WARTAAL
Indigo
As CUIJPE
Blauwe
maandag
Oude winkelpanden: weg of niet?
E BLAUWE
op te lossen in water. Vandaar dat ze altijd met
blauwe handen rondliepen!
Op de gevelsteen van 'De Blauwe Cuijpe' is dit
verfproces nu afgebeeld. In de urinekuip zit een
heldergele verf, terwijl de handen en armen van
de werklieden blauw zijn. Net als de stokken
waarmee zij roeren en de kuip, die nu ook
daadwerkelijk de naam van het pand verklaart.
Overigens is deze naam op de vernieuwde
steen met een C geschreven, in tegenstelling
tot de oorspronkelijke K. "De C is historisch
beter verantwoord", meent Van Loon. Ook de
plantjes aan weerszijden van de wolververs
zijn natuurlijk aangepast: de meekrap heeft
plaatsgemaakt voor de wede."
Niet alleen de gevelsteen van 'De Blauwe
Cuijpe' op nummer 35 verwijst nu naar de
herkomst van de naam Blauwehandstraat; ook
de blauwe hand boven de deurvan nummer32
doet dat, aljaren. In mijn kindertijd vormde deze
hand een afschrikwekkend voorbeeld voor mij.
Thuis werd ons namelijk altijd verteld dat bij
kinderen die hun ouders slaan later een hand
boven het graf zal groeien zoals die blauwe
hand op nummer 32...
Sinds de Oudheid werd textiel in Europa blauw
gekleurd door middel van de wede. Deze plant werd
daar speciaal voor verbouwd, net zoals de meekrap
voor een rode verfstof geteeld werd. In de loop van de
zestiende eeuw moest de wede echter plaatsmaken voor
de indigostruik, die door de nieuwe handelsroutes met de
Oost in groten getale werd geïmporteerd vanuit Azië.
De oorsprong van de indigostruik moet waarschijnlijk
in India gezocht worden. De Griekse naam 'indikon'
verwijst daar althans naar. De Latijnse naam 'indigofera'
[indigo-dragend] heeft dezelfde toevoeging als de wede:
'tinctoria'. De kleurstof uit de indigostruik is chemisch
identiek aan die uit de wede en dient dus op eenzelfde
manier bereid te worden. Het grote voordeel van de
indigostruik is echter dat er ongeveer dertig keer zoveel
kleurstof inzit als in de wede. Daarom raakte het gebruik
van indigo zeer snel wijd verbreid in Europa. Dat op de
gevelsteen in de Blauwehandstraat toch de wede is
afgebeeld, is gezien het jaartal 1502 op de hoeken van de
steen wel logisch.
Blauwehandstraat,
Blauwe Cuijpe, Blauwe
Maandag... Voor deze
bekende uitspraak worden
verschillende verklaringen
gegeven. Eén daarvan heeft
direct te maken met het
verven van wol met wede of
indigo. De wol werd namelijk
vaak op zaterdag in de kuip
met gele verf gezet. Na een
weekend weken werd de wol
op maandag uitgehangen,
waardoor de blauwe kleur
ontstond. Omdat de wol de
hele maandag te drogen
hing, hoefden de wolververs
niet te werken, het was een
'blauwe maandag'!
I n de vorige editie van WARdTAAL werden
de lezers opgeroepen hun mening te
geven over het verdwijnen van historische
winkelpanden in de binnenstad van Bergen
op Zoom. Een uitvoerige schriftelijke reactie
mocht ik ontvangen van de heer Zandee. Enkele
fragmenten uit zijn brief zou ik graag willen
vermelden. De heer Zandee schrijft:
'Bergen op Zoom, een stad met een zo lange
en uitzonderlijke historie, uniek in de omgeving,
moetje koesteren, zorgzaam behandelen,
behouden voor het nageslacht, ook als dat
offers vraagt. Ik ben mij ervan bewust dat bij
het realiseren van dit ideaal niet alles mogelijk
is, maar toch: streef er naar het historisch
karakter van de winkelpanden, rekening
houdend met de bestemming, zoveel mogelijk te
behouden."
Wat volgt is een opsomming kanttekeningen
die Zandee plaatst bij de wijze waarop in
Bergen op Zoom omgegaan wordt met de
historische waarde van monumenten, woon-
en winkelpanden. Aan het einde van zijn brief
vraagt hij zich af:
"Koesteren we onze rijke historie en nemen we
als bestuurders en inwoners van deze stad zelf
hierin onze gefundeerde verantwoordelijkheid,
of laten we dit aan anderen met andere
belangen over? De waardering 'Beste
binnenstad' is tijdelijk, 'Mooiste binnenstad en
omgeving' kan blijvend zijn!"
Stof tot nadenken!
Ward Warmoeskerken
Afb. C. Met grote precisie voorziet Kees Warmoeskerken bij
de restauratie in oktober 2008 de geschetste figuren op de
steen van kieur. (Foto oktober 2008, dhr. P. van Loon],
Afb. D. Links naast de wolverver zie
je hetzelfde meekrapplantje als in het
oorspronkelijke ontwerp van Fons Gieles.
Toen de steen bijna gerestaureerd was,
werd namelijk pas bekend dat het beter
was de wede af te beelden die de blauwe
verfstof leverde. (Foto oktober 2008,
dhr. P. van Loon).
De Waterschans 1 - 2009
16
Afb. E. Op de voltooide steen wordt de wol geverfd in een geel verfbad van de wede,
die aan weerszijden van de wolververs is afgebeeldDe armen van de ververs en de
stokken waarmee ze de wol omroeren, hebben blauwe permanenteverfsporen.
Ook de rand van de kuip heeft deze blauwe verfsporen en maakt nu duidelijk
waaraan het pand in de Blauwehandstraat zijn naam 'De Blauwe Cuijpe' dankt!
(Foto oktober 2008, dhr. P. van Loon).
17
De Waterschans 1 - 2009
