de Republiek'. Deze bestond uit
zeven autonome provinciën (Holland, Zeeland,
Utrecht, Gelderland, Friesland, Overijssel en
Groningen), een landschap (Drenthe) en drie
rechtstreeks door de Staten-Generaal bestuurde
Generaliteitslanden. Die drie laatste gebieden
waren veroverde delen van andere gewesten
waarvan het oorspronkelijke hartland in de
19
De Waterschans 1 - 2009