Vlaanderen (het huidige Zeeuws-Vlaanderen). De Franse troepen namen in de eerste helft van het jaar in een fris tempo - 17 april tot 17 mei - geheel Staats-Vlaanderen in, met vier vestingen en vier forten.38 Zij rukten vervolgens op naar Bergen op Zoom. Volgens Voltaire was Löwendal (hij schrijft "Lovendal") zelf ongeveer de enige, niet alleen aan Nederlandse maar ook aan Franse kant, die geloofde dat hij erin zou slagen de stad in te nemen.39 Wat voeren de Fransen in hun schild? Lees de volgende aflevering van De Waterschans\ Wordt vervolgd Noten: Ulrich Frédéric Woldemar comte de Löwendal, om zijn namen maar in het Frans weer te geven, werd geboren op 6 april 1700 als zoon van een grootmaarschalk bij het Poolse hof. Zijn vader was de zoon van een buitenechtelijk kind van de Deense koning Frederik III. Löwendal diende op zijn dertiende in het Deense leger tegen Zweden en maakte vervolgens een internationale militaire carrière. In januari 1745 werd hij genaturaliseerd tot Fransman. Hij stierf op 27 mei 1755.42 Een mooi tafereel: de 'Deen' Löwendal vecht met zijn Fransen tegen de 'Zweed' Cronström om het bezit van Bergen. Omdat hij tijdens het beleg van Bergen per slot van rekening Fransman was, spel ik zijn naam maar als 'Löwendal', overeenkomstig de spelling die tegenwoordig in Frankrijk het meest gangbaar lijkt. Hijzelf spelde zijn naam trouwens ook zo in een document dat we zullen afdrukken in een volgende Waterschans. Ik heb niet de illusie dat mijn spelling beter of slechter is dan een andere schrijfwijze. 1. Dit essay begon als een boekbespreking. Maar het liep een beetje uit de hand en is nu vooral een poging het beleg en de val van Bergen in 1747 terug te plaatsen in de tijd en in de oorlog waarvan deze gebeurtenissen deel uitmaakten. De bespreking van Het Vooroudergevoel is naderhand losgemaakt uit het artikel en apart verschenen in De Waterschans nummer 3, van september 2008. Dit artikel heeft dan ook op het eerste gezicht niets meer met het boek van de familie Blokker te maken. Zo zie je maar: soms weet je niet waar je aan begint... Ik ben veel dank verschuldigd aan drs. Jan Peeters, conservator beheer van het Markiezenhof, die mij wees op relevante kaarten en literatuur, mij hielp bij het uitzoeken van illustraties en, last but not least, een gesprekspartner was met wie ik over het beleg van 1747 plezierig en nuttig van gedachten kon wisselen. Niet minder dank gaat uit naar David Ross uit Roosendaal, Brabants correspondent van de Stichting Menno van Coehoorn, met wie ik een uitgebreid en diepgaand gesprek heb gehad over het artikel in wording, die zo vriendelijk was in het Nationaal Archief de stukken over het proces tegen Cronström voor de Hoge Krijgsraad door te nemen Löwendinges De spelling van namen varieert in historische bronnen vaak. Dat zien we in ons geval onder andere aan de naam van de Franse commandant voor Bergen, (von/de) Löwendal. Voltaire schrijft "Lovendal", elders vindt men 'Löwendal' (bijvoorbeeld bij Van Nimwegen in 'Dien fatalen dag', bij Van Gils en zijn mede-auteurs en bij Bois) of 'Lowendahl' (bij dezelfde Van Nimwegen, in De Republiek der Verenigde Nederlanden als grote mogendheid en in de Franse tekst van Eggers40). Ook vind je op het internet wel eens op zijn Deens 'Lovendal' (de '0' is de hedendaagse Deense en Noorse variant van de letter die wij uit het Duits en Zweeds kennen als Er wonen nog steeds Lovendals