Een glinstering op de Grote Markt
REGISTER
Herinneringen van juwelier G.A.M. Herbers
over stadsontwikkelingen in de jaren zestig e.v.
De heer G.A.M. (Bert) Herbers benaderde de redactie van De Waterschans naar aanleiding van
het jubileumnummer over de jaren zestig. Bas ter Stege bracht een bezoek aan de juwelier in zijn
woning in Bergen op Zoom. De heer Herbers ging in 1992 met pensioen.
Bas ter Stege
Waf is de aanleiding om contact met de redactie
op te nemen?
"De aanleiding is dat mijn pand op de Grote
Markt, 'Onse Vrouwe', twee keer genoemd
wordt in de jubileumuitgave van De Waterschans.
De restauratie van het pand heeft ruim
twee jaar geduurd, van 1966 tot 1968; ik heb
in die jaren ontzettend veel geleerd. Als
middenstander heb ik een soort historisch
besef mogen ontwikkelen. Ook in die tijd
respecteerden we historische aspecten. Ons
bedrijf bestaat bijna 115 jaar, dus dan ga je wel
een beetje dynastiedenken."
"Daarnaast werd ik in het jubileumnummer
geconfronteerd met de gebeurtenissen in de
binnenstad van Bergen op Zoom, want die
restauratie was financieel gezien d'r op of
d'r onder - zo n geweldig project, zeker voor
die tijd. We kregen toen te maken met de
veranderingen op het gebied van stadsplanning
en de gemeente kwam met het eerste plan
Parade (1970-1971). Daar ben ik toen zo kwaad
om geworden. Collega-middenstanders
zeiden: 'Bert, jij kunt ons ongenoegen zo goed
verwoorden, dat moetje maar blijven doen'. Van
het een kwam het ander en dat betekende dat ik
30 jaar tot m'n enkels in de modder heb gestaan
met overleg en belangenvertegenwoordiging,
tot ondervoorzitter van de Kamer van
Koophandel aan toe. Ondernemers die de
historische panden in de binnenstad destijds in
hun bezit hadden en in stand gehouden hadden,
dat waren de mensen die een economische
'vloer' legden om te kunnen overleven. Daar wil
ik graag meer aandacht voor vragen.
Welke bedrijfsmatige ontwikkelingen heeft u als
ondernemer meegemaakt in de jaren zestig?
"In deze periode heeft er iets bijzonders
plaatsgevonden: de verandering van de
detailhandel. Het tijdperk van de hardwerkende
middenstander die in gezinsverband een
winkel exploiteerde kalfde langzaam af -
het evolueerde tot meer grootschaligheid.
Ketens, grootwinkelbedrijven, filiaalbedrijven,
franchiseformules enzovoort. Dit had tot
gevolg dat de behoefte aan vierkante meters
winkelvloeroppervlakte groter werd. En met
een historisch centrum kreeg de stad daar
problemen mee. Een ander facet was dat na
de Tweede Wereldoorlog eerst de tijd van
wederopbouw en watersnoodramp kwam. Pas
in de jaren zestig ontstond er schoksgewijs een
spectaculaire verruiming van de koopkracht,
wat betekende dat de detailhandel zowel qua
omzet als capaciteit explodeerde."
AANTEKENING AANGEBODEN STUKKE
"Er speelde tegelijkertijd nog een andere
ontwikkeling. In Bergen op Zoom was V&D
toevalligerwijs 'geïmplanteerd' op een stuk
braakliggende grond waar na de bevrijding
van Bergen op Zoom [oktober 1944-, BtS]
een V1-bom was terechtgekomen. Daar lag
absoluut geen stedenbouwkundige visie aan
ten grondslag. Het gevolg was een zekere
verschuiving van het kernwinkelapparaat
richting het oostelijke deel van de binnenstad.
Bovendien besloten na verloop van tijd
andere filiaalbedrijven zoals C&A en
Peek&Cloppenburg om naar de kleinere
provinciesteden te gaan, ook naar West-
Brabant. Destijds was er een bouwonderneming
uit Weert, Wilma, die hier samen met het
architectenkantoor Groosman uit Rotterdam
op inspeelde. Ze kwamen met een plan zoals
'de Roselaer' in Roosendaal: een overdekt
winkelcentrum waar de filiaalbedrijven de door
hun gewenste vierkante meters konden huren
en waar V&D, C&A en Hema als trekkers op
de hoekpunten zouden gaan functioneren - het
plan Parade was geboren."
"In Roosendaal had men niets te verliezen; daar
lagen wat weidegronden achter de Oude Markt.
Het plan 'de Roselaer' kon simpelweg op die
plek gerealiseerd worden. In Bergen op Zoom
was het anders, daar hadden we te maken
met een meer kleinschalige perceelsindeling.
Wilma kwam vervolgens met een plan om vanaf
het Sint-Josephplein (met als begrenzing de
Rozemarijnstraat, de Koevoetstraat en V&D)
een soort Roselaer te bouwen. Dat betekende
een hele kaalslag voor dit gebied. Onmiddellijk
gevolg was dat de traditionele detailhandel in
de binnenstad decentraal zou komen te liggen
en dat de exploitatiemogelijkheden van de
ondernemers zwaar in het gedrang zouden
komen."
"Als ondernemer was ik hier helemaal niet blij
mee. Immers, de restauratie van mijn pand had
plaatsgevonden met subsidies van rijk, provincie
en gemeente. En natuurlijk had ik er zelf ook
al flink in geïnvesteerd. Ik heb dingen uit eigen
zak betaald, denk aan het Madonnabeeldje. Het
had zo'n impact op mij dat ik de voorman van de
tegenstanders ben geworden."
Welke maatschappelijke beweging ontstond
er toen?
"Net als met de befaamde Ravelijnkwestie
[1968, BtS], uitte zich een algemeen
ongenoegen onder de Bergse bevolking over
het plan Parade. Men zag de dynamiek van
de vooruitgang wel, maar deinsde terug voor
de grote gevolgen voor de stad. Dat was
de reden dat het Actiecomité Binnenstad is
opgericht. Op vrijwel hetzelfde moment zag het
Comité Verontruste Burgers het licht - onder
voorzitterschap van Jan Sanders, maar ook
Fons Gieles was er bij betrokken."
"Om belangenverstrengeling te voorkomen,
werd een keuze gemaakt: het brede,
gemeenschappelijke stedelijke belang viel
onder de reikwijdte van het Comité Verontruste
Burgers en het zogenaamde eigenbelang
van middenstanders en de eigenaren van
panden was de doelstelling van het Actiecomité
Binnenstad. Ik wil niet ideëel zijn, want we
hebben dat best uit commerciële motieven
gedaan maar ook om het historische karakter
van de binnenstad te behouden."
CT-yu,6twv /'TV'?"}"* J Siv
Afb. 1. De heer Herbers in gesprek (foto Bas ter Stegej.
De Waterschans 1 - 2009
8
(NA£
(ADI
Afb. 2. De voorzijde van het register van het Actie-comité
Binnenstad (foto Bas ter Stegej.
•temming
gegcvcn
r'Je
y y i7
/I
A s r.—.i-u.
yC'SJ Gewichtgram '1 f/Ö~*
drest*'
tem rnirig
C' Gewicht
2ram
Afb. 3. Een impressie van de inhoud van het register van het
Actie-comité Binnenstad tfoto Bas ter Stegej.
9
De Waterschans 1 - 2009