tM Afbeelding 6 geeft de combinatie weer van de plattegrond en het dakenpatroon van bouwblok nummer 7 in de Noord-Franse stad Avesnes. Op afbeelding 7 staan de voorgevels van de huizen in datzelfde blok. Zo werden van alle huizenblokken, vestingonderdelen en omringend buitengebied deelkaarten en tekeningen gemaakt. Samen met een kaart waarop de hoogten stonden aangegeven, vormden deze de basis voor de te maken maquette van in dit geval Avesnes. In de loop van de twee eeuwen waarin de schaalmodellen werden gemaakt, veranderden deze voorbereidingswerkzaamheden nauwelijks.10 Het opmeten gebeurde uiteraard ter plekke. Zo moeten de Fransen in de periode september 1747 - april 174-8 met een flinke groep landmeters Bergen op Zoom niet alleen straat voorstraat en achtererf na achtererf in kaart en in beeld hebben gebracht, maar eveneens de uitgestrekte vestingwerken vanaf de Waterschans tot aan Fort de Roovere inclusief het aanpalende buitengebied. Niet bekend is in hoeverre de Fransen gebruik maakten van bestaand kaart- en plattegrondmateriaal dat zij in de veroverde vesting aantroffen en of zij lokale landmeters inhuurden om werk voor hen te verrichten. Een dergelijke werkwijze ligt voor de hand.11 Lindehout De schaalmodellen bestaan niet uit één stuk, maar uit soms tientallen onderdelen. Elk onderdeel is op een eigen genummerd onderstel, een soort tafel, geplaatst. Voor de scheiding tussen de onderdelen gebruikte men zo veel als mogelijk was natuurlijke scheidingen: het verloop van een hoofdstraat, een kanaal, sloot of gracht, een weg, een bosrand. Begrenzingen dwars door huizenblokken zorgden voor technische problemen. Op de tafels plakte men karton en daarop de plattegrond van het betreffende stadsdeel. Hierop werden op de juiste plaats blokjes lindehout gelijmd in de vorm van het betreffende huis of rijtje huizen. De daken en de muren waren beplakt met gekleurd papier, bedrukt met een motief van bakstenen [oranjerood), natuurstenen (okergeel), dakpannen (oranje) en leien (blauw). Verder werden ramen, deuren, poorten, dakkapellen en schoorstenen apart weergegeven. Ook voor de straten en pleinen, tuin- en vestingmuren gebruikte men bedrukt papier in kleur. Waterpartijen schilderde men blauw. Grote gebouwen als kerken, kloosters en stadhuizen werkten de modelbouwers minutieus af. In de maquette van Bergen op Zoom zijn dat bijvoorbeeld de Gertrudiskerk en het Markiezenhof. Maar ook ophaalbruggen, molens, bruggen en sluizen kregen alle aandacht. Bomen en struiken zijn van gevlochten ijzerdraad met gekleurde zijdevezels. Zandige oppervlakten en akkers werden bestreken met lijm waarop men gekleurd zand strooide. Geaccidenteerd terrein maakten de bouwers op schaal na door diverse lagen plankjes op de tafels te lijmen en deze in de juiste vorm te schaven en schuren. Rotsen werden geboetseerd uit papier maché. Soms werden losse objecten toegevoegd. In zowel de maquette van Oudenaarde als die van Bergen op Zoom staan/stonden scheepjes (zie afbeelding 4). Op andere maquettes zijn de daken van een kerk, paleis of fortificatie afneembaar en kan men het interieur bewonderen.12 Een centrale vraag is hoe precies de schaalmodellen zijn. Stratenplan en vestingwerken zijn controleerbaar en blijken vrij nauwkeurig. Voor de hoofdvorm van gebouwen geldt dit al minder. Voor de detaillering [ramen, deuren en dakkapellen) wordt het nog moeilijker. In de literatuur staan twee vuistregels: hoe ouder de maquette hoe onnauwkeuriger en hoe verder weg van het centrum van een plaats hoe onnauwkeuriger.13 Overigens speelt bij de nauwkeurigheid van t mrf mm-z* «m Whl Afb. 6. De perceelsindeling en het kappenplan van bouwblok nummer 7 van de Noord-Franse vestingplaats Avesnes, 1826. Niet alleen de straatwanden, maar ook de erven en binnenplaatsjes werden nauwgezet in kaart gebracht. Links onder een watermolen luit I. Warmoes, Les Plans en Relief des Places Fortes du Nord, Lille 2006, 501. Afb. 7. De gevels van de gebouwen op afbeelding 6 tussen de letters b en d. Let op de wijze waarop het hoogteverschil in beeld is gebracht. In de maquette van Bergen op Zoom zijn de hoogteverschillen niet aangegeven luit I. Warmoes, Les Plans en Relief des Places Fortes du Nord, Lille 2006, 51j. De Waterschans 2 - 2009 68 Afb. 8. Het blok woningen tussen de Hoogstraat, de Grote Markt en het begin van de Bosstraat, detail van de originele maquette van Bergen op Zoom. Het grote gebouw rechtsboven is de Lakenhal. Let op het papier in straatsteentjesmotief waarmee de straten en het plein zijn beplakt. De dakkapellen en schoorstenen werden afzonderlijk op de daken gelijmd. Ramen en deuren werden apart uit karton gesneden en op de gevels geplakt ICollectie MHCl. 69 De Waterschans 2 - 2009

Periodieken

De Waterschans | 2009 | | pagina 11