in Denemarken. Die kunnen overigens geen rechtstreekse afstammelingen zijn van de roemruchte legeraanvoerder: met de dood van zijn kleinzoon in 1829 stierf de familie in de mannelijke lijn uit. Voorts vinden we, zoals in de recente vertaling van het werk van Jacob Eggers, een in het Frans schrijvende Zweed, op zijn Duits 'Löwenthal'. Ook de Bergse predikant Folkers, die het beleg van de stad meemaakte en er een ooggetuigenverslag van schreef, spelt de naam als 'Löwenthal' - en noemt hem een Zweed: door Saxen en Löwenthal belegert, door een Zweedt, een afhangeling van het Duitse Rijk." Aan de verwarring kan in dit bijzondere geval nog hebben bijgedragen dat 'von' zowel in het Duits als in de Scandinavische talen een adelspredicaat is. In het geval van Löwendal wordt de variatie naar we mogen aannemen nog vergroot doordat hij door afstamming, geboorte en levensloop banden had met vele landen, waaronder Duitse, en zijn leven eindigde als Fransman. Als we verder zoeken, vinden we vast ook nog wel ergens 'Lovendal'. De Waterschans 1 - 2009 28 op bijzonderheden over de sortie Fullenius en die dit artikel vóór publicatie heeft doorgelezen en van commentaar voorzien - wat hem natuurlijk niet verantwoordelijk maakt voor resterende fouten: die komen geheel voor rekening van de auteur. 2. Jan Blokker, Jan Blokker jr. en Bas Blokker, Het vooroudergevoel. De vaderlandse geschiedenis. Met schoolplaten van J.H. Isings, Amsterdam/Antwerpen 2005, 12; uit de verantwoording op bladzij 262 blijkt dat Jan Blokker (senior) van dit boek "de inleiding het hoofdstuk over de prehistorie, de hoofdstukken die de periode 1500-1747 beslaan en De bezetting" schreef; dus ook de tekst over 1747. 3. Thomas Rosenboom, Gewassen Vlees, Amsterdam 2004 (16e druk) 4. Drs. R.J.A. van Gils, Dr. W. Klinkert, Drs. H. Roozenbeek, Bergen op Zoom als militaire stad. Brochurereeks van de Sectie Militaire Geschiedenis, Nummer 16, Den Haag 1996, 26-33. 5. M.S. Anderson, The war of the Austrian Succession 1740-1748, London/New York 1995 (hierna: Anderson). 6. Met dank aan drs. Jan Peeters, die mij hierop attent maakte; in proza vertaald: "Toen Lowendahl onlangs de wallen afschuimde, ontwaarde hij een smal grappig poortje dat open voor hem lag. Toen hij recht vooruit stormde, maakte hij vlug ruimte en kreeg zo Bergen op Zoom in bezit. De Vrouwe die werd verrast, begon te gillen, maar helaas! Het was te laat toen de held binnen was, die verrukt van vreugde, in extase, uitriep: O, het schattige! - het charmante - lieve Bergen op Zoom." 7. Zo vergeleek Voltaire Bergen met madame de Pompadour, de roemruchte maTtresse van de Franse koning, Lodewijk XV: Jacob Eggers, Het beleg en de inname van Bergen op Zoom en het fort de Roovere in 1747, Bergen op Zoom 2007 (hierna: Eggers, Beleg], 183. 8. Dit soort algemene gegevens zijn in ieder goed boek over de Nederlandse geschiedenis te vinden; ik noem als voorbeeld J.C.H. Blom, E. Lamberts (red.), Geschiedenis van de Nederlanden, Baarn 2001 (derde herziene druk - een door mij geraadpleegde nieuwe oplage van die druk stamt uit 2005), 117-177: Hoofdstuk 7, A.Th. van Deursen, De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (hierna: Van Deursen); zie voor de benaming van de Republiek ook: Prof. Dr. L.J. Rogier, Eenheid en scheiding. Geschiedenis der Nederlanden 1477-1813, Utrecht/Antwerpen 1968, tweede geheel bewerkte en van aanvullende teksten voorziene druk (de eerste druk dateerde uit 1952) (hierna: Rogier), 101. 