i'tz ctww
- *0- C. T^tZZZ"
Gel
geeft
ha
verf
lauwe
en!
^7™~cZ^
«v w 0;„jïmXtt
KUIJPE
W <f> Zjrn., zr i^nmi 13f+
Sffftr PW,
f U netne^.
weuwter de
<Cjm.
Mit vi-ueivlelylLejfnepen,
Jti-u
Ward Warmoeskerken
Rond de jaarwisseling ontvingen alle leden van de Geschiedkundige Kring vanwege het veertigjarig
bestaan een klein presentje: een kwartetspel over de historie van Bergen op Zoom. In het kwartet
van 'Oude Ambachten' komt een kaartje voor van de wolverver.
Boven het tekstje over dit oude beroep staat een afbeelding van een gevelsteen uit de
Blauwehandstraat. De afbeelding is inmiddels achterhaald...
Wat is het geval? Wie de afbeelding goed
bekijkt, ziet twee arbeiders met lange
schorten bij een grote kuip, vanwege de naam
van het huis waar de gevelsteen ingemetseld is:
'De Blauwe Cuijpe'. De wolververs roeren met
lange stokken in het warme verfbad, dat de wol
een dieprode kleur geeft, de kleur van meekrap.
Dit plantje met rode wortels is links en rechts
van de wolververs afgebeeld en werd tot begin
twintigste eeuw speciaal voor zijn rode kleurstof
gekweekt. Aangezien deze kweek naast Goes,
Zierikzee en Tholen ook rond Bergen op Zoom
plaatsvond, kreeg de Bergenaar de bijnaam
'krap', die later verbasterd zou zijn tot 'krab',
vanwege de dwarse aard van dit beestje dat
op grote schaal te vinden was in de slikken en
schorren van de Schelde.
Maar rode verf op een gevelsteen van De
Blauwe Cuijpe in de Blauwehandstraat is wat
vreemd. Dat vond ook de eigenaar van het
pand, de heer Van Loon. Toen hij de gevelsteen
in het najaar van 2008 liet restaureren is de
schildering daarom wat aangepast. De steen
is afkomstig van het terrein van schildersbedrijf
De Waal uit de Engelsestraat. In 1984- heeft
Ad Cloïn er de wolververs met de meekrap op
geschilderd, naar een ontwerp van Fons Gieles",
zo licht Van Loon toe. Omdat de schildering in
de loop der jaren flink verweerd is door wind en
regen, was restauratie noodzakelijk. Nu ziet de
afbeelding er weer stralend uit, maar wei met
andere details dan voorheen!
De Blauwehandstraat heet namelijk niet voor
niets zo; de straat is vernoemd naar de blauwe
handen van de wolververs die hier lange tijd in
de omgeving woonden en werkten. Zij verfden
wol in verschillende kleuren met behulp
van natuurlijke kleurstoffen die afkomstig
waren van planten, wortels en zaden. Eén
van die kleuren was het genoemde rood van
de meekrap. Een andere veelgebruikte kleur
was blauw. Deze kleurstof is afkomstig van de
wede, een plant die oorspronkelijk afkomstig is
uit Azië en in de Oudheid door de Egyptenaren
en Grieken in Europa terechtgekomen is. De
Grieken noemden de plant met gele bloemen
'isatis', wat zoveel betekent als 'gladmaker'. Zij
maakten hun huid namelijk glad met deze plant.
De plantkundige naam van wede luidt 'isatis
tinctoria'. De toevoeging 'tinctoria' duidt op het
gebruik van de plant als kleurstof voor verf.
Dit gebruik zien we ook terug in de Franse
benaming 'pastel des teinturiers' en het Duitse
'Farber-Waid'. Om de plant te gebruiken als
kleurstof, moet een uitgebreid proces doorlopen
worden. Vlak voor de bloei worden de planten
geoogst, rond juli. Nadat de bladeren nat
gemaakt zijn, worden ze gemalen tot een brei
die gaat gisten. Vervolgens worden van deze
brei bollen gemaakt, die gedroogd worden. De
gedroogde bollen worden opgeslagen totdat
ze gebruikt kunnen worden voor het kleuren
van wol en lakens. Daartoe worden de bollen
in een grote kuip gelegd, gevuld met water en
urine. Door het water lost een gele kleurstof
uit de bollen op en de urine zorgt ervoor dat de
gele verf kleurecht is. Om wol een blauwe kleur
te geven wordt ze geweekt in deze gele verf
van de wede. Wanneer de gele wol uit de kuip
genomen wordt en te drogen wordt gehangen,
vindt een magisch chemisch proces plaats.
Door contact met zuurstof uit de lucht oxydeert
de gele verf en wordt blauw. Het voordeel van
dit proces is dat het onomkeerbaar is: wanneer
de blauwe wol gewassen wordt, zat de blauwe
kleur blijven en niet terug geel worden. Voor
de wolververs was dit echter een groot nadeel.
Flun handen kwamen immers steeds in contact
met de lucht, waardoor de gele verf hun
handen blauw kleurde. Ook hier was het proces
onomkeerbaar: de blauwe kleurwas niet meer
WARTAAL
'r arhtnct i/net jutla
De Waterschans 1 - 2009
14
Afb. B. Bij de restauratie van de gevelsteen is de oude
afbeelding geheel verwijderd. Op de blanke steen is
vervolgens een schets aangebracht volgens het ontwerp
van Fons Gieles. Deze schets is stap voor stap 'ingekleurd'.
IFoto oktober 2008, dhr. P. van Loonl.
Afb. A. In het oorspronkelijke ontwerp van Fons Gieles roeren
de twee wolververs in een kraprood verfbad. De rode verfstof
werd gewonnen uit de meekrap, een plantje dat links en
rechts naast de werklieden is afgebeeld. (Tekening eigendom
van dhr. P. van Loonl.
15
De Waterschans 1 - 2009