9. Dr. Olaf van Nimwegen, De Republiek der Verenigde Nederlanden als grote mogendheid. Buitenlandse politiek en oorlogvoering in de eerste helft van de achttiende eeuw en in het bijzonder tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog 11740-17481, Amsterdam 2002 (hierna: Van Nimwegen, Grote Mogendheid!, 30 - het gehele eerste hoofdstuk van dit boek, 11-35, is gewijd aan de barrièresteden; zie ook bijvoorbeeld Rogier, 155 en 158. 10. Olaf van Nimwegen, De Republiek der Verenigde Nederlanden in oorlog met Frankrijk-, in: Met man en macht. De militaire geschiedenis van Nederland 1550- 2000, red. dr. J.R. Bruijn en dr. C.B. Wels, Amsterdam 2003 (hierna: Van Nimwegen, Oorlog met Frankrijk], 72. 11. Rogier, 147. 12. De Britse historica Lisa Jardine ziet die Glorious Revolution als "neither glorious, nor a revolution" (niet glorieus, en ook geen revolutie): Lisa Jardine, Going Dutch. How England plundered Hollands Glory, Londen, 2008, XV; zij beschouwt de expeditie van Willem lil als een Nederlandse verovering van Engeland - dynastiek van belang voor de Oranjes en buitenlandspolitiek voor de Republiek; Nederlandse uitgave: Lisa Jardine, Gedeelde weelde. Hoe de zeventiende-eeuwse cultuur van de Lage Landen Engeland veroverde en veranderde, Amsterdam, 2008. 13. Ronald Prud'homme van Reine, Rechterhand van Nederland. Biografie van Michiel Adriaenszoon de Ruyter, Amsterdam/Antwerpen, derde druk 1998 (eerste druk 1996), 346-347. 14. Bijvoorbeeld: Van Nimwegen, Grote mogendheid-, O.J.A. Schwartz, 'Eene bijdrage tot Neerlands krijgsgeschiedenis', in: De Militaire Spectator, jaargang 59, 1890, nummers 1 tot en met 7 (hierna: Schwartz); de oude jaargangen van de Militaire Spectator staan op de website van de tegenwoordige uitgever, de Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap [http://www.kvbk-cultureelerfgoed. nl); David Ross wees mij hierop. 15. J.A. Folkers, Dagverhaal van het beleg van Bergen- op-Zoom in 1747, uitgegeven door Mr. W. Bezemer, Adjunct-archivaris van Rotterdam. Werken van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, Nieuwe reeks No. 5, 's-Hertogenbosch 1895 (hierna: Folkers); Johannes Janssen, Kort en beknopt verhaal van 't gepasseerde ten tyde van de overrompelinge der stad Bergen op den Zoom, op den 16 september 1747. Als mede de detaille van 't Guarnizoen, en de dispositie des daags te voren gemaakt - in: De kerk van Bergen op den Zoom herstelt, en ingewyd, ter navolginge der inwyinge van Jerusalems yverig volbragten tempelbouw met vreugde en met offerhande, ofte Leerrede gedaan ter inwyinge van de kerk van Bergen op den Zoom, op den 15 October 1752. Over Esra VI: 14-17 [enzovoort enzovoort, A.S.], Bergen op Zoom en Rotterdam 1753 (tweede druk). 16. Folkers, 27. 17. Eggers, Beleg-, het Franse origineel is: (Jacob Eggers) Journal du Siège de Bergopzoom, en MDCCXLVII. Redigé par un Lieutenant-Colonel Ingénieur Volontaire de LArmée des Assiégeans, Amsterdam Leipzig 1750 (hierna: Eggers, Journal], 18. Een kernachtig overzicht in: Van Nimwegen, Oorlog met Frankrijk, 79-83, en Dr. 0. van Nimwegen, 'Dien fatalen dag'. Het beleg van Bergen op Zoom in 1747, Sector Archiefzaken, Bergen op Zoom 1997 (hierna: Van Nimwegen, Fatalen Dag), inleiding, 5-7 - overgenomen in Eggers, Beleg, 31-33; 29 De Waterschans 1 - 2009

Periodieken

De Waterschans | 2009 | | pagina 15